Του Γιώργου Πασσά,
Σαν σήμερα πριν από 40 χρόνια, στις 10 Μαΐου 1981, ο François Mitterrand γίνεται ο πρώτος Σοσιαλιστής Πρόεδρος της Πέμπτης Δημοκρατίας, εξασφαλίζοντας στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών την υποστήριξη του 51,8% (15.708.262 ψήφοι) του εκλογικού σώματος και επικρατώντας επί του εκπροσώπου της Δεξιάς και τότε εν ενεργεία Προέδρου, Valéry Giscard d’ Estaing. Με πολιτικό πρόγραμμα τις «110 προτάσεις για τη Γαλλία», ο Mitterrand και το PS (Parti Socialiste) συσπείρωσαν τη μη κομμουνιστική γαλλική Αριστερά, κυριάρχησαν εκλογικά και έθεσαν οριστικό τέλος στα 23 χρόνια γκωλισμού, διαδραματίζοντας νευραλγικό ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής Γαλλίας.
Η πορεία του Mitterrand προς την προεδρία ήταν κάθε άλλο παρά σύντομη και εύκολη. Αιχμάλωτος πολέμου το 1941, συνεργάτης της κυβέρνησης του Vichy, παρ’ όλα αυτά εν συνεχεία μέλος της Γαλλικής Αντίστασης από το 1943, ο Mitterrand αποφάσισε να εμπλακεί στην εγχώρια πολιτική μεταπολεμικά, καταλαμβάνοντας ανώτατα αξιώματα σε 11 διαφορετικές κυβερνήσεις από το 1947. Όλα αυτά μέχρι το 1958, όταν και, στρεφόμενος περισσότερο στις ιδέες της Αριστεράς, τοποθετήθηκε ανοιχτά ως αντίπαλος του de Gaulle και συσπείρωσε τις αριστερές δυνάμεις, φτάνοντας να διεκδικήσει την προεδρία εναντίον του, το 1965, ως ο μοναδικός εκπρόσωπος της κομμουνιστικής και σοσιαλιστικής Αριστεράς, δίχως να καταφέρει πάντως να συγκεντρώσει πάνω από 32%.
Όταν εξελέγη πρώτος γραμματέας του Σοσιαλιστικού Κόμματος, το 1971, ο Mitterrand ξεκίνησε τις διαδικασίες για μία ριζική αναδιοργάνωσή του, με σκοπό να διευρυνθεί η απήχηση της παράταξης στον κόσμο και να διεκδικήσει με αξιώσεις τον προεδρικό θώκο. Σταδιακά το PS έλαβε την πρωτοκαθεδρία μεταξύ των κομμάτων της Αριστεράς, χωρίς ταυτοχρόνως να έρθει σε ρήξη με το Κομμουνιστικό Κόμμα. Το γεγονός αυτό, παρά την ήττα στις εκλογές του 1974 (νικητής ο Giscard d’Estaing με το UDF), ήταν ένας εκ των κυριότερων παραγόντων που χάρισε στην Αριστερά τον εκλογικό θρίαμβο-έκπληξη του ’81. Στη συγκεκριμένη αναμέτρηση, πάντως, το PS εκμεταλλεύτηκε, επιπλέον, στο έπακρο το χάσμα που δημιουργήθηκε μεταξύ των ηγετών της Δεξιάς. Το Union pour la Démocratie Française (UDF) επικράτησε του Rassemblement pour la République (RPR) του Jacques Chirac στον Α’ γύρο των εκλογών, τον Απρίλιο του ’81, με τον Chirac να δηλώνει μετέπειτα, πριν τη διεξαγωγή του Β’ γύρου, πως θα ψηφίσει UDF μεν, δίχως όμως, την ίδια στιγμή, να αποτείνει ευθαρσώς κάλεσμα για συσπείρωση προς την κεντροδεξιά και δεξιά εκλογική βάση της χώρας. Κατόπιν της επικράτησης του PS, προκηρύσσονται εκλογές για την Εθνοσυνέλευση, με την Αριστερά να πλειοψηφεί εκ νέου και τον Mitterrand να επιλέγει για Πρωθυπουργό τον Pierre Mauroy, με τη Βουλή να μπορεί απρόσκοπτα να υλοποιήσει τις 110 προτάσεις και προεκλογικές υποσχέσεις του PS.
