Της Κωνσταντίνας Αυγερινού,
Η κοινωνία υποστηρίζει πως τίποτα από τα δύο δεν αποτελεί ταμπού. Μπορείς να μιλάς ανοιχτά και για τα δύο σε δημόσια θέα, χωρίς κανείς να σε κοιτάει στραβά. Κάτι τέτοιο η κοινωνία το έχει αναιρέσει από μόνη της. Τι γίνεται όταν τα δύο αυτά «στοιχεία» συνδυαστούν; Αναπηρία και σεξ. Ας αναλογιστούμε πόσες φορές έχουμε ακούσει να πραγματοποιούνται κουβέντες γύρω από το θέμα αυτό, στα σχολεία, στα κανάλια ακόμα και στα εκπαιδευτικά προγράμματα διαφόρων τύπων. Ίσως ποτέ. Ακόμα και για τους επαγγελματίες υγείας, η σεξουαλική ζωή, η αυτοϊκανοποίηση και γενικότερα οι σεξουαλικές επιθυμίες, σκέψεις και επιδιώξεις, δεν αποτελούν πρωταρχικούς τομείς ενασχόλησης όταν καλούνται να συμβάλλουν στην φροντίδα και αποκατάσταση ενός ανθρώπου με αναπηρία, οποιουδήποτε είδους και βαρύτητας. Φυσικά, το έλλειμμα αυτό ξεκινά από την έσχατη αντιμετώπιση που βίωναν στο παρελθόν τα άτομα αυτά, επομένως το να μιλάμε για την κάλυψη τέτοιων «εξευγενισμένων» αναγκών κάποτε ήταν ξεκάθαρα ουτοπικό.
Ως σεξουαλική δραστηριότητα ορίζεται η συμμετοχή του ατόμου σε δραστηριότητες που έχουν ως αποτέλεσμα τη σεξουαλική ικανοποίηση και/ή την ικανοποίηση αναγκών σχέσης ή αναπαραγωγής, επομένως εξ’ ορισμού δεν αναφερόμαστε αποκλειστικά και μόνο στην σεξουαλική πράξη αυτή καθ’ αυτή. Με δεδομένο ότι η ερωτική ζωή του ενός «τυπικού» ατόμου με του άλλου, μπορούν να διαφέρουν κατά πολύ, το ίδιο ισχύει και με τα άτομα με αναπηρίες. Κάθε άτομο έχει διαφορετικές προσδοκίες, με κύριο ζήτημα να νιώθει το ίδιο, και ο παρτενέρ του ικανοποίηση. Είναι αυτονόητο, πως δύναται να έχουν οποιοδήποτε σεξουαλικό προσανατολισμό ή να επιθυμούν τη σύναψη σχέσεων με άτομα που έχουν εξίσου αναπηρία ή όχι. Μην ξεχνάμε, επίσης, πως μπορεί να είναι προσωπική επιδίωξή τους να μην έχουν καν σεξουαλικές επαφές, χωρίς να σημαίνει πως η αναπηρία τους επηρέασε την επιλογή αυτή.
Επειδή η σεξουαλική πράξη είναι συνδεδεμένη με τις αισθήσεις και την ηδονή, που συνοδεύεται από αυτή, πράγματι, υπάρχουν είδη αναπηριών που συμβάλλουν στο να μην μπορεί να έρθει σε οργασμό το άτομο, όμως έχει επιβεβαιωθεί πως υπάρχει η δυνατότητα να μεταφέρεται η αίσθηση του οργασμού σε άλλο μέρος-όργανο του σώματος, που έχει μεγαλύτερη αισθητικότητα, όπως, για παράδειγμα, στο στήθος.
Μπορούμε να συμφωνήσουμε στο ότι, όταν προκύπτει μια νέα αναπηρία, για παράδειγμα, μια κάκωση νωτιαίου μυελού, ύστερα από αυτοκινητιστικό ατύχημα, υπάρχουν πολύ σημαντικότερα στάδια, τα οποία πρέπει να περάσει το άτομο, ώστε να αποκατασταθεί η λειτουργικότητά του, επομένως δεν ανήκει η επαναφορά της σεξουαλικής του ζωής στους βραχυπρόθεσμους στόχους της θεραπείας του. Όμως, όταν αρχίσει να επανεντάσσεται στη νέα του πραγματικότητα, η επαφή με έναν άλλο άνθρωπο θα του είναι απαραίτητη. Για τον σκοπό αυτό, έχουν δημιουργηθεί ανά τον κόσμο προγράμματα σεξουαλικής αγωγής ατόμων με αναπηρίες. Πρόκειται για προγράμματα σεξουαλικής εκπαίδευσης, που περιλαμβάνουν τομείς πρόληψης των σεξουαλικών προβλημάτων που πιθανόν να ανακύψουν, εκπαίδευση σχετικά με θέματα γύρω από το σεξ, ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματα που έχουν και πληροφόρηση σχετικά με τους τρόπους και τα βοηθήματα που μπορούν να χρησιμοποιήσουν, ώστε να διευκολυνθεί η σεξουαλική τους ζωή.
