Της Αννίτας Ελισσαίου,
Η πανδημία του COVID-19 άλλαξε σημαντικά τις καταναλωτικές συνήθειες των ευρωπαίων πολιτών. Οι κλειστές αγορές και οι απαγορεύσεις στις μετακινήσεις έστρεψαν όλο και περισσότερο κόσμο, καταναλωτές και επιχειρηματίες στο ηλεκτρονικό εμπόριο, μεταμορφώνοντας τον τρόπο που πραγματοποιούμε συναλλαγές. Τα ηλεκτρονικά καταστήματα, παρότι συνιστούν ήδη αξιοσημείωτο κομμάτι της οικονομίας, γνώρισαν τεράστια ζήτηση στον καιρό της πανδημίας, γεγονός που οδήγησε στον πολλαπλασιασμό, αλλά και στην αναβάθμισή τους για την καλύτερη εξυπηρέτηση του συνεχώς αυξανόμενου αριθμού νέων πελατών. Από το περιβάλλον αυτό όμως δεν λείπουν απάτες και παράνομες δραστηριότητες, όπως φάνηκε από την έξαρση του ηλεκτρονικού εγκλήματος κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους.
Δεδομένων των τεράστιων μεταβολών που επέφερε η πανδημία στην ευρωπαϊκή οικονομία, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επικεντρώνεται τώρα εντονότερα στο ψηφιακό μέλλον της ενιαίας αγοράς, και συγκεκριμένα στην ενδυνάμωση των μέτρων για την προστασία των καταναλωτών. Το πιο πρόσφατο σχέδιο είναι η “New Consumer Agenda” για το 2020-2025, η οποία ψηφίστηκε το Νοέμβριο του περασμένου έτους. Η νέα ατζέντα βασίζεται στην αντίστοιχη του 2012, και είναι αποτέλεσμα ενίσχυσης του προηγούμενου πλαισίου προστασίας με νέες νομικές πρωτοβουλίες, αλλά και με συνεισφορές των ευρωπαίων πολιτών, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να υποβάλουν τις απόψεις και τις προτάσεις τους για τη διαμόρφωση του νέου προγράμματος.
Στην ατζέντα διακρίνονται πέντε βασικοί τομείς ενδιαφέροντος για την προστασία των καταναλωτών. Αρχικά, θεσμοθετήθηκε το νομικό πλαίσιο για την «πράσινη μετάβαση» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσπάθειες δηλαδή να πραγματοποιήσει τους περιβαλλοντικούς της στόχους, όπως αυτοί αναφέρονται στον νέο Ευρωπαϊκό Νόμο για το κλίμα. Κινούμενο προς την ίδια κατεύθυνση, το νέο νομικό πλαίσιο αφορά βιώσιμα προϊόντα, επαρκή πληροφόρηση για τους καταναλωτές και τη συνεργασία με εταιρίες και οικονομικούς παράγοντες, για τη διασφάλιση των στόχων της βιώσιμης κατανάλωσης. Δεύτερος τομέας ο ψηφιακός μετασχηματισμός με τον οποίο εμφανίζονται τόσο νέες ευκαιρίες όσο και νέες προκλήσεις. Η ψηφιοποίηση ισοδυναμεί με ανάγκη για μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας των προϊόντων και των ηλεκτρονικών υπηρεσιών, καθώς και με την προσαρμογή των ήδη υπαρχουσών νομοθεσιών.
Τρίτος τομέας η αποτελεσματική εφαρμογή των δικαιωμάτων του καταναλωτή από τα κράτη μέλη. Στον χώρο αυτό η δράση της Ε.Ε. έχει συντονιστικό και υποστηρικτικό χαρακτήρα, συνεισφέροντας στην έγκαιρη εφαρμογή και εκτέλεση του δικαίου των καταναλωτών και την αντιμετώπιση παράνομων ηλεκτρονικών πρακτικών μέσω της διάθεσης της απαραίτητης τεχνογνωσίας και εργαλείων. Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται επίσης στα δικαιώματα των ταξιδιωτών εν καιρώ COVID, σε μια περίοδο πολλαπλών ακυρώσεων, κυρίως πτήσεων. Επόμενο σημείο ενδιαφέροντος στη νέα ατζέντα, είναι η προστασία ειδικών και ευάλωτων ομάδων καταναλωτών, όπως οι ανήλικοι, οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με αναπηρία και οι καταναλωτές με οικονομικές δυσκολίες ή περιορισμένη πρόσβαση στο διαδίκτυο. Για τις ομάδες αυτές, η νέα ατζέντα ρυθμίσεων προβλέπει τη χρηματοδότηση για την παροχή βοήθειας ή συμβουλευτικής σε περιπτώσεις όπου εγείρεται ανάγκη και την ευκολότερη πρόσβαση σε υλικό διατιθέμενο εκτός σύνδεσης, με σκοπό την καλύτερη ενημέρωση για τη λήψη αποφάσεων και τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο.
