Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Αφού ολοκληρώσαμε στα προηγούμενά μας άρθρα την παρουσίαση των «καλών» αυτοκρατόρων της ρωμαϊκής ιστορίας μέχρι τον Κωνσταντίνο, προσεχώς θα αναφερθούμε τους λεγόμενους τέσσερεις «κακούς» αυτοκράτορες (Καλιγούλα, Νέρωνα, Δομιτιανό και Κόμοδο). Σήμερα, θα ασχοληθούμε με τις βασιλείες των δύο πρώτων «κακών» ηγεμόνων, μελών της οικογένειας των Ιουλίων-Κλαυδίων, τους Καλιγούλα (37-41) και Νέρωνα (54-68), των οποίων η αρχή (ιδίως του πρώτου) μόνο με φωτεινά χρώματα δεν μνημονεύεται από τους αρχαίους ιστορικούς.
Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας Γερμανικός (G. Ι. C. Germanicus) ήταν υιός του Γερμανικού (εγγονού της συζύγου του Αυγούστου, Λιβίας) και της Αγριππίνας της πρεσβύτερης (κόρης της Ιουλίας και του Αγρίππα). Το παρατσούκλι Καλιγούλας του αποδόθηκε αρχικά από τους στρατιώτες του πατέρα του με αφορμή τα στρατιωτικά άρβυλα (caligae) που φορούσε, ενώ τον συνόδευε ως παιδί σε εκστρατεία στην Γερμανία. Σε μικρή ηλικία βίωσε τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του και την δίωξη της μητέρας και των μεγαλύτερών του αδερφών με την κατηγορία της προδοσίας από τον Τιβέριο και σε ηλικία 19 ετών προσεκλήθη στο Κάπρι. Έλαβε τιμητικά το αξίωμα του ταμία (quaestor) το 33, ενώ στην διαθήκη του ο Τιβέριος τον ονόμαζε συγκληρονόμο μαζί με τον εγγονό του, Τιβέριο Γέμελλο. Μάλιστα, ήδη από την αρχαιότητα φήμες θέλουν τον Καλιγούλα να «συμβάλει» στον θάνατο του γηραιού αυτοκράτορα.
Με την βοήθεια του επάρχου του πραιτορίου Ναιβίου Σερτωρίου Μάκρωνος (N. S. Macro), επέτυχε την ακύρωση της διαθήκης του Τιβερίου από την Σύγκλητο και την ανάδειξή του σε μοναδικό αυτοκράτορα (37). Ο εικοσιπενταετής Γάιος στην αρχή της ηγεμονίας του παρουσιάστηκε ως «ελαστικός» μονάρχης, απαγόρευσε μάλιστα την ανέγερση αγαλμάτων προς τιμήν του, επέτρεψε την ελεύθερη διακίνηση βιβλίων απαγορευμένων πριν από τον Τιβέριο και άσκησε δημόσια κριτική στον προκάτοχό του. Έξι μήνες μετά, νόσησε σοβαρά και όταν ανέρρωσε δεν ήταν ο ίδιος. Πρώτα θύματα της φονικής μανίας του υπήρξαν ο Γέμελος και ο Μάκρων. Μετά δε τον θάνατο της αδερφής του, Δρουσίλλας, με την οποία φημολογείτο πως διατηρούσε αιμομικτική σχέση, προέβη σε πολλές δίκες με την κατηγορία της συνομωσίας. Η διεκδίκηση θεϊκών τιμών για το πρόσωπό του, η ασύνετη διακυβέρνηση και οι οικονομικές σπατάλες είχαν ως αποτέλεσμα την εξύφανση (πραγματικής) συνομωσίας εναντίων του.
Όπως είδαμε και στο σχετικό με τον Κλαύδιο άρθρο, ο Καλιγούλας δολοφονήθηκε από τον χιλίαρχο (tribunus cohortis) των πραιτοριανών, Κάσσιο Χαιρέα. Αμέσως, η Σύγκλητος προέβη σε καταδίκη της μνήμης του. Στην συνέχεια, ο καλόβουλος Κλαύδιος (ως αυτοκράτορας πλέον), μετά τον γάμο του με την Αγριππίνα την νεότερη (αδερφή του Καλιγούλα), πείστηκε να υιοθετήσει τον υιό της, Λεύκιο Δομίτιο Αηνοβάρβο (L. D. Ahenobarbus), τον γνωστό Νέρωνα. Μετά τον θάνατο του Κλαυδίου, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα δολοφονήθηκε, η Αρχή του χάρη στις μεθοδεύσεις του Βούρρου και της Αγριππίνας πέρασε στον Νέρωνα, δεκαεπτά χρονών τότε.
