Της Θεοδώρας Μιχαλολιάκου,
Σήμερα 9 Μαΐου, η ανθρωπότητα γιορτάζει την ημέρα της Ευρώπης. Μια ημέρα που μας θυμίζει πως οι έννοιες της αλληλεγγύης, της συνεργασίας και της αφοσίωσης σε έναν κοινό σκοπό, συνιστούν εχέγγυα ευημερίας και ανάπτυξης, υπηρετώντας το όραμα μιας πιο ανθρώπινης, φιλειρηνικής κοινωνίας.
Όλα ξεκίνησαν μετά το πέρας του Β’ παγκοσμίου πολέμου, όταν τα καθημαγμένα ευρωπαϊκά κράτη θέλησαν να δώσουν ένα οριστικό τέλος στις αιματοχυσίες, επιδιώκοντας την επίτευξη ειρήνης και διεθνούς σταθερότητας. Στο πλαίσιο αυτό, θεώρησαν πως η πραγμάτωση αλληλεγγύης στον ευρωπαϊκό χώρο απαιτεί τη δημιουργία ενός ενιαίου συστήματος, ικανού να προασπίσει τα οικονομικά συμφέροντα των ευρωπαϊκών κρατών.
Η απαρχή έγινε στις 9 Μαΐου του 1950 με την ιστορική διακήρυξη Σουμάν. Προτάθηκε από τον Γάλλο Υπουργό εξωτερικών Robert Suman, που σε μια προσπάθεια γεφύρωσης των σχέσεων Γαλλίας-Γερμανίας παρουσίασε την ιδέα δημιουργίας μιας Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Με αυτό τον τρόπο, το σύνολο της γαλλογερμανικής παραγωγής θα τελούσε υπό μια κοινή Ανώτατη αρχή, με την συμμετοχή και άλλων ευρωπαϊκών κρατών. Το γεγονός αυτό, θα διασφάλιζε την επίτευξη ευρωπαϊκής συνεργασίας και οικονομικής ενοποίησης, αποτελώντας τη μαγιά για την ζύμωση μιας κοινότητας κρατών που άλλοτε γνώρισαν αιματηρές συγκρούσεις.
Τελικά, το εγχείρημα ευοδώθηκε το 1951 με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης των Παρισίων και την παρεπόμενη ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. Σε αυτήν μετείχαν το Βέλγιο, η Δυτική Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο και η Ιταλία, κατατείνοντας στην αξιοποίηση των αναδυόμενων βασικών πρώτων υλών με όρους συνεργασίας και οικονομικής ανάπτυξης.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1957, κι ενώ ο αρχικός στόχος είχε επιτευχθεί, η συνθήκη της Ρώμης και η συνακόλουθη ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας έμελλε να αποτελέσει τη λυδία λίθο μιας κοινής ευρωπαϊκής αγοράς. Στους κόλπους αυτής, πρωταρχική επιδίωξη ήταν η ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, προσώπων και κεφαλαίων, κατά το γαλλικό δόγμα laissez faire, laissez aller, laissez passer, επί τη βάσει των αρχών της ελεύθερης αγοράς. Επιπρόσθετα, παραχωρήθηκαν κυριαρχικά δικαιώματα δασμολογικής φύσης και υπήρξαν κοινές δραστηριότητες στους τομείς της γεωργίας, της αλιείας και της ενέργειας, ενώ ακολουθήθηκε κοινή εμπορική πολιτική. Έτσι, η ΕΟΚ σφράγισε την ευρωπαϊκή ιστορία, εγκαθιδρύοντας μια εποχή οικονομικής σταθερότητας και ανάπτυξης.
Η επιτυχία της αυτή έγινε ορατή μέσα στα επόμενα χρόνια όταν η Δανία, το Ηνωμένο βασίλειο και η Ιρλανδία προσχώρησαν στην ένωση και ο αριθμός των κρατών-μελών αυξήθηκε σε εννέα. Στο μεσοδιάστημα, ξεκίνησαν προσπάθειες για τη δημιουργία θέσεων εργασίας σε φτωχότερες περιφέρειες, ενώ ενισχύθηκε ο ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου. Χαρακτηριστικά, το 1979 διενεργήθηκαν οι πρώτες εκλογές για την απευθείας ανάδειξη των μελών του από τον λαό, γεγονός που υπογράμμιζε τον δημοκρατικό χαρακτήρα της ΕΟΚ.
