Της Εύας Τσακίρη,
Ο Νίκος Νικολαΐδης είναι ο Έλληνας σκηνοθέτης της πρωτοπορίας και του πειραματικού σινεμά. Γεννιέται στα 1939 στην Αθήνα όπου ζει και δρα μέχρι το τέλος της ζωής του. Σπουδάζει κινηματογράφο και από το 1960 ξεκινά την πορεία του στον χώρο, αρχικά ως βοηθός σκηνοθέτη, μέχρι να σκηνοθετήσει την πρώτη του ταινία μικρού μήκους Lacrimae Rerum βασισμένη πάνω σε ένα ποίημα του Λάμπρου Πορφύρα, όπως ο ίδιος επισημαίνει. Για να γνωρίσει σε βάθος την τέχνη του σινεμά και σε κάποια στιγμή της ζωής του αποφασίζει να σπουδάσει ζωγραφική. Μια τέχνη που την θεωρεί πολύ κοντά στη δική του, καθώς συνειδητοποιεί πως γίνεσαι αρτιότερος σκηνοθέτης, όταν γνωρίζεις καλά την ανάλυση μιας εικόνας/πλάνου. Η αρχή της καριέρας του στις ταινίες μεγάλου μήκους σηματοδοτείται με το φιλμ Ευρυδίκη Β. Α. 2037 το 1975, το οποίο, όμως, απαγορεύτηκε και προβλήθηκε στο σινεμά έπειτα από τη δεύτερη ταινία του (μεγάλου μήκους) Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα (1979).
Ο Νίκος Νικολαΐδης σχεδιάζει την πορεία του στον κινηματογράφο τη δεκαετία του ’70, την εποχή της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα. Η δεκαετία αυτή χαρακτηρίζεται από μια έντονη ενασχόληση με την πολιτική που, όμως, καταλήγει σε απογοήτευση. Η απογοήτευση αυτή είναι φυσικό να αντανακλάται και στον κινηματογράφο. Εντός αυτών των πραγμάτων, ο Νικολαΐδης αναζητά μέσα από την τέχνη του τις διάφορες πτυχές της ζωής. Το έργο του συνδιαλέγεται με διάφορους λογοτέχνες, κάτι που φαίνεται και στα «Κουρέλια», όπου είναι διακριτή η παρουσία του Καββαδία, λόγου χάρη. Ο ίδιος είναι φίλος του φιλμ νουάρ και του γερμανικού εξπρεσιονισμού, ιδιαιτέρως εκείνου του τμήματος που στρέφεται στα «δράματα δωματίου». Οι ήρωες των ταινιών του είναι κυνικοί, με έντονες ψυχικές αστάθειες και σεξουαλικές αναζητήσεις. Δεν είναι τόσο οι περιθωριακοί όσο οι αποκλίνοντες από τη συνήθη πραγματικότητα. Αυτοί οι ιδιόρρυθμοι χαρακτήρες, που μέχρι και τον θάνατό τους επιλέγουν, ενσαρκώνονται και ως κουρέλια. Σκηνές γεμάτες συμβολισμούς και αλληγορίες, με τυλιγμένα σε σελοφάν πτώματα, με λάκκους πλημμυρισμένους από νερό που «πνίγουν» ακόμη και τους νεκρούς. Οι ταινίες του Νικολαΐδη προκάλεσαν έντονες διχογνωμίες εξαιτίας της ιδιαίτερης και ασυνήθιστης στο κοινό αισθητικής τους που, όμως, αντανακλά την πραγματικότητα και τις πολλές όψεις της ανθρώπινης ζωής.
Τα «Κουρέλια» είναι μία ταινία πολιτικής παρέμβασης η οποία προκάλεσε αναστάτωση. Είχε απαγορευτεί, έτσι, η προβολή της και έπειτα από ενέργειες του ίδιου του σκηνοθέτη, η ταινία προβλήθηκε κανονικά. Τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα είναι η αρχή της θεματικής τριλογίας «Τα χρόνια της χολέρας» που συνεχίζει με τη Γλυκιά Συμμορία κι έπειτα Ο χαμένος τα παίρνει όλα. Αποτελεί ένα είδος πρωτοποριακού-πειραματικού κινηματογράφου με πολλά στοιχεία σουρεαλιστικά και φιλμ νουάρ. Καθαρός στόχος της ταινίας είναι μια πολιτική κριτική της εποχής, που εκφράζεται μέσα από τη ματιά της ζωής των ηρώων που ξανά ενώνονται για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να αναβιώσουν τη χαμένη τους νιότη.
