Η ζωή και ο τρόπος δράσης των κλέφτικων σωμάτων

Του Βασίλη Δημόπουλου,

Ο εύληπτος ενθουσιασμός των Ελλήνων για επανάσταση έναντι του τουρκικού ζυγού, που εν πολλοίς πήγαζε από την πολυτάραχη πορεία του έθνους κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατοχής, ενσαρκώνεται πλήρως από τις πράξεις και κινήσεις των κλέφτικων σωμάτων, τόσο στα προεπαναστατικά χρόνια, όσο και σε εκείνα που ακολούθησαν από την έκρηξη της Επανάστασης. Οι λεγόμενοι κλέφτες, με την ιδιαιτερότητα των συνθετικών στοιχείων που απάρτιζαν την ομαδοποιημένη έκφραση των πολεμικών τους κατορθωμάτων, αποτελούν μέγα παράδειγμα θέλησης, πυγμής και πατριωτισμού, και συνέδραμαν ουσιαστικά και καίρια στη μετωπική αντιμετώπιση των Οθωμανών και τη μετέπειτα ανεξαρτησία της χώρας.

Οι κλέφτες, υπήρξαν οι πρώτοι πυρήνες μιας επανάστασης, που κατά τα τέλη του 18^ου αιώνα, θεωρούνταν περισσότερο ένα απομακρυσμένο όραμα, παρά μια θυελλώδης πραγματικότητα. Αποτελούνταν από νέους ηλικιακά ανθρώπους, οι οποίοι κυριευμένοι από μένος και βαθύ μίσος για την Οθωμανική κυριαρχία στον τόπο τους, κάτι που δικαιολογούνταν από τις συνεχείς ατιμώσεις και τις πράξεις απέχθειας του τουρκικού ζυγού εις βάρος Ελλήνων πολιτών, κατέφυγαν στα βουνά της Ηπειρωτικής Ελλάδας, απομακρυσμένοι από τις εξελίξεις και αυτόνομοι στις πράξεις τους. Βασική μέριμνά τους ήταν η ενδελεχής προετοιμασία ευφάνταστων ενεδρών και αιφνιδιαστικών επιθέσεων έναντι των Οθωμανών και λοιπών κατοίκων των γύρω περιοχών.

Ωστόσο, παρά την υπάρχουσα αντίληψη που ενυπάρχει στο άκουσμα της λέξης, κατά το μεγαλύτερο διάστημα της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες αποτελούσαν μία μόνιμη μορφή αταξίας, που ηθελημένα προκαλούσαν τον τρόμο σε ταξιδιώτες, περαστικούς και Τούρκους Οθωμανούς, στήνοντας και οργανώνοντας ληστείες και ενέδρες. Ύστερα από ενδελεχείς ιστορικές έρευνες, μάλιστα, έγιναν καλύτερα αντιληπτές οι πράξεις τους, καθώς υποστηρίζεται πως ως βασικός στόχος τους ήταν, αρχικά, αδύναμα τμήματα του πληθυσμού και δευτερευόντως έρχονταν αντιμέτωποι με πλούσιους Οθωμανούς και Έλληνες. Η ζωή τους χαρακτηρίζεται κυρίως ληστρική και λιγότερο εθνικοαπελευθερωτική, ειδικότερα μέχρι και τα τέλη του 18^ου αιώνα.

Άξιο αναφοράς, όμως, αποτελεί το γεγονός πως παρόμοια ληστρική δράση με εκείνη των κλεφτών, παρουσιάζουν και άλλες οθωμανοκρατούμενες περιοχές, κατά την περίοδο του τουρκικού ζυγού, όπως εκείνη των  Χαϊντούκων στο χώρο που βρίσκεται σήμερα η Σερβία και η Βουλγαρία. Με τη δράση τους, οι κλέφτες θεωρούνταν μία μόνιμη απειλή τόσο σε Έλληνες κατοίκους όσο και σε Οθωμανούς κυρίαρχους και δε δύναται να εξαχθεί σαφές συμπέρασμα για τη γενικότερη συνεισφορά τους στα προεπαναστατικά χρόνια.

Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως μία πρωτόγονη εξέγερση στους χρόνους της Οθωμανικής κατοχής, διότι ανήκουν σε ένα κοινό πλέγμα πιέσεων και αμοιβαιοτήτων. Ο σποραδικός και νομαδικός τρόπος ζωής τους, σε συνδυασμό με την υποσκάπτουσα κοινωνική τους αντίρρηση, έπλαθαν το εγκώμιο ανθρώπων με αρκετά διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης των καταστάσεων. Συγκροτημένοι σε μικρές ομάδες, επίκεντρο των οποίων πάντοτε βρισκόταν ένας αρχηγός, οι κλέφτες ακολουθούσαν τα πρότυπα μιας υποτυπώδους ιεραρχίας, που στηριζόταν με τη σειρά της στην οικογενειακή και κοινοτική δομή. Κοινό συνθετικό στοιχείο της ζωής των κλεφτών, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί η ζωή στα βουνά και ο νομαδικός τρόπος διαβίωσης. Η ληστεία, με τη σειρά της, ανακύπτει από διάφορα ανθρώπινα και γεωγραφικά περιβάλλοντα, και αποτελεί μία πηγαία μορφή ένδειξης των προδιαθέσεών τους. Οι ποικίλες ομάδες, βέβαια, που δημιουργούνται με επίκεντρο ένα συγκεκριμένο αρχηγό, διαθέτουν ως βασικό μηχανισμό σύστασής τους τις συγγένειες και τις αδελφοποιήσεις, που αντισταθμίζουν την απουσία ή ανεπάρκεια δεσμών αίματος.

