Της Αννίτας Ελισσαίου,
Οι εντάσεις του παρελθόντος μεταξύ του Κιργιστάν και του Τατζικιστάν αναζωπυρώθηκαν μετά τις διασυνοριακές διαμάχες που έλαβαν χώρα στα τέλη του προηγούμενου μήνα. Η πιο πρόσφατη σύγκρουση άφησε πίσω της δεκάδες νεκρούς και τραυματίες, ενώ χιλιάδες αναγκάστηκαν να εκκενώσουν τις γύρω περιοχές.
Αφορμή για την ένοπλη σύγκρουση ήταν αυτή τη φορά η τοποθέτηση καμερών παρακολούθησης από το Τατζικιστάν επί των συνόρων με τη γείτονα χώρα, και ειδικά πάνω σε ένα επίμαχο σημείο, όπου μια εγκατάσταση ύδρευσης διεκδικείται και από τα δύο κράτη. Η βία ξέσπασε την Πέμπτη 29 Απριλίου μεταξύ των κατοίκων της περιοχής, έως ότου ενεπλάκησαν οι ένοπλες δυνάμεις και των δύο χωρών, οι οποίες πραγματοποίησαν πολλαπλές επιθέσεις σε συνοριακούς σταθμούς ελέγχου κατά μήκος της αμφισβητούμενης περιοχής στα δυτικά του Κιργιστάν. Οι αξιωματικοί και οι τοπικές αρχές του Κιργιστάν κατηγορούν τις «επεκτατικές» κινήσεις του Τατζικιστάν για τη διατάραξη της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή, που ώθησαν τη χώρα τους στην αντεπίθεση. Από την άλλη πλευρά, οι Τατζίκοι ισχυρίζονται ότι οι Κιργίζιοι ήταν αυτοί που επιτέθηκαν πρώτοι, σε μία προσπάθεια να καταλάβουν τα ευρύτερα εδάφη, και πως η απάντησή τους δεν πρόκειται παρά για άμυνα.
Η διένεξη συνεχίστηκε για ώρες, προτού τα δύο κράτη καταλήξουν σε συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, η οποία δυστυχώς παραβιάστηκε τις πρωινές ώρες της Παρασκευής. Στρατεύματα συγκεντρώθηκαν στις δύο πλευρές, όταν οι πυροβολισμοί ξεκίνησαν εκ νέου, αλλά η κλιμάκωση της κατάστασης αποφεύχθηκε με την ανακοίνωση δεύτερης εκεχειρίας μεταξύ των δύο χωρών. Μετά τον τερματισμό των εχθροπραξιών οι κυβερνήσεις των δύο κρατών ανέλαβαν να συνεισφέρουν στην καταστολή της βίας. Ο Πρόεδρος Emomali Rahmon του Τατζικιστάν συμφώνησε να συναντηθεί με τον ομόλογό του Sadyr Japarov από το Κιργιστάν, κατά το δεύτερο μισό του Μαΐου, με στόχο την εύρεση ειρηνικής λύσης στο εδαφικό ζήτημα. Παρότι οι γύροι διαπραγματεύσεων για τη διευθέτηση του ζητήματος στο παρελθόν δεν ήταν επιτυχείς, οι ελπίδες για την ειρήνευση των σχέσεων εναποτίθενται στην κοινή ομάδα εργασίας των δύο χωρών, αλλά είναι αβέβαιο το κατά πόσο αυτή θα είναι αποτελεσματική.
H νεότερη εξέλιξη έφερε τις δύο πρώην Σοβιετικές χώρες στο προσκήνιο, επαναφέροντας ένα πρόβλημα που παραμένει άλυτο εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες. Οι τελευταίες αιματηρές διαμάχες δεν είναι παρά η συνέχεια αντίστοιχων παρελθοντικών γεγονότων μεταξύ των δύο κρατών, γύρω από τη διεκδίκηση εδαφών, και συνεπώς φυσικών πόρων, ειδικά γης και νερού. Για όσο καιρό οι χώρες αυτές της Κεντρικής Ασίας ανήκαν στη Σοβιετική Ένωση, το ζήτημα των συνόρων δεν υφίστατο στον βαθμό που υπάρχει σήμερα, καθώς η κυκλοφορία μεταξύ τους ήταν ως επί των πλείστων ανεμπόδιστη. Το πρόβλημα εμφανίστηκε μετά την πτώση της ΕΣΣΔ και την ανεξαρτητοποίηση της Κεντρικής Ασίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα το διαχωρισμό των κρατών και την ίδρυση αυστηρών συνόρων.
