Του Βασίλη Πλαΐτη,
Μετά το θάνατο του στρατάρχη Παπάγου στις 4 Οκτωβρίου 1955, ο ελληνικός πρωθυπουργικός θώκος έμεινε κενός και ο Βασιλιάς Παύλος είχε την υποχρέωση να βρει έναν αναπληρωτή. Τα δύο «φαβορί» για το ρόλο αυτό ήταν οι δύο αντιπρόεδροι της κυβέρνησης, Στέφανος Στεφανόπουλος (ΥΠΕΞ της κυβέρνησης Παπάγου) και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Μάλιστα, λίγες ώρες πριν το θάνατό του, ο Αλ. Παπάγος υπέδειξε τον πρώτο ως αναπληρωτή του για το διάστημα της ασθένειάς του (και όχι ως διάδοχό του).
Όμως, το απόγευμα της επόμενης ημέρας, κλήθηκε στα ανάκτορα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, υπουργός Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών, ο οποίος πήρε από το βασιλιά Παύλο εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε μια μεγάλη έκπληξη στον ελληνικό πολιτικό κόσμο, μιας και ο Καραμανλής ήταν ένα «αουτσάιντερ» για την πρωθυπουργία. Καταγόταν από την επαρχία, δεν άνηκε σε κάποιο ισχυρό πολιτικό τζάκι και ηγούνταν ενός δευτερεύουσας σημασίας υπουργείου. Ωστόσο, μια προσεκτικότερη ανάλυση των αρχείων δίνει μια αρκετά λογική εξήγηση για την επιλογή του Σερραίου πολιτικού για την πρωθυπουργία.
Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ότι ο Θρόνος (και οι ΗΠΑ) ήθελε μια σταθερή, ισχυρή και αντικομουνιστική κυβέρνηση, για να διασφαλίσει και τη δική του θέση. Το Κέντρο εκείνη την εποχή ήταν πολυδιασπασμένο και, για να συγκροτήσει κυβέρνηση, θα αναγκαζόταν να συνεργαστεί με την Αριστερά, απαγορευτική κίνηση για την εποχή εκείνη. Από την άλλη, οι δύο αντιπρόεδροι της κυβέρνησης δεν αποτελούσαν ασφαλείς επιλογές για την αντικατάσταση του Παπάγου, καθώς ενδέχεται να προκαλούσαν εσωκομματική διάσπαση και πρόωρες εκλογές. Μάλιστα, ο Στ. Στεφανόπουλος είχε πιστωθεί και την πρόσφατη αποτυχία της Συνδιάσκεψης για το Κυπριακό. Τέλος, το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών ήταν απαγορευτικό, καθώς προβλεπόταν πολιτική αστάθεια και ισχυροποίηση της Αριστεράς.
Έτσι, επελέγη ο Κων/νος Καραμανλής ως νέος πρωθυπουργός της χώρας. Άλλωστε, ο Σερραίος νομικός είχε ήδη αναδειχθεί ως Υπουργός Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών, με το έργο του, και ως ένας ικανός, αποτελεσματικός και δημοφιλής πολιτικός. Είχε προηγηθεί και η εισήγηση του υπ. Προεδρίας Γεωργίου Ράλλη (μετέπειτα υπουργού στις κυβερνήσεις Καραμανλή σε ΕΡΕ -Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις- και ΝΔ και πρωθυπουργού, με Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Καραμανλή) στο βασιλιά Παύλο υπέρ του Καραμανλή, σε επίσημη επίσκεψη στη Γιουγκοσλαβία το Σεπτέμβριο 1955.
Ο Καραμανλής ορκίστηκε πρωθυπουργός την 6η Οκτωβρίου του 1955, παρουσιάστηκε στη Βουλή τη 10η Οκτωβρίου και έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης τη 12η. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ξεκίνησε η οκταετής παραμονή του Καραμανλή στην πρωθυπουργία (1955-1963), μια εποχή πολιτικής σταθερότητας και οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και παραβίασης των πολιτικών δικαιωμάτων και δράσης του παρακρατικού μηχανισμού. Στο μεγαλύτερο μέρος του διαστήματος αυτού, ο Καραμανλής είχε μια σχεδόν άψογη συνεργασία με το Θρόνο, η οποία όμως διαταράχτηκε μετά τις ταραχώδεις εκλογές του 1961.
