Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Το ημερολόγιο γράφει 8/20 Οκτωβρίου 1827. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των Αιγυπτίων και των τριών δυνάμεων, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, είχαν αποβεί άκαρπες. Απόφαση των τριών ναυάρχων, οι οποίοι συναντήθηκαν 2 ημέρες πριν, ήταν να επιδοθεί στον Ιμπραήμ έγγραφο, το οποίο τον καλούσε να παύσει τις εχθροπραξίες και να σεβαστεί τη Συνθήκη του Λονδίνου, που είχε υπογραφεί στις 6 Ιουλίου 1827. Ενδεχόμενη την άρνησή του Αιγύπτιου στρατάρχη θα οδηγούσε στη λήψη σκληρότερων μέτρων. Όμως, ο Άγγλος συνταγματάρχης Κράντοκ, που ανέλαβε να παραδώσει το έγγραφο, δεν βρήκε τον παραλήπτη, ο οποίος σκόπιμα απέφυγε την συνάντηση, προκειμένου να μεταθέσει στους αντιπάλους του την ευθύνη μιας ενδεχόμενης επίθεσης. Μετά από την ανεύθυνη αυτή στάση, οι 3 ναύαρχοι αποφάσισαν να εισέλθουν, με τους στόλους τους, στον κόλπο του Ναβαρίνου, προκειμένου να καταστήσουν σαφέστερη την ανάγκη τήρησης των όρων και αποχώρησης του αιγυπτιακού στόλου.
Εισερχόμενοι οι σύμμαχοι, αντίκρισαν τον σχηματισμό των τουρκοαιγυπτιακών δυνάμεων, ο οποίος ήταν πεταλοειδής και αποτελείτο από τρεις σειρές. Το κάθε ένα από τα δύο άκρα του στηριζόταν στα πυροβολεία του φρουρίου του Ναβαρίνου και της Νότιας ακτής της Σφακτηρίας αντίστοιχα. Στην πρώτη γραμμή βρίσκονταν τα μεγαλύτερα και βαρύτερα οπλισμένα πλοία, στα δεξιά τα αιγυπτιακά και στα αριστερά τα τουρκικά, με τις 2 ναυαρχίδες να συμπληρώνουν το κέντρο. Στις σειρές πίσω από την πρώτη παρατάσσονταν τα ελαφρύτερα πλοία των Τουρκοαιγυπτίων, καθώς και τα βοηθητικά και μεταγωγικά σκάφη. Η μοίρα της Τύνιδος βρισκόταν εκτός σχηματισμού, θέλοντας ίσως να αναλάβει ενέργειες υπερκέρασης ή αιφνιδιασμού.
Απέναντι στο σχηματισμό αυτό οι ναύαρχοι αποφάσισαν να τοποθετήσουν στο κέντρο την αγγλική μοίρα με 12 πλοία, με την ναυαρχίδα «Ασία» του αντιναυάρχου Sir Edward Codrington να παίρνει θέση απέναντι από τις δύο εχθρικές ναυαρχίδες, στα δεξιά την γαλλική μοίρα του υποναυάρχου Henri de Rigny με 7 πλοία και ναυαρχίδα τη φρεγάτα «Σειρήν» και στα αριστερά τη ρωσική μοίρα του υποναυάρχου Lodewijk van Heiden, με 8 πλοία και ναυαρχίδα τον «Αζώφ». Συνολικά οι δυνάμεις των τριών Δυνάμεων αριθμούσαν 27 πολεμικά πλοία, με συνολική δύναμη πυρός 1.276 πυροβόλων και 17.500 ανδρών. Οι Τουρκοαιγύπτιοι παρέτασσαν συνολικά 89 πλοία, με δύναμη 2.065 πυροβόλων και 23.500 ανδρών.
Το μεσημέρι της 8/20 Οκτωβρίου 1827 ο ενωμένος στόλος ξεκίνησε να εισέρχεται στον κόλπο του Ναβαρίνου, αρχικά σε 2 «κολώνες» και εν συνεχεία σε μία. Η αγγλική μοίρα έλαβε θέση στο κέντρο, με την ναυαρχίδα στην προκαθορισμένη θέση και την φρεγάτα «Ντάρτμουθ» να επιτηρεί τα εχθρικά πυρπολικά. Η γαλλική μοίρα πήρε θέση απέναντι από τα αιγυπτιακά, ενώ η ρωσική μοίρα βρισκόταν πιο πίσω και δεν εισήλθε το ίδιο χρονικό διάστημα. Παρά την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε, δεν υπήρχε, από την πλευρά των εισερχομένων, προδιάθεση για επιθετικές ενέργειες. Το φυτίλι άναψε όταν ένα εχθρικό πυρπολικό πλησίασε επικίνδυνα το «Ντάρτμουθ». Ο κυβερνήτης του Φέλλοους έστειλε μια βάρκα με λίγους άνδρες, προκειμένου να το απομακρύνουν. Οι θερμόαιμοι επιβαίνοντες του πυρπολικού σκότωσαν τον επικεφαλή της αποστολής, τον υποπλοίαρχο Φιτσρόϋ, και κάποιους από τους άνδρες του, και άναψαν το πυρπολικό. Ο Φέλλοους κατάφερε να απομακρύνει το πυρπολικό και ανταπέδωσε τα πυρά από τη φρεγάτα του. Ταυτόχρονα, η γαλλική ναυαρχίδα δέχτηκε πυρά από αιγυπτιακή φρεγάτα, ανταποδίδοντας, όπως είναι φυσικό.
