Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Τις τελευταίες δεκαετίες οι έμφυλες διαφορές στην απασχόληση έχουν προκαλέσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η βιβλιογραφία έχει αναπτύξει πολλές θεωρίες που επιδιώκουν να εξηγήσουν την επιμονή του φαινομένου. Βέβαια, ο παράγοντας του τοκετού και της παιδικής μέριμνας δεν φαίνεται να έχει ισχυρή επεξηγηματική ικανότητα στην εισοδηματική διαφορά μεταξύ των φύλων (Boll, et al., 2016). Το 2019, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος του έμφυλου χάσματος της απασχόλησης ήταν 11,7%, αλλά παρατηρούνται έντονες διαφορές μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Το μικρότερο κενό παρατηρείται στη Λιθουανία (1,6%) και στην Φινλανδία (2,7%) ενώ το μεγαλύτερο στην Ελλάδα (20%) και τη Μάλτα (20,7%) (Eurostat, 2021).
Οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί θέτουν αυτό το ζήτημα στο προσκήνιο και υπογραμμίζουν την ανάγκη μείωσης του χάσματος των έμφυλων ανισοτήτων. Ως συνέπεια προωθείται η ενδυνάμωση των γυναικών μέσα από την απασχόληση, κάτι για το οποίο ορισμένες φεμινίστριες διατηρούν κριτική στάση και επιδιώκουν να στρέψουν τη συζήτηση προς την αναθεώρηση του ανδροκρατούμενου οικονομικού συστήματος. Με άλλα λόγια, τα φεμινιστικά οικονομικά κινήματα διευρύνουν την οικονομική διάσταση με το να φέρνουν στο προσκήνιο τον ενεργό ρόλο που παίζουν οι γυναίκες, ο οποίος παραμένει στην αφάνεια, και υποδεικνύοντας τις έμφυλες σχέσεις εξουσίας που υπάρχουν στο τρέχον οικονομικό σύστημα.
Η οικονομική κρίση του 2008 ανέδειξε την έμφυλη διάσταση της αγοράς εργασίας. Το υψηλό επίπεδο φυλετικού διαχωρισμού είναι ένας σημαντικός παράγοντας αυτής, διότι η κρίση φαίνεται να είχε κλαδική διάσταση και οι πολιτικές που έλαβαν χώρα για να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις ήταν επίσης κλαδικά προσανατολισμένες. Χαρακτηριστικά, ο μεταποιητικός και ο κατασκευαστικός κλάδος, αλλά και ορισμένα παραρτήματα του χρηματοπιστωτικού κλάδου επλήγησαν περισσότερο. Αυτοί οι κλάδοι είναι κατά βάση ανδροκρατούμενοι, με αποτέλεσμα η πτώση στην απασχόληση των ανδρών να είναι πολύ πιο έντονη σε σχέση με τη γυναικεία. Αντίθετα, ο κλάδος των υπηρεσιών δεν επηρεάστηκε τόσο, με αποτέλεσμα να μην επηρεάζεται σημαντικά η γυναικεία απασχόληση. Αυτό οδήγησε σε μια μείωση του έμφυλου χάσματος στην απασχόληση. Οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν αφορούσαν κυρίως τις φυσικές υποδομές παρά τις κοινωνικές υποδομές ή κοινωνικές υπηρεσίες, με αποτέλεσμα να επωφελούνται περισσότερο οι άντρες από τις γυναίκες.
Οι πολιτικές λιτότητας που εφαρμόστηκαν σε πολλές χώρες, ως απάντηση στην οικονομική κρίση, αφορούσαν μείωση των κυβερνητικών δαπανών για τα δημόσια αγαθά και υπηρεσίες. Όμως, ο δημόσιος τομέας κυριαρχείται από γυναίκες και έτσι οι περικοπές είχαν άμεσες επιπτώσεις στις γυναίκες. Ακόμα, το κοινωνικό κράτος προσφέρει υπηρεσίες υγείας, παιδικής μέριμνας, φροντίδας ηλικιωμένων κ.λπ. και άρα οι πολιτικές λιτότητας επέφεραν επιπλέον βάρος στις οικογένειες, οι οποίες ήταν υπεύθυνες για την παροχή αυτών των υπηρεσιών. Όλα αυτά παίρνουν τη μορφή της απλήρωτης γυναικείας εργασίας.
Από τα παραπάνω γίνεται εμφανές ότι οι κυβερνήσεις, όταν χαράσσουν τις μακροοικονομικές πολιτικές, δεν λαμβάνουν υπόψη την μη-αγοραία και απλήρωτη εργασία που σχεδόν πάντα έχει θηλυκό πρόσωπο. Όμως, η συμβολή της απλήρωτης εργασίας είναι ιδιαίτερης σημασίας για την διατήρηση της κοινωνικής ευημερίας. Οι συμβατικές οικονομικές θεωρίες θεωρούν την εργασία ως εισροή, αλλά για να διατηρηθεί η προσφορά της εργασίας η απλήρωτη εργασία είναι απαραίτητη. Κάθε άνθρωπος θα χρειαστεί να τον φροντίσει κάποιος άλλος σε κάποιο στάδιο της ζωής του, είτε ως μωρό είτε ως ηλικιωμένος, είτε ως ασθενής. Αυτές οι υπηρεσίες προσφέρονται ιστορικά από τις γυναίκες. Αυτές οι κοινωνικές νόρμες ενδυναμώνουν και διατηρούν τις ανισότητες στο εσωτερικό των νοικοκυριών (Barba & Iraizoz, 2020).