Ο Νέρωνας, σε ηλικία τριών ετών έχασε τον πατέρα του, χωρίς ποτέ να λάβει ιδιαίτερη μόρφωση. Μετά την υιοθεσία του από τον Κλαύδιο, η εκπαίδευσή του ανατέθηκε στον στωικό φιλόσοφο Σενέκα. Κατά κοινή ομολογία, η πρώτη πενταετία της αρχής του (54-59) θεωρείται υποδειγματική. Οι σχέσεις με την Σύγκλητο επαναπροσδιορίστηκαν στα πλαίσια της «συνδιοίκησης», πάρθηκαν θετικά για την μεταχείριση των δούλων μέτρα, ιδρύθηκαν νέοι μουσικοί και αθλητικοί αγώνες, ενώ ενισχύθηκαν και οι τέχνες. Ωστόσο, οι συνεχείς διενέξεις μεταξύ του αυτοκράτορα και της μητέρας του είχαν ως αποτέλεσμα τον βίαιο θάνατό της (59). Μετά και τον θάνατο του Βούρρου (62) η επιρροή του Σενέκα πάνω στον αυτοκράτορα εξασθένησε, ενώ ο νέος έπαρχος του πραιτορίου, Τιγελλίνος (Οfonius Tigellinus), ενεθάρρυνε τις αυταρχικές του τάσεις.
Παρ’ όλα αυτά, στο εξωτερικό μέτωπο επετεύχθη συμβιβασμός με τους Πάρθους για την Αρμενία, η οποία θα ανήκε μεν στην σφαίρα επιρροής της Ρώμης, θα διοικείτο όμως από παρθική δυναστεία (63). Ο βασιλιάς της, Τιριδάτης, στέφτηκε από τον ίδιο τον Νέρωνα στην Ρώμη το 66. Τον Ιούλιο όμως του 64, ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης, κατά την οποία κάηκε η μισή σχεδόν πόλη. Τεχνηέντως οι κατηγορίες έπεσαν επί των Χριστιανών που επισήμως διώχθηκαν. Το 66 πάλι, αποκαλύφθηκε συνομωσία εναντίων του με αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών εξεχόντων προσωπικοτήτων μεταξύ αυτών του Σενέκα και του Πετρωνίου. Την ίδια χρονιά, μετά τον θάνατο της δεύτερης συζύγου του, Ποππαίας Σαβίνας (η Οκταβία είχε εκτελεστεί το 62), ο Νέρων αναχώρησε για περιοδεία στην Ελλάδα, όπου έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές. Παραχωρήθηκε μάλιστα (67), φορολογική ατέλεια στις ελληνικές πόλεις της Αχαΐας (Provincia Achaiae).
Επιστρέφοντας στην Ρώμη, ο Νέρωνας βρέθηκε αντιμέτωπος με εξεγέρσεις στην Ιουδαία και στην Γαλατία. Λίγο αργότερα στασίασαν οι διοικητές της εντός Ισπανίας, Γάλβας, και Λουσιτανίας, Όθων. Όταν ο νέος έπαρχος του Πραιτορίου, Νυμφίδιος Σαβίνος, συνέπραξε με τον Γάλβα η Σύγκλητος κήρυξε τον τέως αυτοκράτορα δημόσιο εχθρό (hostis publicus). O Νέρωνας, αναγκάστηκε τελικά να αυτοκτονήσει (Ιούλιος 68), ενώ η μνήμη του καταδικάστηκε. Η χρονιά που ακολούθησε είναι γνωστή στην ιστοριογραφία ως το έτος των τεσσάρων αυτοκρατόρων που έληξε με την επικράτηση του Βεσπασιανού και την ίδρυση μία νέας δυναστείας, αυτής των Φλαβίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mackay Ch., Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ. 266-269 και 271-282.
- Μπουραζέλης Κ., Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 267-270 και 274-284.
- Σακελαρίου Μ., «Από την αρχή της μονοκρατορίας του Οκταβιανού Αυγούστου ως το τέλος της Δυναστείας των Φλαβίων (30 π.Χ.-96 μ.Χ.), Ελληνισμός και Ρώμη», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 14, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 90-95.