Σε ελάχιστο χρόνο το πυρ γενικεύτηκε, με τον Codrington να προσπαθεί, ως την ύστατη στιγμή, να αποτρέψει την αιματοχυσία, στέλνοντας τον πλοηγό Αντώνη Μιχελή με λίγους άνδρες στον διοικητή του στόλου Μουχαρέμπεη, λέγοντας πως στόχος τους ήταν να τους αναγκάσουν σε φυγή, όχι να εμπλακούν σε μάχη. Όμως, το φυτίλι είχε ήδη αγγίξει τη μπαρούτη. Οι Αιγύπτιοι σκότωσαν τους απεσταλμένους, προκαλώντας την οργή του Codrington, ο οποίος άμεσα αντέδρασε, βυθίζοντας την αιγυπτιακή ναυαρχίδα, ενώ λίγο πριν είχε υποστεί σοβαρές ζημιές και η τουρκική.
Αμέσως η σύγκρουση γενικεύτηκε, με την ποιότητα και την ακρίβεια στόχευσης των ευρωπαϊκών πυροβόλων να αντισταθμίζουν, ως ένα βαθμό, την αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων. Οι Τουρκοαιγύπτιοι, έχοντας το πλεονέκτημα των παράκτιων πυροβολείων και των πυκνών πυρών λόγω της διάταξης των πολεμικών τους, κατάφεραν σοβαρά πλήγματα στον αγγλογαλλικό στόλο. Χαρακτηριστική της σφοδρότητας της μάχης είναι η πυκνή ομίχλη, η οποία είχε δημιουργηθεί από τους κανονιοβολισμούς και εμπόδιζε την όραση των συμμάχων. Βέβαια οι συνθήκες αυτές ήταν ιδανικές για τα πυρπολικά, τα οποία μπορούσαν να δράσουν ανενόχλητα. Σημαντική επίσης είναι και η αλληλεγγύη μεταξύ των συμμάχων, τα πλοία των οποίων βοηθούσαν το ένα το άλλο σε έκτακτες περιστάσεις.
Η είσοδος της ρωσικής μοίρας στη μάχη, με πρώτη τη ρωσική ναυαρχίδα, έδωσε κουράγιο στους επιτιθέμενους και αύξησε τη δύναμη πυρός τους στο μέγιστο, γέρνοντας την πλάστιγγα υπέρ τους. Μετά από τρεις περίπου ώρες, στις 6 το απόγευμα, το αποτέλεσμα ήταν εμφανές και η ναυμαχία είχε λήξει. Έπειτα από τέσσερις ώρες ανελέητων κανονιοβολισμών και σκληρών μαχών από τα καταστρώματα, 60 από τα 89 πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου είχαν ολοσχερώς καταστραφεί ή καταβυθιστεί, ενώ αρκετά ακόμη είχαν καταστεί ανίκανα για πλεύση. Οι απώλειες σε έμψυχο υλικό ανέρχονται σε 6.000 για τους αμυνόμενους και 650 για τους συμμάχους. Να σημειωθεί πως, αν υπέστησαν σοβαρές ζημιές πολλά πλοία των τελευταίων, κανένα δεν βυθίστηκε, καθιστώντας την επιτυχία ακόμη μεγαλύτερη.
Η νίκη αυτή, πέραν της μεγάλης της αξίας για τη συμμαχία, είχε τεράστια ηθική και όχι μόνο σημασία για τον κάθε σύμμαχο ξεχωριστά. Οι Γάλλοι αποκατέστησαν το κύρος του ναυτικού τους, που είχε πληγεί μετά την πανωλεθρία του Τραφάλγκαρ. Οι Ρώσοι έβλεπαν το δρόμο προς τη Μεσόγειο να ανοίγεται διάπλατα και τον εχθρό τους να καθίσταται ευάλωτος. Όσο για τους Άγγλους, των οποίων ο αντιναύαρχος αποτέλεσε την ψυχή της ναυμαχίας, αντιμετώπισαν την νίκη με σχετική ψυχρότητα, καθώς η εξέλιξη αυτή ευνοούσε τους Ρώσους και έπληττε τα συμφέροντα της θαλασσοκράτειρας Αγγλίας. Όσο για τους Έλληνες, γιόρτασαν με ενθουσιασμό την νίκη αυτή, η οποία αποτελούσε το προοίμιο της ελευθερίας τους και τη δικαίωση για τους ποταμούς αιμάτων που χύθηκαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό Έργο (s.d.) Ιστορία των Ελλήνων Τόμος 11 Η Ελληνική Επανάσταση 1821-1827. Αθήνα: Εκδ. Δομή
- Κ. Μεταλληνός (s.d.) Ο Ναυτικός Πόλεμος κατά την Ελληνική Επανάσταση Τόμος Β΄ (2η Έκδ). Αθήνα: Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού
- Δ. Μπελέζου (s.d.) Στρατιωτική Ιστορία – Σειρά Μεγάλες Μάχες – Η ναυμαχία του Ναβαρίνου. Αθήνα: Εκδ. Γνώμων.
