Του Γιώργου Δαλακούρα,
Το Μακεδονικό Βασίλειο και η Ρώμη ανέπτυξαν επαφές κατά τα ελληνιστικά χρόνια. Η κυριαρχία του πρώτου στον ελλαδικό χώρο, μετά την εκστρατεία του Αλεξάνδρου Γ΄, και η εξωστρέφεια της τελευταίας προς τα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. οδήγησε στη σύζευξη και τον ανταγωνισμό των δύο αυτών δυνάμεων της αρχαιότητας. Κατόπιν των Ιλλυρικών Πολέμων, η Μακεδονία και η Ρώμη συγκρούστηκαν τρεις φορές, απότοκο των οποίων υπήρξε η κατάκτηση και η τελική επαρχιοποίηση της Μακεδονίας. Οι συρράξεις αυτές έχουν μείνει γνωστές στην έρευνα με τον όρο «Μακεδονικοί» Πόλεμοι.
Ο ηγεμόνας εκείνος ο οποίος συνέδεσε το όνομά του με τον Α΄ και τον Β΄ Μακεδονικό Πόλεμο είναι ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας, ο υιός του Δημητρίου Β΄.
Ο Α΄ Μακεδονικός Πόλεμος υπήρξε το εναρκτήριο πολεμικό επεισόδιο ανάμεσα στις δύο «υπερδυνάμεις». Στον μακεδονικό θρόνο είχε ανέλθει ο Φίλιππος Ε΄, ένας εξαιρετικά ικανός ηγεμόνας της ελληνιστικής εποχής. Μέχρι τις παραμονές της έκρηξης των γεγονότων (215/4 π.Χ.), ο Δημήτριος Φάριος, ο οποίος δραστηριοποιούνταν στα ιλλυρικά εδάφη, είχε περάσει στην αυλή του Αντιγονίδη και δρούσε ως σύμβουλός του. Η Ρώμη είχε ήδη κατανικήσει δύο φορές τα ιλλυρικά πειρατικά και βήμα βήμα ορεγόταν την περαιτέρω εξάπλωσή της προς την ανατολική πλευρά του Ιονίου. Στο πλευρό της, συντάχθηκαν οι Αιτωλοί. Στο εξής, η κόντρα και οι ανταγωνισμοί Αιτωλίας και Μακεδονίας θα στιγματίσουν τη συγκεκριμένη περίοδο.
Παράλληλα, ο Φίλιππος Ε΄ δημιούργησε το δικό του διπλωματικό δίκτυο, το οποίο, πράγματι, επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Ο Πολύβιος διασώζει μία εξαιρετικής σημασίας πληροφορία περί της δράσεώς του. Πιο συγκεκριμένα, οι Μακεδόνες ήρθαν σε επαφή με τον Αννίβα και τους Καρχηδονίους. Οι Καρχηδόνιοι είχαν ήδη έρθει σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους. Η συμμαχία αυτή αποσκοπούσε στην από κοινού απόκρουση των λεγεώνων και την επιβολή της ισχύος τους επί των τελευταίων. Η κοινή αυτή σύμπραξη, ωστόσο, δεν έλαβε ουσιαστικά ποτέ σάρκα κι οστά.
Περί το 206 π.Χ., ο Φίλιππος Ε΄ εκστρατεύει με τα στρατεύματά του προς τον Θέρμο, το ιερό κέντρο των Αιτωλών. Οι συνέπειες της παρουσίας του στον Θέρμο είναι καταστροφικές και πραγματικά ισοπεδώνεται εκ θεμελίων η πόλη. Οι Μακεδόνες δεν προέβησαν σε αυτήν την κίνηση αδικαιολόγητα, αλλά, αντιθέτως, επρόκειτο για μία κίνηση, η οποία είχε τη μορφή αντεκδίκησης. Οι Αιτωλοί είχαν πολιορκήσει νωρίτερα το Δίον, την ιερή πόλη των Μακεδόνων. Επομένως, τώρα ήταν η στιγμή, ώστε να απαιτήσουν δικαίωση οι Μακεδόνες για όσα είχαν λάβει χώρα στη δική τους επικράτεια νωρίτερα. Ωστόσο, αυτό το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα τη ρωμαϊκή αντίδραση, καθώς έκριναν πως απειλούνται οι δικοί τους σύμμαχοι. Η κατάσταση είναι έκρυθμη και όλα καλούν τις δύο πλευρές προς διαμεσολάβηση.