Προκειμένου να διατηρηθούν οι καλές σχέσεις με το Κομμουνιστικό Κόμμα, o Mitterrand συμπεριλαμβάνει κομμουνιστές στην κυβέρνηση, παραχωρώντας τους τέσσερα υπουργεία. Κατά την πρώτη διετία της διακυβέρνησης, ο Mitterrand προέβη σε γενναίες σοσιαλιστικές και προοδευτικές μεταρρυθμίσεις, αυξάνοντας τον κατώτατο μισθό, εθνικοποιώντας βιομηχανικές μονάδες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, καταργώντας τη θανατική ποινή, θεσπίζοντας την 39ωρη εργασία/εβδομάδα, αυξάνοντας την άδεια μετ’ αποδοχών στις 5 εβδομάδες ετησίως και γενικώς ενισχύοντας κατά πολύ την κρατική πρόνοια και τα κοινωνικά προνόμια. Παρ’ όλα αυτά, οι πολιτικές του άλλαξαν άρδην τα επόμενα χρόνια. Προκειμένου να κατανοήσει κανείς τη στροφή αυτή του Mitterrand, θα πρέπει να ανατρέξει στα συμπεράσματα του ιδίου για τον εαυτό του, ήδη 35 χρόνια πριν την εκλογή του, το 1946. Τότε, ο Mitterrand χαρακτήριζε εαυτόν ως «επαγγελματία πολιτικό», επιλέγοντας να μην συνταχθεί πολιτικά με τους «βαρετούς χριστιανοδημοκράτες», ούτε όμως βέβαια και με τους «αρτηριοσκληρωτικούς σοσιαλιστές», προτιμώντας το UDSR, κόμμα του κέντρου. Έτσι και το 1983, όταν οι πολιτικές του PS είχαν προκαλέσει μέσα σε μία διετία προβλήματα στα δημοσιονομικά με ταυτόχρονη σημαντική αύξηση του πληθωρισμού και με την κυβέρνηση αναγκασμένη να μειώσει κατά πολύ τις κρατικές δαπάνες, ο Mitterrand δεν δίστασε να προωθήσει εν τέλει μια κεντρώα και φιλελεύθερη πολιτική ατζέντα, επιλογή που αργότερα, το 1986, θα ήταν ούτως ή άλλως μονόδρομος, μιας και η Δεξιά κέρδισε εκ νέου την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση, με τον Γάλλο Πρόεδρο να προτείνει τον Jacques Chirac (του RPR) για την πρωθυπουργία. Η στροφή αυτή προς το κέντρο δεν ζημίωσε, πάντως, σε καμία περίπτωση τη λαϊκή απήχησή του, με τον Mitterrand να επικρατεί του Chirac στις εκλογές του ’88, συγκεντρώνοντας το 54% των ψήφων. Παρά ταύτα, καθ’ όλη τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, ο Mitterrand δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει προβλήματα, όπως τα διαρκώς υψηλά ποσοστά ανεργίας, με το PS εν τέλει να γνωρίζει μία πραγματική συντριβή στις εκλογές του 1993 για την ανάδειξη των μελών της Εθνοσυνέλευσης.
Η συνεργασία του Mitterrand με ηγετικές προσωπικότητες της δεξιάς δεν περιορίστηκε στο εσωτερικό της Γαλλίας, αλλά, αντιθέτως, χαρακτήριζε διαρκώς και την εξωτερική πολιτική, που άσκησε ο Γάλλος Πρόεδρος. Πολύ καλές φαίνεται να ήταν οι σχέσεις του με τον Reagan, δεδομένης και της στάσης που είχε ο ίδιος προς τη Σοβιετική Ένωση, θεωρώντας επιτακτική ανάγκη τη διαφοροποίηση της εξωτερικής πολιτικής της, ιδίως δε την απομάκρυνση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν (το γεγονός αυτό δεν σημαίνει, πάντως, πως η στάση του προς τις Η.Π.Α. ήταν απολύτως θετική, καθώς, ήδη από το προεκλογικό πρόγραμμα του PS, επισημαινόταν η αντίθεση του κόμματος προς τις πολιτικές και δράσεις των Η.Π.Α. στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, καθώς και προς την υλική αρωγή που προσέφεραν αυτές στα λατινοαμερικανικά δικτατορικά καθεστώτα). Σημαντικό είναι, επίσης, ότι έβαλε τέλος στη μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας και συμφιλιώθηκε με τον Καγκελάριο Helmut Kohl, θεωρώντας πως η συνεργασία Γαλλίας-Γερμανίας ήταν ο μοναδικός τρόπος να επιτευχθεί η διακρατική αλληλεγγύη στην Ευρώπη.
