Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία. Τρεις υπερδυνάμεις του 19ου αιώνα. Τρία ισχυρά κράτη με κομβικό ρόλο στην εξέλιξη και την κατάληξη του ελληνικού κινήματος. Μία από τις κορυφαίες στιγμές της ενασχόλησής τους με τα επαναστατικά ζητήματα πρέπει να θεωρείται η ναυμαχία του Ναβαρίνου. Ωστόσο, αυτή η, καθοριστικής σημασίας, αναμέτρηση δεν αποτελούσε επιθυμία των παραπάνω δυνάμεων. Πρόθεσή τους ήταν η εξεύρεση διπλωματικής λύσης. Τι οδήγησε, όμως, στην αντικατάσταση της διπλωματίας από τη δύναμη του πυρός; Ποιες διαβουλεύσεις προηγήθηκαν μεταξύ των δύο πλευρών;
Προτού δοθούν απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, θα πρέπει να ανατρέξουμε κάποιους μήνες πριν τη διεξαγωγή της ναυμαχίας. Συγκεκριμένα, θα χρειαστεί να γυρίσουμε τον χρόνο στον Ιούλιο του 1827. Εκείνη την περίοδο, οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις υπογράφουν τη συνθήκη του Λονδίνου, η οποία αποτελεί την πλέον επίσημη αναγνώριση του επαναστατικού αγώνα. Πρόκειται για ένα σημαντικό επίτευγμα του ελληνικού κινήματος, καθώς παρά το γεγονός ότι σε στρατιωτικό επίπεδο είχε υποστεί πλήθος ηττών κατάφερε να σημειώσει αυτή τη διπλωματική επιτυχία.
Στους όρους της συνθήκης προβλέπονταν η χρήση βίας σε περίπτωση που οι Οθωμανοί αρνούνταν να δεχτούν τη διαμεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάμεων. Γι’ αυτό το λόγο ενισχύθηκε ο στόλος των δυνάμεων που βρισκόταν στο Αιγαίο και δόθηκε η εντολή στους επικεφαλής να είναι έτοιμοι για μία ενδεχόμενη σύγκρουση. Στο αντίπαλο στρατόπεδο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν έδειχνε διατεθειμένη να δεχθεί τη συνθήκη του Λονδίνου. Οι συζητήσεις που ακολούθησαν μεταξύ των δύο πλευρών, δεν καρποφόρησαν. Το γεγονός αυτό δυναμίτισε την ήδη τεταμένη ατμόσφαιρα.
Η προαναφερθείσα οθωμανική στάση είχε ως αποτέλεσμα την παραμονή των κατασταλτικών στρατευμάτων στον ελλαδικό χώρο. Προκειμένου να δοθεί η χαριστική βολή στο ελληνικό κίνημα, κρίθηκε απαραίτητη η ενίσχυση των αιγυπτιακών δυνάμεων. Το νέο στρατιωτικό σώμα απέπλευσε από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον Αύγουστο του 1827 με προορισμό τον Μοριά. Μόλις αφίχθη στο Ναβαρίνο ενώθηκε με τον οθωμανικό στόλο. Οι συμμαχικές δυνάμεις, με επικεφαλής τον Άγγλο αντιναύαρχο Sir Edward Codrington, ζήτησαν από τον αρχηγό των αιγυπτιακών δυνάμεων, Ιμπραήμ Πασά, να αποχωρήσει, ώστε να μην έρθουν σε σύγκρουση. Ο τελευταίος απέρριψε το αίτημα των συμμάχων και παρέμεινε στο Ναβαρίνο.
Η παραπάνω άρνηση του Ιμπραήμ αποτελούσε μία ακόμα ένδειξη της δυσκολίας εύρεσης διπλωματικής λύσης. Όμως, ο συμμαχικός στόλος δεν ήταν έτοιμος για μία ναυμαχία. Παρά το γεγονός ότι ο Codrington κινήθηκε προς το Ναβαρίνο, οι υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις δεν είχαν ακόμη ενωθεί μαζί του, γεγονός που καθιστούσε το έργο του δυσχερέστερο. Την 21η Σεπτεμβρίου κατέφθασε ο γαλλικός στόλος, υπό τον υποναύαρχο Henri de Rigny, αναβάλλοντας τις προθέσεις των Αιγυπτίων για εκστρατεία εναντίον της Ύδρας.
