Της Σοφίας Τάνα,
«Υποθέτω πως δεν υπάρχει τρόπος να βάλουμε το πυρηνικό μανιτάρι πίσω σε εκείνη την ωραία γυαλιστερή σφαίρα ουρανίου» Ισαάκ Ασίμωφ
Στις 6 Αυγούστου 1945 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν επιστρέφοντας από τη Διάσκεψη του Πότσνταμ, εξέδωσε μία ανακοίνωση περιγράφοντας με γλαφυρότητα ένα περιστατικό που θεωρήθηκε καμπή για τη μετέπειτα πορεία του κόσμου. «Πριν από 16 ώρες ένα αμερικανικό αεροπλάνο έριξε στη Χιροσίμα μία ατομική βόμβα…» ανέφερε χαρακτηριστικά. Αυτός ήταν ο τρόπος που πληροφορήθηκε ο κόσμος το τιτάνιο βήμα προόδου για την επιστήμη που έθετε διαθέσιμη στα χέρια των ανθρώπων τη μεγαλύτερη πηγή ενέργειας, την ατομική ενέργεια. Ο κόσμος παρακολουθούσε με ανάμικτα συναισθήματα θαυμασμού, δέους και αστείρευτου φόβου το πρώτο όπλο που παρήχθη κάτω από συνθήκες άκρας μυστικότητας, τη νέα αυτή πηγή που είχε ήδη χρησιμοποιηθεί με τρομακτικά αποτελέσματα εναντίον της Χιροσίμα, μιας βιομηχανικής ιαπωνικής πόλης. Ένα πρωινό θα άλλαζε ριζικά τις ζωές των κατοίκων της. Δε πίστευαν στα μάτια τους, όταν έντρομοι και σαστισμένοι παρακολουθούσαν μία φοβερή λάμψη σα γλώσσα φωτιάς να γλύφει όλη την πόλη συνοδευόμενη από ένα εκκωφαντικό βουητό. Ένα κατάμαυρο σύννεφο σκέπασε τον ήλιο πάνω από τη Χιροσίμα και ένα παράξενο, θολό μισοσκόταδο απλώθηκε παντού. Τριάντα χιλιάδες από τα εξήντα χιλιάδες σπίτια της πόλης γκρεμίστηκαν σα να ήταν τραπουλόχαρτα. Οι δρόμοι γέμισαν με σπαρακτικές κραυγές αγωνίας και πόνου από ανθρώπους που πριν γελούσαν και δούλευαν αμέριμνοι χωρίς να ξέρουν τι τους επιφυλάσσει η μοίρα. Πλέον έτρεχαν γεμάτοι φρικτές πληγές, ματωμένοι σε όλο τους το κορμί και αλλόφρονες ανάμεσα στις φλόγες. Που πήγαιναν; Ούτε οι ίδιοι ήξεραν.
Η ίδια φρικτή τραγωδία έλαβε χώρα λίγες μέρες αργότερα (9 Αυγούστου 1945) και στο Ναγκασάκι. Σαράντα χιλιάδες άνθρωποι βρήκαν εκείνη την ημέρα φρικτό θάνατο και πολλές χιλιάδες ακόμα πέθαναν με αργό και βασανιστικό θάνατο προσβαλλόμενοι από τις συνέπειες της ραδιενέργειας.
Ποια είναι όμως η ιστορία της δημιουργίας αυτού του όπλου μαζικής καταστροφής; Η θεωρία των ατόμων βρίσκει τις απαρχές της διατύπωσής του στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους Λεύκιππο και το μαθητή του Δημόκριτο. Σύμφωνα με το Δημόκριτο, η ύλη αποτελείται από κάποια απειροελάχιστα σωματίδια τα οποία είναι φύσις αδύνατον να χωριστούν περαιτέρω, τα άτομα (ά-τομα = μη τεμνόμενα). Τα άτομα αυτά κινούνται στον κενό χώρο και με τη κίνησή τους συγκρούονται και προκαλούν τη δημιουργία μίας δίνης από την οποία δημιουργείται ο κόσμος. Η μεγαλοφυής για την εποχή σύλληψη της ύλης δεν ήταν δυνατό να προχωρήσει περαιτέρω στην αρχαιότητα. Κατά το Μεσαίωνα, οι θεωρίες των υλιστών Ελλήνων φιλοσόφων τέθηκαν σε διωγμό, τα συγγράμματά τους κάηκαν και η επιστήμη δέχθηκε μία τεράστια γροθιά που την ανάγκασε σε οπισθοδρόμηση πολλών βημάτων. Η ατομική θεωρία στη συνέχεια λησμονήθηκε και μόνον όταν πέρασαν 20 αιώνες και η επιστήμη έκανε σημαντικά άλματα δημιουργήθηκε η καινούργια αντίληψη του ατόμου όπου δε χαρακτηρίζονταν πλέον από τον πρωτογονισμό και την απλοϊκότητα των αρχαίων φιλοσόφων. Η μεταγενέστερη αυτή θεωρία δε στηρίζεται πλέον σε απύθμενες πληροφορίες, αλλά σε ένα ασφαλές βάθρο που εξασφάλιζαν τα δεδομένα και οι κατακτήσεις των φυσικών επιστημών. Ήταν η θεωρία του ατόμου σε ένα όμως άλλο, ανώτερο επίπεδο. Είχαν γίνει σοβαρά βήματα σχετικά με τη γνώση της σύνθεσης του ατόμου όπου θεωρητικά κάθε άτομο ήταν δυνατό να διασπαστεί εις τα εξ ων συνετέθη, πράγμα το οποίο θα είχε ως αποτέλεσμα την αποδέσμευση τεράστιας ενέργειας. Ήταν ένα ζήτημα όμως το οποίο ενώ είχε διαπιστωθεί θεωρητικά, προσέκοπτε στην πράξη. Η πραγματοποίηση της διάσπασης του ατόμου θεωρούνταν μία από τις κυριότερες επιδιώξεις της πολεμικής επιστήμης.
