Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας μας παρέχει πλήθος πολεμικών άλλοτε επιτυχών και άλλοτε πάλι όχι. Πέραν όμως από τις ένδοξες αυτές μάχες μεγάλο ρόλο διαδραμάτισαν τα πολιτικά και διπλωματικά γεγονότα. Μια από τις μορφές που δεσπόζει στο χώρο αυτό είναι εκείνη του Ιωάννη Καποδίστρια, του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας.
Ο Κερκυραίος πολιτικός και διπλωμάτης, αν και είχε σπουδάσει ιατρική, διέθετε μεγάλη εμπειρία στα θέματα που αφορούσαν τη διοίκηση, καθώς είχε ασκήσει υπουργικά καθήκοντα για λογαριασμό της Ρωσικής αυτοκρατορίας. Οι σκέψεις που υπήρχαν παλαιότερα για να αναλάβει την πολιτική αρχηγία των επαναστατημένων Ελλήνων δεν ευοδώθηκαν εκείνο το διάστημα, διότι επικρατούσε η άποψη πως θα ήταν πιο χρήσιμος μέσα στις ευρωπαϊκές αυλές. Λίγα χρόνια όμως μετά την έναρξη της επανάστασης όταν ωρίμασαν οι συνθήκες όλα ήταν έτοιμα για την επόμενη πρόταση προς τον Καποδίστρια για ν’ αναλάβει καθήκοντα κυβερνήτη.
Όλα ξεκίνησαν από τις εργασίες της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης που πραγματοποιήθηκε στη Τροιζήνα το 1827. Εκεί πέρα από το νέο σύνταγμα που ήταν από τα πιο προοδευτικά της εποχής, ψηφίστηκε και η ανάθεση της πολιτικής εξουσίας στον έμπειρο πολιτικό. Με αυτόν τον τρόπο «Ο Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας εκλέγεται παρά της Συνελεύσεως ταύτης, εν ονόματι του Ελληνικού Έθνους Κυβερνήτης της Ελλάδας, και εμπιστεύεται την Νομοτελεστικήν αυτής δύναμιν. […] Η διάρκεια της επιτραπείσης παρά του Έθνους εξουσία προσδιορίζεται δια επτά χρόνους, αρχομένους από της σήμερον […]». Είχε λοιπόν επτά χρόνια μπροστά του για να πραγματοποιήσει το έργο του, ενώ μέχρι να έρθει στην Ελλάδα ορίστηκε μια τριμελής επιτροπή που θα ασκούσε προσωρινά τα καθήκοντα αυτά. Μόλις ενημερώθηκε ο Καποδίστριας για τις αποφάσεις της Εθνοσυνέλευσης δε το σκέφτηκε πολύ και αποδέχτηκε την πρόταση.
Μόλις διευθέτησε τις υποχρεώσεις του στο εξωτερικό ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας ήταν έτοιμος για το ταξίδι του στην Ελλάδα. Ο αρχικός προορισμός ήταν η Αίγινα, ωστόσο λόγω κακών καιρικών συνθηκών το πλοίο «Warspite» προσάραξε στο Ναύπλιο και στις 8 Ιανουαρίου 1828 ο Καποδίστριας κάνει τα πρώτα του βήματα στο τόπο, κάτω από τον ήχο των κανονιοβολισμών και επευφημιών. Λίγες μέρες αργότερα κατευθύνθηκε στον αρχικό του προορισμό την Αίγινα, όπου και εκεί έγινε δεκτός μέσα σε ένα κλίμα ενθουσιασμού και πανηγυρισμού.
Ύστερα όμως από τους εορτασμούς βρέθηκε αντιμέτωπος με τη διαχείριση μιας χαώδους κατάστασης. Ίσως να είναι ο μοναδικός Έλληνας που δικαιούται να πει πως παρέλαβε χάος, καθώς εκείνο το διάστημα επικρατούσε πλήρης αναρχία, οι δημόσιες δομές ήταν ανύπαρκτες και οι πολεμικές συγκρούσεις δεν είχαν λήξει. Παρόλα αυτά ήταν πρόθυμος να εργαστεί σκληρά για την επίλυση όλων των προβλημάτων.
Από τις πρώτες του κινήσεις ήταν η συγκρότηση μια ενιαίας και κεντρικής κυβέρνησης που να αναλάβει την οργάνωση των δράσεων των επαναστατημένων Ελλήνων. Μέχρι τότε υπήρχε μια σύγχυση μεταξύ Βουλευτικού, Εκτελεστικού και επαρχιακών αξιωματούχων. Ο Καποδίστριας αντιλήφθηκε πως θα έπρεπε να υπάρχει μια αρχή που δίνει τις κατευθυντήριες γραμμές δίχως κωλυσιεργία και άλλες δεσμεύσεις από τα άλλα πολιτικά όργανα. Για αυτό πρότεινε την δημιουργία ενός ευέλικτου σώματος, του Πανελληνίου, που θα αποτελούνταν από 27 μέλη και θα είχε αρμοδιότητες οικονομικές, διοικητικές και στρατιωτικές, ενώ παράλληλα αποφασίστηκε η αναστολή του συντάγματος της Τροιζήνας και η αυτοδιάλυση του Βουλευτικού. Το ουσιώδες εδώ είναι πως στο πρόσωπο του Κυβερνήτη θα συγκεντρωνόταν όλη η νομοθετική εξουσία και θα συνεπικουρούνταν από τα μέλη του Πανελληνίου. Ενδιαφέρον επίσης είναι πως το υπό διαμόρφωση κράτος θα ονομαζόταν «Ελληνική Πολιτεία» και ο κυβερνήτης θα έπαιρνε τον τίτλο President de la Grece. Στις 22 Ιανουαρίου ορίστηκε η «Προσωρινή Κυβέρνηση», ενώ την επομένη εκδόθηκαν τρία ψηφίσματα που σχετίζονταν με τη σύσταση Πολεμικού Συμβουλίου, Υπουργικού Συμβουλίου και Εκκλησιαστικής Επιτροπής. Ο διορισμός των διοικητικών μελών έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να μην παραμεριστεί –όσο ήταν δυνατό- κάποια από τις ομάδες των αγωνιστών που υπήρχαν.