Ο Γάλλος υποναύαρχος θέλησε να έρθει σε επικοινωνία με τον Ιμπραήμ. Στη συνομιλία που ακολούθησε ο τελευταίος διαμαρτυρήθηκε για τον τρόπο εμπλοκής του συμμαχικού στόλου. Θεωρούσε ότι θα ήταν προτιμότερο να είχαν ανακόψει την πορεία του αιγυπτιακού ενισχύσεων στην Αλεξάνδρεια, καθώς με την υφιστάμενη κατάσταση είχε έρθει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Ο εκπρόσωπος των συμμάχων από την άλλη, τον προέτρεψε να σκεφτεί την πρόταση που του είχαν καταθέσει πρωτύτερα. Πριν αποχωρήσει από το αιγυπτιακό στρατόπεδο ενημέρωσε τον Ιμπραήμ ότι θα ακολουθήσει δεύτερη συνάντηση, αυτή τη φορά παρουσία του Codrington.
Στη συνάντηση που ακολούθησε την επόμενη μέρα, ο Ιμπραήμ επέμενε στην υποχρέωση του να εκτελέσει τις διαταγές που είχε λάβει περί εκστρατείας εναντίον της Ύδρας. Εκτιμώντας, όμως, τη διαμορφωθείσα κατάσταση, επέλεξε να ενημερώσει πρώτα την Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια, προκειμένου να λάβει νέες εντολές. Μέχρι να συμβεί αυτό δεν θα προχωρούσε σε καμία στρατιωτική ενέργεια. Η δέσμευση αυτή καθησύχασε τους αρχηγούς του συμμαχικού στόλου, με την γαλλική μοίρα να αποχωρεί στο νησί της Μύλου και την αγγλική να αγκυροβολεί στη Ζάκυνθο.
Σε αντίθεση με το στράτευμα του Ιμπραήμ, οι επαναστατικές δυνάμεις συνέχισαν τις επιχειρήσεις τους στον Κορινθιακό κόλπο, παραβαίνοντας τη συμφωνία ανακωχής. Εξαιτίας αυτού ο πρώτος εξοργίστηκε και θέλησε να στείλει δυνάμεις στην περιοχή τις Πάτρας, ώστε να συγκρουστεί με τους Έλληνες. Ωστόσο, οCodrington, παρά το γεγονός ότι υστερούσε αριθμητικά έναντι των τουρκοαιγυπτιακών δυνάμεων, ενεπλάκη δυναμικά δύο φορές αναγκάζοντας τον Ιμπραήμ να υποχωρήσει ξανά στο Ναβαρίνο. Με το πέρας του άνωθεν επεισοδίου εμφανίστηκε και η ρωσική μοίρα, με αρχηγό τον υποναύαρχο Lodewijk van Heiden, αυξάνοντας τη δύναμη πυρός του συμμαχικού στόλου.
Τα παραπάνω γεγονότα εξόργισαν τον Ιμπραήμ. Θεωρώντας ότι οι επαναστάτες έχαιραν ευνοϊκότερης μεταχείρισης έναντι του ιδίου, αποφάσισε να αλλάξει τρόπο δράσης. Εξαπέλυσε τα στρατεύματά του στη Μεσσηνία, με εντολή να καταστρέψουν τα πάντα στο πέρασμα τους. Οι τρομοκρατημένοι Έλληνες ζήτησαν τη μεσολάβηση του Άγγλου αντιναυάρχου, ώστε να λάβει τέλος η καταστροφή. Παράλληλα, οι νέες εντολές που έλαβε ο επικεφαλής των Αιγυπτίων από την Κωνσταντινούπολη, όριζαν την αντίσταση του σε οποιαδήποτε εχθρική δύναμη αναμειγνυόταν στα εσωτερικά θέματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Codrington παρατηρώντας ότι δεν υπήρχε πλέον διάθεση από την αντίπαλη πλευρά για διπλωματική διευθέτηση του προβλήματος, συγκάλεσε σύσκεψη, όπου συμμετείχαν οι τρεις αρχηγοί του συμμαχικού στόλου. Έπειτα από συζητήσεις αποφάσισαν να στείλουν στον Ιμπραήμ επιστολή, με την οποία ζητούσαν να τερματιστούν άμεσα οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στον Μοριά. Σε αντίθετη περίπτωση, οι αιγυπτιακές δυνάμεις θα βρίσκονταν στο επίκεντρο δυσάρεστων, γι’ αυτές, εξελίξεων.