Ρωμαίοι και Μακεδόνες συναντήθηκαν, κατά το 205 π.Χ., στη Φοινίκη της Ηπείρου. Εκεί, κατόπιν διαπραγματεύσεων, υπεγράφη συνθήκη ειρήνης, με την οποία ολοκληρωνόταν ο Α΄ Μακεδονικός Πόλεμος. Ο πόλεμος αυτός δεν είχε ουσιαστικό νικητή και δεν υπήρξε κάποια ουσιαστική μεταβολή στα πολιτικά πράγματα. Όμως, κατέστη σαφής η ρωμαϊκή παρουσία και στον ελλαδικό χώρο, από τον οποίο είχε και σημαντικές εδαφικές αξιώσεις, όπως απεδείχθη από τις εξελίξεις.
Ο Β΄ Μακεδονικός Πόλεμος ξεκίνησε και πάλι από τη ρωμαϊκή πλευρά, που θεωρούσε πως ο Φίλιππος Ε΄ δρούσε σε βάρος της και δεν τηρούσε τις συνθήκες. Ο Μακεδόνας βασιλεύς κατευθύνθηκε, αυτή τη φορά, προς την πλευρά του Αιγαίου Πελάγους, ώστε να αναζητήσει συμμάχους και να διευρύνει την επιρροή του. Παρ’ όλα αυτά, η Ρόδος και η Πέργαμος, οι οποίες είχαν συνάψει σχέσεις με τη Ρώμη, κάλεσαν την τελευταία σε βοήθεια, βλέποντας την ισχύ του Αντιγονίδη όλο και να αυξάνει. Από το 200 π.Χ. ως το 198 π.Χ., τα πράγματα έδειχναν να είναι, μάλλον, υπέρ των Μακεδόνων, ενώ τα ρωμαϊκά στρατεύματα ήταν περιορισμένα. Η έλευση, ωστόσο, του Ρωμαίου Τίτου Κόιντου Φλαμινίνου ανέτρεψε τα δεδομένα και συνετάραξε τον Φίλιππο Ε΄. Ο Φλαμινίνος πέτυχε να περιορίσει τους άνδρες του τελευταίου. Η αποφασιστική μάχη εδόθη τελικά στην τοποθεσία Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας, κατά το 197 π.Χ. Η έκβαση της μάχης ήταν εξαιρετικής συμμαχίας. Ο Φλαμινίνος αναδείχθηκε πανηγυρικά νικητής, η μακεδονική φάλαγγα ηττήθηκε για πρώτη φορά σε μάχη και η Ρώμη πλέον είχε θέσεις τις βάσεις για την οριστική διεκπεραίωσή της στον ελλαδικό χώρο. Έναν χρόνο μετά, το 196 π.Χ., ο Φλαμινίνος στα Ίσθμια διακήρυξε την ελευθερία των Ελλήνων.
Οι δύο πρώτοι Μακεδονικοί Πόλεμοι, στην πραγματικότητα, δεν είχαν ως αποτέλεσμα την κυριαρχία μίας δύναμης. Σαφώς, είχε καταστεί σαφής ο προσανατολισμός της Ρώμης προς τον ελλαδικό χώρο και την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου γενικότερα, αλλά τα δεδομένα ακόμη ήταν ρευστά για αυτήν. Οι Ρωμαίοι είχαν διεισδύσει δυναμικά στην περιοχή, πετυχαίνοντας να δημιουργήσουν έναν ισχυρό κύκλο δυνάμεων. Στο εξής, το σύνθημα της ελευθερίας των Ελλήνων και το αντιμακεδονικό κλίμα, που σταδιακά καλλιεργούσαν, θα αποτελέσουν τα δυνατά τους χαρτιά στην κατάκτηση της νότιας Βαλκανικής. Το Μακεδονικό Βασίλειο ζούσε τις τελευταίες τους ιστορικές στιγμές. Ο 2ος αιώνας π.Χ. και η συνεχής εμπλοκή με τη Ρώμη επρόκειτο να το οδηγήσει στην κατάρρευσή του. Ο Γ΄ Μακεδονικός Πόλεμος και ο λεγόμενος «Δ΄ Μακεδονικός Πόλεμος» ή ο Πόλεμος του Φιλίππου Στ΄ Ανδρίσκου θα σηματοδοτούσαν τη διάλυση του Βασιλείου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- H. Bengtson (1991), Ιστορία της αρχαίας Ελλάδος (μετάφρ. Γαβρίλης Α.), Αθήνα.
- C. King (2020), Αρχαία Μακεδονία: Η ιστορία του βασιλείου από την ίδρυσή του έως και τη ρωμαϊκή κατάκτηση (μετάφρ. Κλ. Ζουμπουλάκης), Αθήνα.
- F. Lefevre (2016), Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου (μετάφρ. Κεφαλά Α., Καρδαμίτσα Μ.), Αθήνα.