Τέλος, ο πέμπτος τομέας αφορά τη σύμπραξη με διεθνείς συνεργάτες για την εξασφάλιση της προστασίας των καταναλωτών. Κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ξεκινήσει εργασίες για τη διαμόρφωση ενός κοινού Σχεδίου Δράσης με την Κίνα, η οποία ήταν ο μεγαλύτερος προμηθευτής αγαθών στην Ευρώπη για το έτος 2020. Προβλέπεται, επιπλέον, νομοθετική και τεχνική στήριξη καθώς και ανάπτυξη ικανοτήτων με σημαντικούς περιφερειακούς συνεργάτες, όπως η Αφρική, με την οποία η Ε.Ε. διατηρεί πολύ στενές εμπορικές και οικονομικές σχέσεις.
Η ατζέντα προωθεί με αυτόν τον τρόπο μια κοινωνία πιο δίκαιη προς τους καταναλωτές, των οποίων τα δικαιώματα θα προστατεύονται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα των ευρωπαϊκών και κρατικών δυνατοτήτων κατά τη διάρκεια της πανδημίας και μετά το πέρας της. Προβάλλεται παράλληλα μια κοινωνία πιο «πράσινη» και φιλική προς το περιβάλλον, όπου η αειφόρος ανάπτυξη έχει κεντρικό ρόλο. Στα πλαίσια της προστασίας των καταναλωτών γίνονται προσπάθειες για την ενίσχυση της βιωσιμότητας της ενιαίας αγοράς της Ευρώπης. Οι προσπάθειες αυτές αφορούν κυρίως προϊόντα ηλεκτρικά, και στόχος είναι η ανάπτυξη μιας κουλτούρας «επαναχρησιμοποίησης». Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται το «δικαίωμα στις επισκευές», προκειμένου αυτές να γίνουν πιο συστηματικές, ελκυστικές, και αποδοτικές ως προς το κόστος. Στην ατζέντα βρίσκουμε επίσης οδηγίες για την αποφυγή σχεδιασμού προϊόντων που θα τα καθιστά σε σύντομο διάστημα παρωχημένα, έτσι ώστε να μεγιστοποιείται η διάρκεια ζωής τους. Η πρωτοβουλία για τα βιώσιμα προϊόντα (Sustainable Products Initiative) συνδυάζεται σε μεγάλο βαθμό με το παραπάνω πρόγραμμα.
Η αύξηση της επισκεψιμότητας στα e-shops και η έξαρση των ηλεκτρονικών συναλλαγών κατά τον τελευταίο χρόνο καθιστά πλέον απαραίτητη την ισχυροποίηση των μέτρων για την προστασία κατά τις διαδικτυακές αγορές. Το Δεκέμβριο του 2020 προτάθηκε η δημιουργία των Digital Services Act και Digital Markets Act, που αποσκοπούν στην διαφύλαξη των δικαιωμάτων των καταναλωτών σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες και τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού που ευνοούν την καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα στην ενιαία ψηφιακή αγορά της Ε.Ε. Το Digital Service Act καλύπτει τόσο ηλεκτρονικές αγορές και κοινωνικά δίκτυα όσο και διαδικτυακές, ταξιδιωτικές υπηρεσίες και καταστήματα εφαρμογών (app stores) κι αποβλέπει στη δημιουργία ενός μοντέρνου νομικού πλαισίου για τη διασφάλιση ενός δίκαιου διαδικτυακού περιβάλλοντος, προσβάσιμου σε όλους.
Οι νέες καταναλωτικές συνήθειες και τάσεις που προέκυψαν από την πανδημία προβλέπεται να μεταβάλουν σε αξιόλογο βαθμό την οικονομία της Ευρώπης και ενδέχεται να αποτελέσουν τη βάση για περισσότερες νομοθεσίες στο μέλλον. Οι διαδικτυακές αγορές θα συνεχίσουν να είναι σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητας μας, γεγονός που καθιστά προφανή την ανάγκη για αποτελεσματικότερα και ισχυρότερα μέτρα, τα οποία στοχεύουν στην προστασία των καταναλωτών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How the EU aims to boost consumer protection, European Parliament, διαθέσιμο εδώ
- New Consumer Agenda: European Commission to empower consumers to become the driver of transition, European Commission, διαθέσιμο εδώ
- The Digital Services Act package, European Commission, διαθέσιμο εδώ
