Της Αγγελικής Ουζουνάκη,
Οι ρίζες του καπιταλισμού βρίσκουν την αφετηρία τους στον 11ο αιώνα στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, με έντονη δραστηριότητα ιδίως κατά την διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα, συνοδευόμενος από την Αγγλική (1688), την Αμερικανική (1776) και την Γαλλική Επανάσταση (1789). Ο άνθρωπος σταματά να αναμένει πως ανήκοντας σε επαγγελματικές συντεχνίες και άλλες οργανωμένες ομάδες θα συνεχίσει να διαθέτει συναισθήματα ασφάλειας και πληρότητας. Αναπτύσσεται η ανάγκη εύρεσης νέων τρόπων και τεχνικών που θα αντικαταστήσουν τους πρωταρχικούς δεσμούς που τους συνέδεαν με την οικογένειά τους, ως ασφαλή συναισθηματική βάση και οφείλουν να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις της κοινωνικής τάξης που ανήκουν.
Σταδιακά, προάγεται ένα σύστημα μέσα στο οποίο ο καθένας φέρει τη δική του ατομική ευθύνη για την προσωπική του επιτυχία και την συναισθηματική του ασφάλεια και ικανοποίηση. Οι άνθρωποι, πλέον, έχουν την ανάγκη να καλύψουν το κενό που δημιουργήθηκε από την έκπτωση κάποιων αξιών και κοινωνικών θεσμών, που τους προσέδιδαν μια αίσθηση κοινωνικής ελευθερίας και προσωπικής ικανοποίησης μέσω άλλων τρόπων. Πιο συγκεκριμένα, εστιάζουν στην έντονη ατομική προσπάθεια και προσκολλώνται άμεσα σε έναν τρόπο ζωής που περιστρέφεται γύρω από την έντονη καθημερινή εργασιακή υπερπροσπάθεια.
Επομένως, για πρώτη φορά στην ιστορία οι άνθρωποι είναι υπόλογοι πρωτίστως στον ίδιο τους τον εαυτό παρά στην κοινωνική ομάδα που φαίνεται να ανήκουν. Η επιτυχία τους μετριέται πλέον με ποσοτικές επιτυχίες και το ύψος του εισοδήματος που καταφέρνουν να διεκδικήσουν μέσω της προσπάθειας τους και έτσι σταδιακά οι έννοιες της καταγωγής και του κοινωνικού στάτους αρχίζουν να εκλείπουν. Όλες αυτές οι αλλαγές αυξάνουν τα συναισθήματα ανασφάλειας, μοναξιάς και απελπισίας που αισθάνονται οι άνθρωποι. Αναζητούν απεγνωσμένα νέους τρόπους ανακούφισης για να καλύψουν το δημιουργούμενο κενό.
Όλες αυτές οι ριζικές αλλαγές τους προσδίδουν υψηλότερα επίπεδα ελευθερίας και προσωπικής βούλησης, αλλά φαίνεται πως η πλειοψηφία εκ αυτών αναζητά τα χαμένα ρυθμισμένα κοινωνικά πλαίσια που τους προσέφεραν πιο απτές και λειτουργικές καθημερινές λύσεις. Ο ανταγωνισμός που αναπτύσσεται σταδιακά φαίνεται πως τους καθιστά ανήμπορους να αντιδράσουν και να διασφαλίσουν την κοινωνική, οικονομική και ψυχολογική τους ασφάλεια. Η ανώτερη κοινωνική τάξη απολαμβάνει αυτή την ελευθερία δραστηριοτήτων που της ανοίγεται μπροστά της ως περιθώρια νέου κέρδους. Από την άλλη, η μεσαία κοινωνική τάξη όπως φαίνεται αδυνατεί να ανταγωνιστεί την ολιγαρχία των καπιταλιστών, οδηγώντας την σε συναισθήματα μίσους στραμμένα προς αυτούς, αλλά και οίκτου ως προς τους φτωχούς που αποδυναμώνονται όλο και περισσότερο από τις νέες επικρατούσες συνθήκες.
Ο άνθρωπος βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα που τον αναγκάζει να επιλέξει μεταξύ εργασιακής ή προσωπικής ικανοποίησης. Φαίνεται πως αυτοί οι δύο σημαντικοί πυλώνες της ζωής του συνδέονται μεταξύ τους με υψηλά επίπεδα άγχους και την ανάγκη της δέουσας προσαρμοστικότητας, ούτως ώστε ο άνθρωπος της καπιταλιστικής κοινωνίας να μπορέσει να διασφαλίσει την ισορροπία στη ζωή του. Οι κοινωνίες εξελίσσονται με τόσο ταχείς ρυθμούς, που η μία αλλαγή διαδέχεται την άλλη, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, που δεν αφήνει τους ανθρώπους να προλάβουν να συνέλθουν.
Δίνουν μια συνεχή και καθημερινή πάλη για να διασφαλίσουν τα κεκτημένα τους, αλλά και την προσωπική τους ελευθερία. Οφείλουν να λαμβάνουν καθημερινά αποφάσεις, εάν επιθυμούν να διατηρήσουν ή να εξελίξουν την προσωπική τους κατάσταση. Η καθημερινή ισορροπία επιτυγχάνεται πλέον δύσκολα και οι άνθρωποι καλούνται να βρεθούν σε θέση να ανταπεξέλθουν μόνοι τους. Απαιτούνται πολλοί καθημερινοί χειρισμοί, ούτως ώστε να καταφέρνουν να καλύπτουν το κενό που υπάρχει μέσα τους με τρόπους αποτελεσματικούς που θα τους καθιστά και λειτουργικούς.
Σε συνδυασμό με όλες τις προηγούμενες αλλαγές και εστιάζοντας στις εξελίξεις του τελευταίου αιώνα με την συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας να πρωτοστατεί, ως άνθρωποι έχουμε να αντιμετωπίσουμε νέες προκλήσεις σχετιζόμενες με τον τρόπο ζωής μας. Όλα αλλάζουν τόσο γοργά σε σημείο που δεν μπορούμε να εντοπίσουμε την πλειοψηφία των αλλαγών που λαμβάνουν χώρα στη ζωή μας. Πλέον καλούμαστε να είμαστε διαρκώς διαθέσιμοι, θυσιάζοντας τον προσωπικό μας χώρο και χρόνο στο βωμό του καπιταλισμού που υπόσχεται να μας προσφέρει την ύψιστη ικανοποίηση και ευτυχία.
Και το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι: «αξίζει αυτή η θυσία»; Ας αναρωτηθούμε πώς θα μπορούσαμε να διασφαλίσουμε την προσωπική μας ηρεμία -και όχι ευτυχία- παραμένοντας παρόντες στα οικονομικά και κοινωνικά δρώμενα. Πώς θα ήταν εφικτή η κοινωνική συνοχή, αν δεν ήταν προαπαιτούμενο να θυσιάζουμε στην εργασία μας τόσο μεγάλο μέρος του χρόνου μας. Πώς θα μπορούσε να συνίσταται η κοινωνική δομή, αποδεχόμενη τις απόψεις και τις στάσεις όλων των μελών της. Και κυρίως των συναισθημάτων και των πραγματικών αναγκών της. Είναι πολλά τα ερωτήματα που δημιουργούνται και χρειάζεται να απαντηθούν, μα υπάρχει άραγε αρκετός χρόνος;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, βιβλίο του Έριχ Φρομ
- Καπιταλισμός, el.m.wikipedia.org, διαθέσιμο εδώ