Ο αγώνας αυτός για την εδραίωση των ευρωπαϊκών αξιών της δημοκρατίας, του σεβασμού και της αλληλεγγύης εκφράστηκε εναργέστερα στις 7 Φεβρουαρίου του 1992 με τη συνθήκη του Μάαστριχτ.Με τη συνθήκη αυτή η ΕΟΚ μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση, ενέργεια που αποτέλεσε σταθμό στον ρου της ευρωπαϊκής ιστορίας. Και τούτο διότι η έννοια της κοινότητας που μέχρι πρότινος ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με την οικονομική ανάπτυξη απέκτησε αίφνης έντονο πολιτικό χαρακτήρα. Στόχος της Ε.Ε. ήταν τώρα η διακρατική πολιτική συνεργασία για την περιφρούρηση της ασφάλειας, του φιλελευθερισμού, της πολιτικής ελευθερίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ενωσιακό πλαίσιο. Ως επακόλουθο, οι σχέσεις των Ευρωπαίων γίνονται ολοένα και στενότερες, καθώς ακολουθείται μια κοινή στρατηγική σε ζητήματα άμυνας, ασφάλειας, εμπορίου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σύμφυτη με τους ενωσιακούς σκοπούς.
Τα ευρωπαϊκά κράτη μοιάζουν πλέον πανίσχυρα και στην πλειονότητά τους εντάσσονται στην ευρωζώνη, υιοθετώντας το ευρώ ως εθνικό νόμισμα, κάτι που έχει ως απότοκο την επίτευξη νομισματικής σταθερότητας στους κόλπους της Ε.Ε. Η Ε.Ε. αριθμεί πλέον 27 κράτη-μέλη και έχει κατορθώσει να διασφαλίσει την επικράτηση της ειρήνης τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Κι ενώ η προσφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης έμοιαζε αδιαμφισβήτητη, μια παγκόσμια κρίση τη δεκαετία 2010-2020 επέφερε κλυδωνισμούς στις σχέσεις των κρατών-μελών, οδηγώντας στον ευρωσκεπτικισμό ή ακόμη και στην έξοδο κρατών μελών από την Ένωση. Μνημόνια, ασυνεννοησία και αδιαλλαξία ευρωπαϊκών κρατών λειτουργούν ως τροχοπέδη στο ευρωπαϊκό όραμα κι αποτελούν βορά ακροδεξιών κομμάτων που υποδαυλίζουν τον ευρωσκεπτικισμό και τη μισαλλοδοξία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέρχεται αποδυναμωμένη από την κρίση, μη μπορώντας να επιλύσει μείζονα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα, ενώ η αποχώρηση της Μεγάλης Βρετανίας από την Ε.Ε. (Brexit), κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.
Μέχρι που μια καταστροφική πανδημία έρχεται να ενώσει και πάλι τα ευρωπαϊκά κράτη απέναντι σε μια πρωτοφανή υγειονομική κρίση, αποδεικνύοντας πως όσα τα ενώνουν είναι περισσότερα από αυτά που τα χωρίζουν. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη έρχεται και πάλι στην επιφάνεια μέσω της χάραξης μιας κοινής στρατηγικής αντιμετώπισης της πανδημίας.
Ο ευρωσκεπτικισμός υποχωρεί μπροστά στην ανάγκη ευρωπροστασίας. Το ευρωπαϊκό όραμα αναγεννάται και το μεγάλο στοίχημα είναι ένα: Θα φανεί η Ευρώπη αλληλέγγυα μετά το πέρας της πανδημίας ή θα συνεχίσει να ναρκοθετεί τα ίδια της τα θεμέλια;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Blanning, Timothy Charles William, ed. The Oxford illustrated history of modern Europe. Oxford Paperbacks, 2001.
- Μούσης, Νίκος. “Ευρωπαϊκή Ένωση: δίκαιο, οικονομία, πολιτική.” Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση (2011).
