Της Σοφίας – Δυσσέλιας Λίτσα,
Ποια είναι η πρώτη λέξη που σας έρχεται στο μυαλό ακούγοντας τη λέξη «Μάνα»; Δύσκολη, προσωπική και περίπλοκη ερώτηση. Αγάπη, αποδοχή, αγωνία, στήριξη ή ωριμότητα; Ή μήπως, όλα μαζί; Η μουσική και η ποίηση έχουν την απάντηση.
Η μητέρα ως αγωνία: «Εκτός από τη μάνα σου, κανείς δεν σε θυμάται, σε τούτο το τρομακτικό ταξίδι του χαμού». Μέσα σε 16 μόλις λέξεις, ο εντελώς ιδανικός και καθόλου ανάξιος Νίκος Καββαδίας καταφέρνει να συμπυκνώσει όλη την αλήθεια για το άγχος και την αγωνία της μάνας. Ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο ή μικρό είναι το παιδί της, πόσο κοντά ή μακριά του βρίσκεται ή πόσα χρόνια έχει να το δει, εκείνη ξαγρυπνά το ίδιο. Για τις μητέρες μας είμαστε μια διαρκής έγνοια. Από το «να προσέχεις» της Καλημέρας, ως το «επιτέλους γύρισες» της Καληνύχτας.
Η μητέρα ως αποδοχή: Στο τραγούδι του Κώστα Τουρνά, «Ο Αχιλλέας από το Κάιρο», ο Αχιλλέας ζει μια ζωή αντισυμβατική για τα μέτρα της εποχής και ανήθικη για τους σεμνούς της γειτονιάς του κι όμως, «η μάνα του δεν τον ξεχνά και ας είναι απ’ τα παιδιά εκείνα». Η μάνα έχει την μαγική αυτή ιδιότητα, ακόμα και όταν διαφωνεί με τον τρόπο ζωής και τις επιλογές των παιδιών της, «να κάνει την καρδιά της πέτρα» και αν το κρίνει αναγκαίο, να υψώσει τείχος προστασίας μπροστά τους, όταν κάποιος προσπαθήσει να τα πληγώσει για τις επιλογές τους αυτές.
Η μητέρα ως στήριξη: Σύμφωνα με τον ποιητή Δημήτρη Λέντζο, το ποίημά του «Έρωτας Αρχάγγελος», που τραγούδησε μοναδικά ο τεράστιος Δημήτρης Μητροπάνος, γράφτηκε, όταν η μητέρα του πρώτου βρισκόταν στο νοσοκομείο, λίγο καιρό πριν φύγει από τη ζωή. «Πήρα από τα μάτια σου λίγο μαύρο χρώμα/ Και έβαψα τα ρούχα μου -μάνα μη με δεις-/ Τη στερνή κουβέντα σου τη θυμάμαι ακόμα/ Σαν χορεύεις, μου ‘λεγες, να ‘σαι ο Διγενής». Ποιος άλλος, άραγε, είναι ικανός σε μια τέτοια ώρα, την ώρα που χάνεται ο άνθρωπος που σε έφερε στη ζωή, να σε υποχρεώσει να σταθείς στα πόδια σου και να προχωρήσεις; Μονάχα αυτός ο ίδιος άνθρωπος. Η μητέρα. Στα εύκολα, αλλά κατά βάση στα δύσκολα, εκείνη είναι ο διαθέσιμος ώμος, η ψύχραιμη συμβουλή, ο τρυφερός και αυστηρός κριτής μας. Η επιβεβαίωση για να πάμε και παρακάτω και η πρόκληση να μην ξεχάσουμε το παραπίσω. Και το αντίστροφο.
Η μητέρα ως αγάπη: Με τον χαρακτηριστικό του λυγμό, ο Στέλιος Καζαντζίδης αφιερώνει το τραγούδι «Μάνα μου» στη μητέρα του Γεσθημανή, αλλά και στην κάθε μητέρα και καταφέρνει να δώσει τον περιεκτικότερο ορισμό της ανιδιοτελούς αγάπης. «Πήρες το βάρος της ζωής μέσα στα χέρια σου/Κι ήταν ατέλειωτα της πίκρας τα νυχτέρια σου». Η αγάπη της μάνας (πλην της Μήδειας) την οπλίζει με δύναμη και αντοχή για να ξεπεράσει δυσκολίες φαινομενικά ανυπέρβλητες, την κάνει βράχο ακούνητο. Γι’ αυτό και δεν συγκρίνεται με κανένα άλλο είδος αγάπης, γιατί υπάρχει και μένει αναλλοίωτη στο χρόνο άνευ όρων.
Η μητέρα ως «βίος παράλληλος»: Από αυτό το άρθρο θα ήταν αδύνατο να λείπουν οι αναφορές στο τραγούδι «Μαμά» σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου και σε μουσική Charles Aznavour, που ερμηνεύει με αξιοζήλευτο τρόπο ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου• σε ένα τραγούδι-ογκόλιθο που είναι ικανό να λιώσει ακόμα και την πιο παγωμένη καρδιά. Ο Οδυσσέας Ιωάννου, σε παλαιότερη συνέντευξή του, είχε δηλώσει πως το τραγούδι αυτό το έγραψε για την μητέρα του, η οποία είναι εν ζωή, ωστόσο ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου κατά την στουντιακή ηχογράφηση επέλεξε να παραλλάξει τους στίχους μιας και λίγο πριν από αυτή, έχασε τη δική του μητέρα. Και έτσι, με μια μικρή παραλλαγή, με την κραυγή-λυγμό «Μαμά, πού πας;» το τραγούδι, στο οποίο ο Οδυσσέας Ιωάννου συνόψιζε τη ζωή του με τη μητέρα του, με τα γέλια, τις φωνές, τον λύκο και την αλεπού, μετατράπηκε στο -κατ’ εμέ πάντα- πιο συγκινητικό τραγούδι των τελευταίων 30 ετών.
Η μητέρα, αρχή δίχως τέλος: Λέγεται πως όταν χάνεις τη μητέρα σου, τότε αρχίζεις να γερνάς. Το τραγούδι «Μαμά γερνάω» της Λίνας Νικολακοπούλου και του Σταμάτη Κραουνάκη, που ανατριχιαστικά ερμηνεύει η Τάνια Τσανακλίδου, το επιβεβαιώνει. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο φόβο πολλών, τον πιο τρομακτικό εφιάλτη. Ποιος δεν τρέμει στην ιδέα πως ένα πρωί «το έλα και το αντίο της» δεν θα ακουστεί, πως δεν θα είναι εκεί να ακούσει το «πεινάω/φοβάμαι/γερνάω» και τόσα άλλα, μικρά και μεγάλα, πως αυτός ο μοναδικός ζευγόπλεκτος δεσμός μια μέρα θα κοπεί; Πράγματι, κάποια στιγμή, το πρωί αυτό θα φτάσει, για άλλους νωρίτερα, για άλλους αργότερα. Αυτό που έχει σημασία είναι πως ο δεσμός αυτός, ακόμα και εκείνο το πρωί, δεν θα κοπεί. Είναι δεσμός που έχει μεν αρχή τη γέννηση, δεν έχει όμως τέλος, αφού η μάνα μας, στην ουσία, είναι μέσα μας.
Γι’ αυτά και για άλλα πάμπολλα, χρόνια πολλά στη μαμά μου και στις μαμάδες όλου του κόσμου!
