Της Μαριτίνας Γκίνη,
Οι κανόνες και οι αξίες που κυριαρχούν σε μια κοινωνία είναι απόρροια των οικονομικών, πολιτιστικών και ιστορικών της δεδομένων. Ανάλογα με τις παραγωγικές σχέσεις που επικρατούν στη δεδομένη κοινωνία, τα ιστορικά και πολιτιστικά της χαρακτηριστικά διαμορφώνουν αυτές οι αξίες. Παράλληλα, μέσα από τον κοινωνικό έλεγχο η κοινωνία τιμωρεί τις παρεκκλίσεις από αυτούς τους κανόνες. Τα άτομα της κοινωνίας ενσωματώνουν τις παραδιδόμενες αξίες και προσδιορίζουν τη ζωή τους υπό την επίδραση τους χωρίς η διαδικασία αυτή να ισοπεδώνει την ιδιαιτερότητα του κάθε ανθρώπου. Εκτός αυτών, το σύστημα αξιών χρωματίζεται, επηρεάζεται, αναδιοργανώνεται και από τα προσωπικά χαρακτηριστικά του καθενός. Τι συμβαίνει, όμως, όταν οι αξίες κλονίζονται και επέρχεται η λεγόμενη κρίση αξιών;
Αρχικά, θα πρέπει να διευκρινίσουμε το βαθύτερο νόημα της έννοιας κρίση. Ο όρος δεν σημαίνει καθ’ ολοκληρία υποβιβασμό και εξαχρείωση του ανθρώπου. Μέσα από ανακατατάξεις και αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί, κατέρρευσαν θεσμοί, αντιλήψεις και συνθήκες που εξευτέλιζαν και ταπείνωναν την ανθρώπινη ζωή, όπως η δουλεία, η οικογένεια-τύραννος, ο δάσκαλος-φόβητρο και το προικοσύμφωνο. Η αμφισβήτηση και η κατάρρευσή τους δεν υποβάθμισαν τον άνθρωπο, αντιθέτως τον ανύψωσαν και τον απελευθέρωσαν. Έτσι, η κρίση και η αμφισβήτηση λειτούργησαν ευεργετικά για τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Υπάρχει, όμως, και ο αντιφατικός χαρακτήρας του ατόμου που εκφράζεται στο επίπεδο των αξιών. Η υπέρβαση προβλημάτων, αδικιών και φαινομένων ανθρωπισμού του παρελθόντος, συνοδεύεται από την εμφάνιση νέων κρίσεων και τη συντήρηση παλαιότερων. Η υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής εκφράζεται σήμερα με την έξαρση της εγκληματικότητας, τις συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις, την ρατσιστική μανία και την οικολογική καταστροφή. Το χρήμα, αναδεικνύεται σε κυρίαρχη αξία και η διακαής επιθυμία για κέρδος βρίσκεται πίσω από κάθε κρούσμα διαφθοράς. Ο οξύς ανταγωνισμός μετατρέπει την κοινωνική ζωή σε αρένα, νομιμοποιώντας την λογική του «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Η ανθρωπότητα βυθίζεται σε μια πρωτοφανή κρίση αξιών με βαθιά ηθική σήψη.
Τα προβλήματα που προκαλούνται στην εποχή μας οφείλονται, αφενός στο ρυθμό και το χαρακτήρα των αλλαγών, αφετέρου στο ρόλο των κατεστημένων συμφερόντων. Οι ταχύτατες αλλαγές στον αιώνα μας έβαλαν σε δοκιμασία τα σημεία πίστης και αναφοράς του ανθρώπου. Η εκκλησία, η πολιτεία, η οικογένεια, το σχολείο, τα πρότυπα και οι ιδεολογίες δέχτηκαν έναν καταιγισμό αμφισβήτησης, που τις αποσάθρωσε και τις απομυθοποίησε. Άλλωστε, η διαφθορά της εξουσίας και ο παραλογισμός της ζωής που επέβαλε, ευνόησαν την έκταση και την ένταση της αμφισβήτησης. Είναι εμφανής μια ρευστότητα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα τη βαθύτατη κρίση στο πεδίο της πίστης και των ιδανικών και έτσι ο άνθρωπος νιώθει μετέωρος. Οι συνειδησιακές του αντιστάσεις αμβλύνονται και οι ηθικές σταθερές του χαλαρώνουν. Μέσα σε αυτό το κλίμα ζωής, οι ιθύνοντες του καταναλωτισμού και της εξουσίας επιβάλλουν το χρήμα και το κέρδος ως κυρίαρχες αξίες ζωής.
Για να αποτραπούν οι συνέπειες της κρίσης των αξιών, οι άνθρωποι οφείλουν να αποτιμήσουν τις πραγματικές διαστάσεις των αλλαγών της εποχής. Ως στόχος, θα μπορούσε να τεθεί η αναβάθμιση της ανθρώπινης οντότητας, ο αυξημένος σεβασμός της κοινωνίας απέναντι στην ανθρώπινη ιδιαιτερότητα και ελευθερία, στα δικαιώματα και στις πραγματικές ανάγκες του ατόμου.