Η συμβουλευτική θα πρέπει να απευθύνεται τόσο στα άτομα τα οποία ενδιαφέρονται, αλλά και στους φροντιστές αυτών, καθώς σε πολλές περιπτώσεις θα πρέπει και οι ίδιοι να προτρέψουν ή να διευκολύνουν το άτομο να ξεκινήσει μια υγιή σεξουαλική ζωή. Ένα ζήτημα, που έχει βρεθεί, πως συχνά ανακύπτει είναι αυτό της εκμετάλλευσης και της σεξουαλικής κακοποίησης των ατόμων με αναπηρία, αφού, λόγω της δυσλειτουργίας, που αντιμετωπίζουν, βρίσκονται σε μια πιο ευάλωτη θέση. Οι επαγγελματίες υγείας οφείλουν να γνωστοποιούν τα δικαιώματά τους και το πού μπορούν να απευθυνθούν για βοήθεια ή ακόμα και για νομική υποστήριξη. Ένα από τα κυριότερα προβλήματα προς αντιμετώπιση είναι, ακόμη, η ελλιπής ενημέρωση σχετικά με την εικόνα εαυτού και την αντίδραση του σώματός τους στην σεξουαλική πράξη, ενώ συχνά υπάρχει παραπληροφόρηση μέσα από άτυπες συζητήσεις με τον στενό τους κοινωνικό κύκλο.
Η κάθε αναπηρία και ο κάθε άνθρωπος, που τη φέρει, έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, άρα και η ενημέρωσή του πρέπει να προσαρμόζεται σε αυτά. Όταν, παραδείγματος χάριν, υπάρχει μια υποβόσκουσα νοητική υστέρηση, πρέπει οι πληροφορίες να προσαρμόζονται με τον καταλληλότερο τρόπο, ώστε να γίνουν πλήρως κατανοητές από το άτομο. Δικαιολογίες του τύπου: «και να του εξηγήσουμε δεν μπορεί να καταλάβει», «δεν είναι δυνατόν να έχει σεξουαλική ζωή σε αυτή την κατάσταση» και άλλες παρόμοιες, δεν αρμόζουν στην κοινωνία του σήμερα και είναι απαγορευτικές.
Για τους παραπάνω λόγους, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έθεσε κάποιες αρχές που πρέπει να διέπουν τη διεξαγωγή τέτοιου είδους προγραμμάτων. Τα προγράμματα αυτά οφείλουν:
- Να δίνουν μια θετική εικόνα της σεξουαλικότητας, να μην παρουσιάζουν, δηλαδή, το φλερτ ή τη συνουσία ως κάτι ακατόρθωτο και μη εφικτό.
- Να παρουσιάζουν τα νέα ερευνητικά δεδομένα, βοηθήματα και υπηρεσίες.
- Να προωθούν την ανεξαρτησία του ατόμου. Όσο βαριά και αν είναι η αναπηρία, είναι καλό να δίνεται ένα θετικό feedback στο άτομο ότι μπορεί μόνο του να ανταπεξέλθει.
- Να προσαρμόζονται στις εκάστοτε ανάγκες.
- Να τηρούν αυστηρά τα πρωτόκολλα εχεμύθειας και εμπιστευτικότητας, όπως ορίζεται.
- Να συμπεριλαμβάνουν στους κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες του ατόμου που μπορούν να επηρεάσουν την σεξουαλική του ζωή.
- Να δίνουν, όσο το δυνατόν περισσότερο, προτεραιότητα τις επιθυμίες του ατόμου, χωρίς να τις επικρίνουν.
Για τα άτομα με κινητικές και νευρομυικές αναπηρίες, που η κινητικότητά τους είναι εμφανώς σε μεγαλύτερο βαθμό επηρεασμένη και σε συνδυασμό με τη μειωμένη κατάκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων, σε χώρες του εξωτερικού έχουν δημιουργηθεί οργανισμοί παροχής υπηρεσιών σεξ, ώστε να μπορούν να ικανοποιηθούν οι ανάγκες ατόμων που δεν έχουν έρθει ξανά σε επαφή, «μαθαίνοντας» πώς πραγματοποιείται η σεξουαλική πράξη, καθώς και ατόμων που δυσκολεύονται ή δεν επιθυμούν να βρουν σύντροφο. Οι εργάτες/τριες του σεξ, που δουλεύουν σε αυτές, περνούν στάδια επιμόρφωσης, ώστε η διαδικασία να μην τραυματίσει το άλλο άτομο ούτε σωματικά ούτε ψυχικά. Τα πρωτόκολλα, που ακολουθούνται, είναι αυστηρά, για να προστατεύονται όλοι, ενώ οι κατευθυντήριες γραμμές λειτουργίας δίνονται από ψυχολόγους, ψυχιάτρους, θεραπευτές και ιατρούς.
Όσο αναφορά στο τι μπορούμε να κάνουμε οι υπόλοιποι, που είτε δεν ανήκουμε στους επαγγελματίες υγείας είτε δεν είμαστε φροντιστές, είναι σημαντικό να θυμόμαστε, πως όλοι μας έχουμε ίσα δικαιώματα, ίδιες ανάγκες, ίδια συναισθήματα. Όλοι μας έχουμε ανάγκη να ερωτευτούμε και να μας ερωτευτούν, να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. Άλλωστε, γνωρίζει ο έρωτας από αναπηρία; Γνωρίζει η αγάπη από αναπηρικά αμαξίδια;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Controversial World of Medically Assisted Sex for the Disabled, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- #gettingsome: Disabled and sexually active | Life Links, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
- Συγκριτική παρουσίαση προγραμμάτων για τη σεξουαλικότητα εφήβων με νοητική αναπηρία και αυτισμό, dspace.lib.uom.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση παιδιών και εφήβων με αυτισμό ή/και νοητική αναπηρία: Οι αντιλήψεις των γονέων, eproceedings.epublishing.ekt.gr, διαθέσιμο εδώ
- Disability, facilitated sex and the role of the nurse, onlinelibrary.wiley.com, διαθέσιμο εδώ