Ωστόσο, ο απεσταλμένος των Μεγάλων Δυνάμεων, δεν μπόρεσε να εντοπίσει τον Ιμπραήμ, ο οποίος απουσίαζε από το στρατόπεδο σκοπίμως. Η είδηση αυτή δυσαρέστησε τους συμμάχους. Αποφάσισαν να απαντήσουν αποφασιστικά στα «παιχνίδια» του αντιπάλου τους. Συγκεκριμένα, εισήλθαν στο λιμένα του Ναβαρίνου, αγκυροβολώντας πλάι στον εχθρικό στόλο. Επρόκειτο για μία ιδέα του Γάλλου υποναυάρχου, η οποία βρήκε σύμφωνα τα ηγετικά στελέχη του συμμαχικού στόλου.
Στις 8 Οκτωβρίου ο Άγγλος αντιναύαρχος έδωσε εντολή εισόδου στον λιμένα του Ναβαρίνου. Πρώτα, όμως, προέβη σε μία ύστατη προσπάθεια εξεύρεσης διπλωματικής λύσης. Ειδικότερα, ένας απεσταλμένος του αφίχθη στο αιγυπτιακό στρατόπεδο, προκειμένου να εντοπίσει τον Ιμπραήμ και να τον ενημερώσει για τη διαμορφωθείσα κατάσταση. Ωστόσο, ο τελευταίος ήταν, για ακόμα μία φορά, απών. Είχε προηγηθεί, έπειτα από ανάμειξη του Henri de Rigny, η επιθυμία των Γάλλων αξιωματικών που υπηρετούσαν στον αιγυπτιακό στόλο να μη συμμετάσχουν σε ενδεχόμενη σύγκρουση με το γαλλικό ναυτικό. Το αίτημά τους, όμως, να αποχωρήσουν από το Ναβαρίνο, δεν έγινε δεκτό από τον Ιμπραήμ κι έτσι διατήρησαν τις θέσεις τους.
Η ατμόσφαιρα πλέον είχε καταστεί εκρηκτική στον πελοποννησιακό λιμένα. Οι δύο στόλοι προετοιμάζονταν για μία ενδεχόμενη σύγκρουση, χωρίς όμως να την επιζητούν. Οι όποιες ελπίδες απεμπλοκής εξαφανίστηκαν λίγες ώρες αργότερα. Συγκεκριμένα, ο κυβερνήτης του αγγλικού πλοίου Dartmouth, παρατηρώντας έντονη κινητικότητα στο γειτνιάζον αιγυπτιακό πυρπολικό, έστειλε αντιπροσωπεία, προκειμένου να ζητήσει την απομάκρυνση του πλοίου. Παρά το γεγονός ότι οι απεσταλμένοι είχαν υψώσει λευκή σημαία, δέχθηκε αντίπαλα πυρά. Το περιστατικό αυτό αποτέλεσε και την αφορμή έναρξης της σημαντικότερης, ίσως, ναυμαχίας στη διάρκεια του ελληνικού κινήματος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- E. P. Brenton (1837), The naval history of Great Britain from the year 1783 to 1836, vol. II, London: Henry Colburn Publisher
- G.Hertzberg (1916), Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμος Γ΄, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη
- Α. Δ. Κόκκινος (1974), Η ελληνική Eπανάστασις Tόμος ΣΤ΄. (6η έκδοση) Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα
- D. Dakin (2012), Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923. (7η ανατύπωση) Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