Οι εκλογές αυτές έμειναν στην ιστορία ως οι «εκλογές βίας και νοθείας», καθώς παρατηρήθηκε καταπίεση στα εκλογικά κέντρα της υπαίθρου απέναντι στην ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά) και -σε ένα μικρότερο βαθμό- στην ΕΚ (Ένωση Κέντρου). Ο Καραμανλής κατηγορήθηκε ότι είχε εγκρίνει την εκλογική καταστολή της Αριστεράς από την ΕΚ και την ΕΔΑ, μέσω του σχεδίου «Περικλής», με τον αρχηγό της πρώτης, το Γεώργιο Παπανδρέου, να κηρύττει το γνωστό «Ανένδοτο Αγώνα». Λόγω αυτής της τεράστιας πολιτικής πίεσης, ο Καραμανλής αναγκάστηκε να προχωρήσει, την άνοιξη του 1962, στην αναστολή ορισμένων μέτρων του «Παρασυντάγματος», όπως την αναστολή της κατάστασης «ανταρσίας». Φυσικά, αυτά τα μέτρα δεν κατάφεραν να κατευνάσουν τις αντιδράσεις ενάντια στον πρωθυπουργό, οι οποίες θα συνεχίζονταν μέχρι την παραίτηση του Καραμανλή το 1963.
Ωστόσο, αυτό που πέτυχε άθελά του ο τότε πρωθυπουργός με τα μέτρα αυτά ήταν η αντίδραση του Παλατιού, το οποίο πάλι άρχισε να νιώθει ανασφάλεια για τη θέση του στο ελληνικό πολιτικό σύστημα. Ως αντάλλαγμα, η Φρειδερίκη ζήτησε και πήρε χρηματικό ποσό 9 εκατ. δραχμών από το ελληνικό δημόσιο, για να δοθεί στην κόρη της Σοφία, ως προίκα για το γάμο της με το μέλλοντα βασιλιά της Ισπανίας, Χουάν Κάρλος. Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 1962, η βασιλική χορηγία αυξήθηκε στις 17 εκατ. δραχμές, κάτι που ώθησε τον Καραμανλή να υποβάλλει την παραίτησή του από την πρωθυπουργία, χωρίς αυτή να γίνεται δεκτή από τον Παύλο.
Άλλο ένα σημαντικό πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα στο μονάρχη και τον πρωθυπουργό ήταν η Συνταγματική Αναθεώρηση που είχε προτείνει ο δεύτερος. Ήδη από τον Οκτώβριο του 1961, ο Καραμανλής σε προεκλογική του ομιλία στη Θεσσαλονίκη ανήγγειλε αναθεώρηση του Συντάγματος του 1952. Η αναθεώρηση κατατέθηκε στις 21 Φεβρουαρίου του 1963 από 26 βουλευτές και υπουργούς της ΕΡΕ και είχε αρκετά στοιχεία τα οποία εντάχθηκαν στο μεταπολιτευτικό Σύνταγμα του 1975 (π.χ. Βουλευτές Επικρατείας, θερινές εργασίες της Βουλής) και άλλα που ήταν αποτέλεσμα του συντηρητισμού που διακατείχε το κυβερνόν κόμμα την περίοδο εκείνη, όπως την απαγόρευση «επικίνδυνων για το πολίτευμα» οργανώσεων και κομμάτων (και άρα των αριστερών), μέσω ενός Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Η μεγάλη μεταρρύθμιση όμως που έφερνε η αναθεώρηση ήταν η ισχυροποίηση της αιρετής εκτελεστικής εξουσίας έναντι του Θρόνου (και άρα του Καραμανλή έναντι του Παύλου). Συγκεκριμένα, δινόταν στην κυβέρνηση το δικαίωμα να νομοθετεί σε έκτακτες περιπτώσεις χωρίς την άδεια της Βουλής (η οποία θα ενέκρινε τα έκτακτα αυτά νομοσχέδια εκ των υστέρων) και η δυνατότητα ψήφισης νόμων-πλαισίων, που οι λεπτομέρειές τους δε χρειάζονταν έγκριση από το Κοινοβούλιο. Ο στόχος του Καραμανλή ήταν να προχωρήσει στην ταχύτερη και αποτελεσματικότερη ψήφιση νομοσχεδίων αναγκαίων για την ανάπτυξη και την ένταξη στην ΕΟΚ, ενώ αποδυνάμωνε ταυτόχρονα το Βασιλέα. Η διάταξη που προκάλεσε προφανώς την ανακτορική αντίδραση ήταν η ταχύτερη νομοθέτηση σε έκτακτες καταστάσεις, καθώς στερούσε από το Παλάτι αυτή τη δυνατότητα (την οποία είχε με το Σύνταγμα του 1952) και ενίσχυε την εκλεγμένη εκτελεστική εξουσία.