Με τη Margaret Thatcher, αυτήν που είχε «χείλη σαν της Marilyn Monroe και μάτια σαν του Καλιγούλα», σύμφωνα με τον Γάλλο Πρόεδρο, διατήρησε τελικά, επίσης, εξαιρετικές σχέσεις, με τους δύο να θέτουν τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ευρώπης, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Η εξωτερική πολιτική της δεύτερης θητείας του Mitterrand βασίστηκε στη δημιουργία μίας ευρωπαϊκής ένωσης με μεγαλύτερο εύρος εξουσιών στη διάθεσή της, προκειμένου να περιοριστούν τα διάφορα ιδιοτελή συμφέροντα των εθνικών κυβερνήσεων, τα οποία ήταν και αυτά που οδήγησαν στις διαρκείς έχθρες μεταξύ των κρατών και κατ’ επέκταση στους δύο καταστροφικούς Παγκοσμίους Πολέμους τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Παραλλήλως, με τη δημιουργία κοινών ευρωπαϊκών θεσμών και μία πιο κοινή και ταυτοχρόνως κεντρική άσκηση της εξουσίας σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, ο Mitterrand θα διασφάλιζε τη μη κυριάρχηση της Γερμανίας επί της Γαλλίας σε οικονομικό, αυτή τη φορά, επίπεδο. Έτσι, το 1991 ο Mitterrand, από κοινού με άλλους Ευρωπαίους ηγέτες, υπογράφει τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η οποία προέβλεπε τη διαμόρφωση ενός κεντρικού ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος, τη δημιουργία κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος και την υιοθέτηση μίας ενιαίας ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής.
Όσον αφορά την προσωπικότητα του Mitterrand, εύστοχα, αν και ίσως εξωραϊσμένα, είναι τα όσα έγραψε ο βιογράφος του, Phillip Short: «έβλεπε τον εαυτό του σαν έναν ρομαντικό, του οποίου η ζωή ήταν μυθιστόρημα εν πορεία». Διάφορα σκάνδαλα ήρθαν στο φως της δημοσιότητας, με αποκορύφωμα την «υπόθεση του Αστεροσκοπείου» το 1958-59 (υποτιθέμενο «συμβόλαιο θανάτου» σε βάρος του Mitterrand, το οποίο ο ίδιος, σε συνεργασία με τον δράστη, άφησε να εξελιχθεί, με αποτέλεσμα να θεωρείται από την κοινή γνώμη ως σκηνοθέτης της ίδιας της απόπειρας δολοφονίας του) και τη δημιουργία ταυτοχρόνως δύο διαφορετικών οικογενειών (η μία σύζυγος ήταν η «επίσημη», με την οποία είχε δύο γιους, η άλλη ήταν η ερωμένη του, με την οποία, πάντως, απέκτησε μία κόρη και συζούσε μαζί τους από το 1981, σχέση που είχε ξεκινήσει δύο δεκαετίες πριν και, αν και γνωστή στα ΜΜΕ, δεν αποκαλυπτόταν). Ακόμη, απολάμβανε την εξουσία και επιθυμούσε το PS να αποτελεί ένα απολύτως προσωποπαγές κόμμα, με μέλη αφοσιωμένα σε εκείνον, με αποτέλεσμα να μην διστάζει να παραγκωνίζει άλλους σοσιαλιστές που δήλωναν διάφωνοι των πολιτικών του ή απλώς δεν ήταν οπαδοί του. Απόρροια αυτής της στάσης είναι πως, μετά την ολοκλήρωση της δεύτερης θητείας του, η ομόνοια στις τάξεις του PS είχε πληγεί σοβαρά. Τέλος, πολλοί είναι εκείνοι που, λόγω του εγωκεντρισμού και της εκκεντρικότητάς του, τον χαρακτηρίζουν ως «δημοκρατικό μονάρχη», προσωνύμιο που αποδιδόταν και στον de Gaulle.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, πέρα από τα λιγότερο ή περισσότερο σοβαρά ψεγάδια, που παρουσιάζει η προσωπικότητά του, ο Mitterrand συνέβαλε τα μέγιστα, προκειμένου η μη κομμουνιστική Αριστερά, με ένα περισσότερο σοσιαλδημοκρατικό πρόσωπο, να αποκτήσει ένα κόμμα-πρωτοστάτη, το οποίο να έχει τη δυνατότητα να έχει γνώμη που μετρά στον δημόσιο διάλογο και τις πολιτικές εξελίξεις, όπως και να δύναται να διεκδικεί με αξιώσεις την εξουσία. Κυρίως, όμως, ο Γάλλος Πρόεδρος κληροδότησε στις επόμενες κυβερνήσεις και εν γένει στον γαλλικό λαό μία Γαλλία με κατά πολύ περισσότερο συμπαγείς θεσμούς, πολύ πιο ενισχυμένη κοινωνική πρόνοια και πολύ πιο σταθερές συμμαχίες, θεωρούμενος έτσι δικαίως ως ισάξιος του de Gaulle και ως μία εκ των σπουδαιότερων προσωπικοτήτων της γαλλικής ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The Legacy of François Mitterrand, New York Times, διαθέσιμο εδώ
- François Mitterrand, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Date with History: Mitterrand Rises to Power, Chatham House, διαθέσιμο εδώ
- How François Mitterrand reinvented Europe — with Margaret Thatcher, The Article, διαθέσιμο εδώ