Σχεδόν τα δύο τρίτα των συνόρων, τα οποία μοιάζουν σαν να «πλέκουν» τις δύο χώρες μεταξύ τους, αποτελούν διαφιλονικούμενα εδάφη. Η περιοχή Vorukh, θύλακας του Τατζικιστάν μέσα στο Κιργιστάν, είναι εδώ και χρόνια ένα από τα κέντρα των συγκρούσεων. Το Τατζικιστάν διεκδικεί την ελεύθερη πρόσβαση στην περιοχή μέσα από τα εδάφη του Κιργιστάν, καθώς και μία υποδομή ύδρευσης και άρδευσης παράλληλα του εξίσου αμφισβητούμενου ποταμού Isfara. Αντίστοιχες εδαφικές διαμάχες έχουν λάβει χώρα στην επαρχία Batken του νοτίου Κιργιστάν και στην επαρχία Sughd του βορείου Τατζικιστάν, αλλά και στα εδάφη της εύφορης κοιλάδας Fergana, διεκδικήσεις επί της οποίας έχει και το γειτονικό Ουζμπεκιστάν.
Οι ιστορικές συνθήκες που οδήγησαν σε αυτήν τη διαμόρφωση έχουν επιφέρει πολλές φορές στο παρελθόν βίαιες συγκρούσεις, η πιο πρόσφατη όμως έγινε σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, προκαλώντας ανησυχίες για το μέλλον των σχέσεων των δύο κρατών. Στα αίτια της νεότερης διένεξης συγκαταλέγονται και σχόλια του διευθυντή της Επιτροπής Εθνικής Ασφάλειας του Κιργιστάν, ο οποίος πρότεινε την ανταλλαγή εδαφών μεταξύ των δύο χωρών για την επίλυση του ζητήματος. Στους προβληματισμούς αυτούς έρχεται να προστεθεί και η αντίδραση των πολιτών του Κιργιστάν στο άκουσμα των επιθέσεων. Εκατοντάδες κόσμου συγκεντρώθηκαν έξω από κυβερνητικά κτίρια στην πρωτεύουσα της χώρας, Bishkek, και ζήτησαν να τους παραχωρηθούν όπλα για να πολεμήσουν στα σύνορα. Φυσικά, τα αιτήματά τους δεν πραγματοποιήθηκαν.
Η αναζωπύρωση των διασυνοριακών διαφορών του Τατζικιστάν και του Κιργιστάν γίνεται σε μια κρίσιμη περίοδο για την Κεντρική Ασία, μετά την ανακοίνωση του Πρόεδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, Joe Biden, για την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν μέχρι το Σεπτέμβριο του 2021. Παρόλο που η περιοχή απέχει αρκετά από τα σύνορα με το Αφγανιστάν, οι Η.Π.Α. είχαν εγκαταστήσει στρατιωτικές βάσεις στο Ουζμπεκιστάν και το Κιργιστάν στα αρχικά στάδια του πολέμου. Οι βάσεις αυτές χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά στρατευμάτων, προμηθειών και εξοπλισμού, και προβλέπεται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αποχώρησης.
Από τις χώρες που έσπευσαν να ενθαρρύνουν την ειρηνική επίλυση του ζητήματος πρωτοστατεί η Ρωσία, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών, Sergei Lavrov, επικοινώνησε με τους ομολόγους του στις δύο χώρες, παροτρύνοντάς τους να τηρήσουν τη συμφωνία εκεχειρίας. Καθώς μιλάμε για πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες, η Ρωσία αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο για το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν, στα εδάφη των οποίων υπάρχουν και ρωσικές στρατιωτικές βάσεις. Σύμφωνα με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο του Κρεμλίνου, η Ρωσία είναι διαθέσιμη να διαδραματίσει διαμεσολαβητικό ρόλο στην περιοχή.
Οι εχθροπραξίες έχουν τερματιστεί, όμως το κλίμα παραμένει τεταμένο μεταξύ του Κιργιστάν και του Τατζικιστάν. Δεδομένου ότι είναι μέλη διεθνών αλλά και περιφερειακών οργανισμών, η έναρξη νέων γύρων διαπραγματεύσεων μοιάζει η πιο ασφαλής λύση για την επίλυση του ζητήματος. Η επιμονή στην ειρήνη και τη βελτίωση των σχέσεων είναι το κλειδί για την αποφυγή μιας ένοπλης σύρραξης που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη περιοχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kyrgyzstan, Tajikistan agree new ceasefire after border clashes, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Kyrgyzstan, Tajikistan Trade Blame for Cross-border Shelling, The Diplomat, διαθέσιμο εδώ
- Central Asian Border Dispute Casts Shadow Over U.S. Afghan Departure, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