Όσον αφορά τον καθημερινό τρόπο ζωής τους, οι κλέφτες δεν άφησαν πολλά τεκμήρια ή γραπτές μαρτυρίες. Κάτι που δύναται να εξαχθεί ως ασφαλές συμπέρασμα, όμως, είναι πως οι συνθήκες διαβίωσης δε θα ήταν ιδεατές, ένεκα κυρίως του νομαδικού στοιχείου που τις απάρτιζαν. Σύμφωνα με όσα έχουμε στη διάθεσή μας, δεν αναφέρεται καμία έννοια κοινωνικής δικαιοσύνης, ειδικότερα στο βαθμό που γνωρίζουμε σήμερα στις περισσότερες δυτικές κοινωνίες, ούτε κάποιο συγκεκριμένο και οργανωμένο σύστημα δικαίου. Αισθάνονταν, μάλιστα, πως ανήκουν σε έναν κόσμο που οι ρόλοι είναι μοιρασμένοι και ο καθένας εξ αυτών υπακούει στον κώδικα που τον συνοδεύει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του προαναφερθέντος αποτελεί το γεγονός πως όταν ο κλέφτης ενσωματώνεται στην κοινωνία ως αρματολός, δεν αλλάζει τις ηθικές αξίες που τον συντροφεύουν. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εκφυλισμός.

Ωστόσο, παρά την προειρημένη δύστροπη καθημερινότητά τους κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι κλέφτες μαζί με τους αρματολούς αποτέλεσαν τις μόνες στρατιωτικές δυνάμεις στην έναρξη της Επανάστασης, που μπορούσαν να πολεμήσουν αποτελεσματικά τον εχθρό, εξαιτίας της τεχνικής του κλεφτοπολέμου. Πολλά σπουδαία ονόματα Ελλήνων κλεφτών ανδρώθηκαν στα πεδία της μάχης στα τέλη του 18^ου και στις αρχές του 19^ου αιώνα, χρησιμοποιώντας την εν λόγω τεχνική. Το βασικό χαρακτηριστικό των ξαφνικών επιθέσεων με την ταυτόχρονη άρτια χρήση του υψομετρικού πλεονεκτήματος που είχαν, λόγω της καίριας θέσης τους στα γύρω βουνά, μετέτρεπε τους ολιγάριθμους κλέφτες σε έναν υψίστης σημασίας πολεμικό αντίπαλο. Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος, Καραϊσκάκης, Διάκος και Ζαχαριάς, είναι μερικά από τα πιο γνωστά ονόματα κλεφτών που έμειναν χαραγμένα στις μνήμες από τον Αγώνα. Παρά τη ληστρική ζωή τους, οι συγκεκριμένοι συνέδραμαν τα μέγιστα στο Έθνος για τη μετωπική αντιμετώπιση του Οθωμανικού ζυγού.

Καίριας σημασίας είναι το γεγονός, πως, λόγω των συνεχών πολεμικών αναμετρήσεων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, έχοντας ως επιθετική τακτική εκείνη του κλεφτοπολέμου, η οποία παράλληλα σημείωνε πρωτοφανή επιτυχία, η έννοια της λέξης «κλέφτης» διαφοροποιήθηκε μέχρι το τέλος της Επανάστασης. Οι βιαιότητες και ωμότητες του παρελθόντος με τις αλλεπάλληλες ληστείες έναντι τόσο Οθωμανών, όσο και Ελλήνων, έδωσαν απλόχερα τη θέση τους σε μία πιο ρομαντική παρουσίαση των γεγονότων, η οποία σαφώς κολάκευε το παρελθόν των Ελλήνων. Αναμφισβήτητα, ωστόσο, η παρουσία τους κατά τη διάρκεια του Αγώνα για την Ελευθερία, υπήρξε από τις πλέον επιδραστικές και ωφέλιμες. Όπως παρουσίασε καλύτερα και τη δράση τους ο αγωνιστής Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματά του, οι ληστρικές ομάδες αποτέλεσαν τη «μαγιά της λευτεριάς», κάτι που σαφώς τεκμηριώνεται από τα ιστορικά δεδομένα.

Συνοψίζοντας, η ζωή και η οργάνωση των κλέφτικων σωμάτων, αν και παρουσιάζεται ελλιπής από μαρτυρίες και πληροφορίες, εμφάνιζε ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που εν πολλοίς είχαν παραμείνει άγνωστα στο ευρύ κοινό Η δράση τους κατά τα προεπαναστατικά χρόνια θεωρείται αινιγματική, συγκριτικά με την υπάρχουσα αντίληψη, αιτιολογώντας την ιδιαιτερότητα της έρευνας που επικεντρώνεται σε εκείνους. Ωστόσο, σαφέστατη μπορεί να θεωρηθεί η παρουσία και επίδραση που παρουσίασαν στον Αγώνα, προωθώντας την παράτολμη τεχνική του κλεφτοπολέμου. Η συνεισφορά τους στη μετέπειτα αυτονομία του Έθνους, χαρακτηρίζεται υψίστης σημασίας και δικαιολογεί την πυγμή και το θάρρος των ελληνικών στρατευμάτων έναντι των οθωμανικών.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Δ. Παπαρρηγόπουλος (1881), Σύνοψις της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως. Τρίπολη: Τυπογρ. και Βιβλιοπ. Ι. Α. Ασημακόπουλου και Ι. Π. Σαλαπατά
• Δ. Α. Κόκκινος (1974) Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης Τόμος Α΄. (6η Έκδοση) Αθήνα:Εκδ. Μέλισσα
• Συλλογικό Έργο (1976), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΒ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
• Β. Κρεμμυδάς (2016), Η Επανάσταση του 1821. Αθήνα:GUTENBERG