Οι ατομικές εργασίες είχαν λάβει γερά θεμέλια στη Γαλλία υπό τη διεύθυνση του Φρειδερίκου Ζολιό Κιουρί και της συζύγου του Ειρήνης Κιουρί (κόρη των Μαρία και Πέτρου Κιουρί οι οποίοι με την ανακάλυψη του ράδιου άνοιξαν το δρόμο για τη διάσπαση). Όμως η γερμανική κατοχή διέκοψε το έργο των Γάλλων επιστημόνων. Το 1941 ιδρύθηκε στη Μεγάλη Βρετανία μία ειδική επιστημονική επιτροπή για την ατομική ενέργεια. Ως αποτέλεσμα ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία αντιλάλησαν πλήθος επιστημονικών πληροφοριών κατά τη διάρκεια του χειμώνα 1941-1942, όπου και αποφασίστηκε η συγκέντρωση των επιστημονικών ατομικών ερευνών. Η πράξη αυτή ήταν απόρροια του φόβου, μήπως η Γερμανία καταλήξει πρώτη στη διάσπαση του ατόμου, καθώς επιδιδόταν ομοίως από την προπολεμική περίοδο σε ατομικές έρευνες. Στον αγώνα όμως αυτό κατάφεραν να κόψουν πρώτοι την κορδέλα οι επιστήμονες που δρούσαν στην Αμερική στηριζόμενοι στα γιγαντιαία οικονομικά και τεχνικά μέσα που τους παρείχε αφειδώς η αμερικανική κυβέρνηση.
Για χάρη των μελετών παραχωρήθηκαν στον αμερικανικό στρατό το 1942 ειδικοί χώροι, στην αρχή στο Oak Pidge κοντά στο Clinton (Tennessee) και αργότερα το 1944 ένας χώρος ενός χιλιομέτρου στο Honfort (Washington). Για τη διάσπαση χρησιμοποιήθηκαν δύο δρόμοι που προσφέρονταν στην έρευνα: με το ουράνιο και με το πλουτώνιο. Και οι δύο στέφθηκαν με επιτυχία.
Ήδη στις 25 Απριλίου 1945 ο υπουργός πολέμου Στίμσον και ο υπολοχαγός πολέμου Γκρούβς υπέβαλαν στον πρόεδρο των ΗΠΑ αναλυτικό υπόμνημα που κατέληγε: «Εντός 4 μηνών κατά πάσα πιθανότητα θα έχουμε συμπληρώσει το πιο τρομακτικό όπλο που γνώρισε ποτέ η ιστορία». Και έτσι έγινε. Η συναρμολόγηση της πρώτης ατομικής βόμβας ουρανίου, άρχισε στο Los Alamos στις 12 Ιουλίου 1945. Το κατόρθωμα αυτό, κρατήθηκε ως επτασφράγιστο μυστικό έναντι των Άγγλων. Τοποθετήθηκε στην κορυφή ενός χαλύβδινου πύργου στο Αλαμογκόρντο και η δοκιμή έλαβε χώρα στις 16 Ιουλίου, ώρα πέντε και μισή. Η έκρηξη κανονίστηκε από απόσταση 10 χιλιομέτρων, γεννώντας μία εξαιρετικά έντονη φωτεινή αστραπή. Ένα συμπαγές νέφος ανυψώθηκε ξαφνικά στην ατμόσφαιρα και ο χαλύβδινος πύργος εξατμίσθηκε ολοσχερώς αφήνοντας πίσω έναν τεράστιο κρατήρα. Τρεις εβδομάδες αργότερα, οι δύο βόμβες (μία ουρανίου που ονομάστηκε little boy και μία πλουτωνίου που ονομάστηκε fat man) που κατείχαν οι ΗΠΑ εξαπολύθηκαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αντίστοιχα δημιουργώντας πίσω τους ολοκληρωτικό χάος και βυθίζοντας τις δύο πόλεις στο απόλυτο σκοτάδι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό έργο. (1955). Εικονογραφημένη Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αθήνα: Εκδόσεις Δαρεμά.
- Συλλογικό έργο. (1973). Τα φοβερά ντοκουμέντα. Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα. Αθήνα: Εκδόσεις Mondadori – Φυτράκης.
- Feenberg, Α,. (1995). Alternative Modernity: The Technical Turn in Philosophy and Social Theory. Λονδίνο: University of California Press.
- Chomksy, Ν., & Polk, L. (2013). Nuclear War and Environmental Catastrophe. Νέα Υόρκη: Seven stories press.