Η υγειονομική κρίση του Covid-19 αναδεικνύει ακόμα πιο έντονα τις έμφυλες ανισότητες. Αν πριν το 2020 οι γυναίκες απασχολούνταν τρεις φορές περισσότερο σε υπηρεσίες φροντίδας μέσα στο σπίτι σε σχέση με τους άντρες, μετά το ξέσπασμα της πανδημίας αυτή η απασχόληση υπερπολλαπλασιάστηκε. Οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για τις προμήθειες των πρώτων ειδών (αντισηπτικά, μάσκες), επιβαρύνονται με περισσότερο συγύρισμα από τη στιγμή που τα οικογενειακά μέλη βρίσκονται περισσότερες ώρες στο σπίτι, τα παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο και χρειάζονται επιτήρηση για την τηλεκπαίδευση και τέλος, οι ηλικιωμένοι, από εκεί που προσέφεραν μια βοήθεια με το να κρατήσουν τα παιδιά, τώρα είναι εκείνοι που χρειάζονται βοήθεια.
Με άλλα λόγια, οι γυναίκες έχουν επωμιστεί ακόμα περισσότερο βάρος φροντίδας, ιδιαίτερα όταν η πανδημία έχει γίνει ζήτημα «ατομικής ευθύνης». Το γεγονός ότι οι γυναίκες επωμίζονται τα ¾ της φροντίδας, αφορά γυναίκες όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Σύμφωνα με μελέτες, γυναίκες ερευνήτριες μέσα στην πανδημία έχουν αυξήσει το χρόνο που αφιερώνουν στη παιδική μέριμνα και στις οικιακές εργασίες (Reardon, 2021) με αποτέλεσμα να μειώνεται η παραγωγικότητά τους σε σχέση με τους άντρες συναδέλφους τους, οι οποίοι φαίνεται να δημοσιεύουν περισσότερες μελέτες και να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στην έρευνά τους. Αυτό οδηγεί σε μια περαιτέρω αύξηση του έμφυλου χάσματος στον ακαδημαϊκό τομέα (Deryugina, et al., 2021).
Όμως, ακόμα και οι γυναίκες ερευνήτριες που παράγουν έρευνα την περίοδο της πανδημίας δεν φαίνεται να ασχολούνται το ίδιο δυναμικά με την θεματολογία του Covid-19. Σύμφωνα και με το γράφημα, ο σχετικός αριθμός γυναικών συγγραφέων σε έρευνα εκτός θεματολογίας της πανδημίας παραμένει σταθερός γύρω στο 21%. Όμως, οι γυναίκες που ασχολούνται με θεματολογία γύρω από πανδημία αποτελούν μόνο το 12% του συνολικού αριθμού συγγραφέων. Αυτό υποδηλώνει ότι ενώ ορισμένες γυναίκες ερευνητές κατάφεραν να συνεχίσουν να εργάζονται στην έρευνα και να συμβαδίζουν με την πρόσφατη ανάπτυξη της ερευνητικής δραστηριότητας, ήταν λιγότερο πρόθυμες ή λιγότερο ικανές να συμβάλουν στην βιβλιογραφία που εστιάζει στα οικονομικά της πανδημίας (Amano-Patiño et al, 2020).
Συμπερασματικά, κάθε κρίση έχει μια έμφυλη διάσταση την οποία οφείλουμε να μην παραβλέπουμε. Η Κωνσταντίνα Βαΐου στην ομιλία της με τίτλο «Φύλο, χώρος και φροντίδα στα χρόνια της πανδημίας» (15/05/2021) υπογραμμίζει ότι οι νέες έρευνες οφείλουν να εξερευνήσουν τα αόρατα ενσώματα υποκείμενα και να ενσωματώσουν διαστάσεις της καθημερινότητας και να φέρουν στο προσκήνιο την έννοια του «νοικοκυριού». Μας προτρέπει να μελετήσουμε πώς ο καπιταλισμός αναπαράγεται εκμεταλλευόμενος, πέραν από την έμμισθη αλλά και την άμισθη εργασία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Amano-Patiño, N., Faraglia, E., Giannitsarou, C., & Hasna, Z. (2020). Who is doing new research in the time of COVID-19? Not the female economists. Publishing and Measuring Success in Economics, 13.
- Barba, I., & Iraizoz, B. (2020). Effect of the Great Crisis on Sectoral Female Employment in Europe: A Structural Decomposition Analysis. Economies, 8(3), 64.
- Boll, C., Leppin, J., Rossen, A., & Wolf, A. (2016). Magnitude and impact factors of the gender pay gap in EU countries. Report prepared for and financed by the European Commission–Directorate-General for Justice, European Union (Hrsg.), Hamburg.
- Deryugina, T., Shurchkov, O., & Stearns, J. E. (2021). Covid-19 disruptions disproportionately affect female academics (No. w28360). National Bureau of Economic Research.
- Eurostat, 2021. Gender Statistics. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 12/05/2021.
-
Reardon, S. (2021). Pandemic measures disproportionately harm women’s careers. Διαθέσιμο εδώ. Τελευταία πρόσβαση 12/05/2021.