Τα «Κουρέλια» είναι μια ταινία βασισμένη πάνω στη γενιά του ’50, μία γενιά που στην τέχνη λογοκρίθηκε. Είναι οι άνθρωποι που δεν πίστεψαν στην πολιτική, πίστεψαν μόνο στη φιλία, στον έρωτα, στην ανεξάρτητη γνώμη. Η ταινία αρνείται την πολιτική. Πραγματεύεται την ιστορία τεσσάρων ανθρώπων οι οποίοι συναντιούνται έπειτα από πολλά χρόνια, στην ηλικία των σαράντα πια, προσπαθώντας να ξανά δημιουργήσουν την παλιά «συμμορία» της εφηβείας τους. Ο Νικολαΐδης φαίνεται να πιστεύει πολύ στη συντροφικότητα και στην παρέα αλλά και στη συμμορία. Ξυπνούν οι μνήμες του νεανικού rock ‘n’ roll που, όμως, πια είναι μελαγχολικό. Άλλωστε, «όλα άρχισαν, όταν εκείνος ο κρετίνος ο Perry Como τραγούδησε την Glendora». Μέσα στην περιπέτειά τους, τα «Κουρέλια» περιμένουν τον πάντα αργοπορημένο φίλο τους και τη Βέρα, το στοιχειό που είναι η εμμονή του Άλκη και την έχει σκοτώσει ο ίδιος.
Οι ήρωες κουβαλούν τις πληγές τους, όλα όσα βίωσαν και ήλπισαν και δεν έγιναν ποτέ πραγματικότητα. Παρά μόνο έμεινε η γεύση της απογοήτευσης που θα συνοδεύει για πάντα τη ζωή τους. Ένας πόνος που εκφράζεται μέσα από βιασμένα πτώματα σε λάκκους πνιγμένους με νερό αλλά και τη μορφή μιας γυναίκας βαμπίρ που τους ακολουθεί και σημαίνει την εποχή που έφυγε και δεν γυρίζει πια. Μέσα σε όλο αυτό το πρωτοποριακό πλαίσιο, διαφαίνεται από τις εξάρσεις των συναισθημάτων των ηρώων, ένας έντονος ρομαντισμός. Αυτός ο ρομαντισμός εκφράζεται ελεγειακά, με μοναδικό τίμημα τον θάνατο, ο οποίος αποτελεί την απόλυτη κάθαρση. Ο θάνατος είναι λυτρωτικός και τα πρόσωπα φεύγουν για άλλους τόπους. Οι ήρωες αρνούνται να συμβιβαστούν σε ένα παιχνίδι με τέτοιους κανόνες και οδηγούνται στον θάνατο που είναι η απελευθέρωση. Έναν θάνατο που αυτοί επιλέγουν πότε και πώς θα πράξουν. Αυτή είναι η στάση τους απέναντι στη ζωή ή ακόμη, και ένα είδος εκδίκησης.
Ο Νικολαΐδης είναι ο σκηνοθέτης που είναι δοσμένος εξ ολοκλήρου στην τέχνη του. Στη δημιουργία του είναι που βρίσκει τη λύτρωση. Ο κινηματογράφος γι’ αυτόν είναι μια συνέχεια της ζωής, είναι όλα αυτά που στην εν εγρήγορση ζωή ο άνθρωπος δεν δοκίμασε να κάνει και βρίσκουν νέα πνοή εκεί. Η μορφή μιας ταινίας είναι παγιωμένη και δείχνει τους συντελεστές και την ομάδα αγέραστη στον χρόνο, αυτό που ήταν, αυτό που πίστευαν την ώρα της δημιουργίας. Κι αυτό γιατί στη ζωή «όλα έγιναν καπνός».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συνεντεύξεις του Νίκου Νικολαϊδη από το Αρχείο της ΕΡΤ
- Directing Hell – Σκην.: Χρήστος Χουλιάρας, διαθέσιμο εδώ.
- Τα Κουρέλια τραγουδάνε ακόμα, IMDb.com, διαθέσιμο εδώ.
- Τα Κουρέλια τραγουδάνε ακόμα, στο Nikos Nikolaidis (Film Director/Writer/Producer), διαθέσιμο εδώ.
- Τα Κουρέλια τραγουδάνε ακόμα, TVXS, διαθέσιμο εδώ.
- Τα Κουρέλια τραγουδάνε ακόμα, Αφιέρωμα Ταινιοθήκης της Ελλάδος, 27 Μαΐου 2011.
- Τα Κουρέλια τραγουδάνε ακόμα, Cine.gr, διαθέσιμο εδώ.
