Του Φίλιππου-Αθανάσιου Μισούλη,
Η Συνθήκη του Ραμσάρ αποτελεί ένα ορόσημο για το διεθνές δίκαιο προστασίας του περιβάλλοντος. Υπογράφηκε στην πόλη Ραμσάρ του σημερινού Ιράν το 1971 και είχε ως αντικείμενο την προστασία των υδροβιότοπων και την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής τους υποβάθμισης, ενώ αποτελεί μέχρι σήμερα το μοναδικό διεθνές νομικό κείμενο, που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην περιβαλλοντική προστασία των υδροβιότοπων.
Σήμερα, η Συνθήκη έχει επικυρωθεί από 170 κράτη, που εκπροσωπούν το σύνολο σχεδόν της διεθνούς κοινότητας. Πρόκειται για μια διεθνή συνθήκη που ακολουθεί τα κλασσικά νομικά εργαλεία του διεθνούς συμβατικού δικαίου. Στα πλαίσια του καθεστώτος που θεσπίζει, κάθε συμβαλλόμενο μέρος αναλαμβάνει την υποχρέωση να εντάξει στην λίστα των προστατευόμενων υδροβιότοπων τουλάχιστον μια περιοχή που βρίσκεται εντός του εδάφους του. Παράλληλα, τα συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύονται και ως προς τον τρόπο διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών, αναλαμβάνοντας την υποχρέωση συνετής και οικολογικής διαχείρισής τους. Αυτή συνίσταται ειδικότερα στην θέσπιση νομοθετικών και διοικητικών μέτρων με στόχο την προστασία και την βιώσιμη ανάπτυξη των υδροβιότοπων, την επιστημονική έρευνα και παρακολούθηση της οικολογικής τους κατάστασης αλλά και την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης αναφορικά με την ανάγκη προστασίας τους και τις απειλές οικολογικής υποβάθμισης που αντιμετωπίζουν.
Μέχρι το 2018 είχαν ενταχθεί στο διεθνές σύστημα, που κατοχυρώνει η συνθήκη πάνω από 2323 περιοχές υδροβιότοπων, που καλύπτουν περισσότερα από 254 εκατομμύρια εκτάρια γης. Ταυτόχρονα, η συνθήκη διαχωρίζει τους υδροβιότοπους σε δύο κατηγορίες: τους παράκτιους και εκείνους που βρίσκονται στην ενδοχώρα.
Παρότι η Συνθήκη χρησιμοποιεί τα εργαλεία του κλασσικού διεθνούς δικαίου και αποτελεί ένα συμβατικό κείμενο με κύριο παράγοντα και εφαρμοστή του τα κράτη, εντούτοις, αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα σημαντικό επίτευγμα και ένα ρηξικέλευθο κείμενο για το διεθνές δίκαιο προστασίας του περιβάλλοντος. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι πρόκειται για μια συνθήκη, που συνήφθη την δεκαετία του 1970, ήτοι σε μια χρονική περίοδο, όπου τα ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας δεν αποτελούσαν προτεραιότητα ούτε για την κρατική πολιτική αλλά ούτε για την κοινή γνώμη και τον δημόσιο διάλογο. Πρόκειται για την εποχή, όπου είχαν αρχίσει να αποκτούν δημοσιότητα οι πρώτες έρευνες για την οικολογική υποβάθμιση, αρχικά στην επιστημονική κοινότητα και σε μικρότερο βαθμό σε πολιτικούς και οικονομικούς κύκλους και σε πολύ περιορισμένο επίπεδο στην ευρύτερη κοινή γνώμη των ανεπτυγμένων κυρίως κρατών.
Στο πλαίσιο αυτό, οι πρωτοβουλίες για νομική κατοχύρωση της προστασίας του περιβάλλοντος τόσο σε επίπεδο κυβερνητικής πολιτικής και νομοθεσίας για την πλειονότητα των κρατών της διεθνούς κοινότητας όσο και σε διεθνές επίπεδο ήταν ελάχιστες. Αντίστοιχα, τυχόν διατάξεις περί προστασίας του περιβάλλοντος, αποτελούσαν συνήθως τμήμα νομοθετημάτων, το κύριο περιεχόμενο των οποίων δεν ήταν η περιβαλλοντική προστασία αλλά την αντιμετώπιζαν ως παρεμπίπτοντα σκοπό.
Για τους ανωτέρω λόγους, η υπογραφή μιας συνθήκης με κύριο σκοπό και αντικείμενο ένα ζήτημα περιβαλλοντικής προστασίας, και δη αναφορικά με μια εξειδικευμένη πτυχή της προστασίας του περιβάλλοντος, που να επιτυγχάνει και την νομική δέσμευση της πλειοψηφίας των κρατών υπήρξε ένα σημαντικό ορόσημο για το διεθνές δίκαιο περιβάλλοντος. Συγχρόνως, πρέπει να σημειωθεί ότι η θέσπιση και δημιουργία ενός διακρατικού δικτύου προστατευόμενων περιοχών αποτέλεσε ένα νομικό εργαλείο-πρότυπο για πολλά άλλα σχήματα που ακολούθησαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000, το οποίο ακολουθεί την ίδια τεχνογνωσία με βάση το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται, δηλαδή, για τον ίδιο μηχανισμό της θέσπισης ενός δικτύου προστατευόμενων περιοχών σε διακρατικό επίπεδο, μέσα από τον χαρακτηρισμό από το κάθε συμβαλλόμενο κράτος των προστατευόμενων περιοχών εντός του εδάφους του.
Επομένως, η Συνθήκη του Ραμσάρ παρά το περιορισμένο ίσως αντικείμενό της συγκριτικά με τις μετέπειτα διεθνείς συνθήκες περιβαλλοντικής προστασίας, αποτελεί ένα νομοθέτημα εξαιρετικά μεγάλης σημασίας, που έθεσε τις βάσεις για αντίστοιχα μεταγενέστερα συμβατικά κείμενα και συνεχίζει να εφαρμόζεται ως σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Επίσημος ιστότοπος Ramsar, διαθέσιμο εδώ
- Ramsar Convention from “Science of The Total Environment”, 2021, διαθέσιμο εδώ
- The Ramsar Convention of Wetlands, διαθέσιμο εδώ
- Σύμβαση Ραμσάρ, διαθέσιμο εδώ