Μετά από την διευθέτηση των πολιτικών ζητημάτων προχώρησε στην αναδιοργάνωση της επαρχιακής διοίκησης. Σύμφωνα με το ψήφισμα της 13ης Απριλίου η επικράτεια χωρίζεται σε επτά τμήματα στη περιοχή της Πελοποννήσου, σε έξι για τα Νησιά και θα ακολουθούσε και ανάλογη κατάτμηση στη Στερεά Ελλάδα ανάλογα με την έκβαση που θα είχε ο πόλεμος. Για τα τμήματα αυτά είχε προβλεφθεί η ύπαρξη διοικητών και επιτρόπων. Πέραν από αυτή τη διαίρεση ψηφίστηκε τρεις μέρες αργότερα ο περεταίρω διαχωρισμός «εις πόλεις, κώμας και χωρία». Πέραν από αυτές τις ενέργειες προχώρησε και στην ίδρυση της «Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας».
Εκτός από τα της οργάνωσης και της δημιουργίας των θεσμών ο Καποδίστριας επικεντρώθηκε και στην αναδιοργάνωση του στρατού. Μια από τις πρώτες κινήσεις ήταν η δημιουργία ισχυρής άμυνας σε διάφορα φρούρια της επικράτειας. Απώτερος στόχος ήταν η διατήρηση της επανάστασης μέχρι να πειστούν οι Μεγάλες Δυνάμεις να συμπεριλάβουν στο όποιο ελληνικό κράτος στα βόρεια σύνορα τη γραμμή κόλπου Άρτας-κόλπου Βόλου.
Σχετικά με την ηγεσία του στρατού αποφάσισε να αναλάβει ο ίδιος την αρχηγία και να κατευθύνει τις επιχειρήσεις για να μην υπάρχουν καθυστερήσεις, ενώ διόρισε και κάποιους διοικητές στρατιάς σε καίρια σημεία. Αυτά ήταν η Πελοπόννησος με τον εμπειροπόλεμο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, η Ανατολική Ελλάδα με τον Δημήτριο Υψηλάντη και η Δυτική Ελλάδα με τον Άγγλο στρατιωτικό Τσώρτς. Στη συνέχεια σε ότι αφορά τον στόλο τη μεγαλύτερη βαρύτητα έλαβε ο Μιαούλης αφού ανέλαβε την αρχηγία της μοίρας του Αιγαίου, ενώ ο Κανάρης διορίστηκε την αρχηγία του πυρπολικού. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύχθηκε, όσο γίνεται, η παρουσία του άτακτου στρατού και των μπουλουκιών. Τέλος, δημιουργήθηκε μια τριμελής επιτροπή που έφερε την ονομασία «Γενικό Φροντιστήριο» και είχε ως αρμοδιότητα την καταγραφή των ελλείψεων και τον ανεφοδιασμό του στρατού.
Ένα ακόμα μέλημα του Κυβερνήτη ήταν ο περιορισμός ή και αν ήταν δυνατή η εξάλειψη του προβλήματος της πειρατείας και της ληστείας. Σχετικά με τις θαλάσσιες επιδρομές ανέθεσε στον Μιαούλη το σχέδιο για την καταστολή των δράσεων αυτών και μέσα σύντομο χρονικό διάστημα κατάφερε να διασπάσει τα ορμητήρια που υπήρχαν στις Βόρειες Σποράδες. Ωστόσο, δυσκολεύτηκε να περιορίσει τις πειρατικές επιδρομές που γίνονταν από την Γραμβούσα της Κρήτης και τελικά οι επιχείρηση αυτή ανατέθηκε στο αγγλικό και γαλλικό ναυτικό. Στον τομέα της ληστείας η κατάσταση ήταν ευκολότερη διότι η αναδιοργάνωση του στρατού επέφερε σε μεγάλο βαθμό την κατάργηση των ατάκτων στρατευμάτων.
Με όλες αυτές τις ενέργειες ο Καποδίστριας βελτίωσε την εικόνα των Ελλήνων στα μάτια των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς πλέον δινόταν η αίσθηση της οργάνωσης και του κοινού στόχου για την απελευθέρωση. Η προσφορά του στο Έθνος συνεχίστηκε με ανιδιοτελή χαρακτήρα και τα επόμενα χρόνια ώσπου τελικά οι ίδιοι οι Έλληνες τον δολοφόνησαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο (1975), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Η Ελληνική Επανάσταση και η Ίδρυση του Ελληνικού Κράτους 1821-1832 Τόμος ΙΒ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Δ. Φωτιάδης (1977), Η Επανάσταση του Εικοσιένα, Τόμος Γ΄, Εκδόσεις Εκδοτικός Οίκος Ν. Βότσης
- Απ. Βακαλόπουλος (1982), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Η Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση 1821-1829, Τόμος Η΄ Ιωάννης Καποδίστριας ή Η επώδυνη γέννηση του νεοελληνικού κράτους, Αθήνα: Εκδόσεις Τεγόπουλος Α.Ε. ειδική έκδοση για την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
- Απ. Βακαλόπουλος (2020), Νέα Ελληνική Ιστορία, Από το 1204 έως τις αρχές του 21ου αιώνα. Αθήνα: Εκδόσεις Ηρόδοτος