Βέβαια, τα ανάκτορα δε μπορούσαν να κάνουν κάτι για να αποτρέψουν τη στροφή προς την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας. Ωστόσο, δε χρειάστηκε να κάνουν κάτι, καθώς η ΕΚ και η ΕΔΑ αρνήθηκαν να στηρίξουν την κυβέρνηση Καραμανλή που αντιπολιτεύονταν έντονα. Έτσι, αφού χρειάζονταν 200 (από τις 300) ψήφοι για την προώθηση της Αναθεώρησης στη Βουλή και είχαν ήδη χαθεί οι 128 (ΕΚ:100 + ΕΔΑ:28), η αναθεώρηση ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία. Έκτοτε, το Παλάτι προχώρησε σε μετωπική σύγκρουση με τον Καραμανλή, με στόχο την παραίτησή του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ακύρωση της επίσημης βασιλικής επίσκεψης στο Λονδίνο από τον Καραμανλή, που στηριζόταν σε (βάσιμους) φόβους αντιμοναρχικών διαδηλώσεων. Αποδυνάμωσε επίσης τον Καραμανλή και η δολοφονική επίθεση του λαοφιλούς βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγορίου Λαμπράκη στις 22 Μαΐου 1963, από παρακρατικούς ακροδεξιούς εκτελεστές, που σπίλωσε προσωπικά το όνομα του Σερραίου πολιτικού και προκάλεσε θύελλα διεθνών και εσωτερικών αντιδράσεων (αν και φαίνεται ότι ο ίδιος δεν ευθυνόταν καθόλου για αυτήν την επιχείρηση). Η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν ξανά το ταξίδι της βασιλικής οικογένειας στο Λονδίνο, που οδήγησε σε οριστική ρήξη μεταξύ Καραμανλή και Παύλου, με αποτέλεσμα την παραίτηση του πρώτου στις 11 Ιουνίου 1963.
Εντέλει, η σύγκρουση του Καραμανλή με το Στέμμα ήταν ένας από τους παράγοντες της εκλογικής του ήττας του το 1963, και της ενδεκαετούς του αυτοεξορίας που ακολούθησε. Τον τελευταίο λόγο θα είχε τελικά ο Καραμανλής, ο οποίος με τη επιστροφή του στην Ελλάδα τον Ιούλιο του 1974, επεδίωξε και πέτυχε την κατάργηση της μοναρχίας, μέσω του δημοψηφίσματος της 8ης Δεκεμβρίου του 1974. Κάπως έτσι έληξε και οριστικά η σύγκρουση του Καραμανλή με το Παλάτι, μια σύγκρουση που δε φανταζόταν κανείς 19 χρόνια νωρίτερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κώστας Κωστής, Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας, Αθήνα: Πατάκης 2018, σελ. 744,745,752-754.
- Πιέρρος Τζανετάκος, «Η σύγκρουση Καραμανλή με το Παλάτι», στο Ιστορικά Θέματα, τεύχος 1 2015, σελ. 4-18
- Κωνστανττίνος Σβολόπουλος, Κωνσταντίνος Καραμανλής: Αρχείο-Γεγονότα-Κείμενα, σελ. 259-264, 267, 269, 275
