Εξάρτηση από το αλκοόλ: Στάδια και επιπτώσεις σε γυναίκες, άνδρες και νέους (Μέρος Α)

Tης Χριστίνας Σονούντα,

To αλκοόλ αποτελεί τοξική ουσία, με τις χημικές του ενώσεις να ξεπερνούν τις 200.000. Όταν αναφερόμαστε στα «οινοπνευματώδη», εννοούμε την αιθυλική αλκοόλη. Το αλκοόλ θεωρείται η κατεξοχήν ουσία για τη πρόκληση μέθης. Από την αρχαιότητα, ακόμη, ο άνθρωπος έμαθε να παρασκευάζει ποτά βασισμένα στη φυσική ζύμωση ορισμένων ουσιών. Όλα αυτά τα ποτά έχουν κοινή παρουσία ενός ποσοστού αιθυλικής αλκοόλης. Η χρήση του οινοπνεύματος δεν είναι απαγορευμένη και δεν εγκυμονεί κινδύνους με κοινωνικές επιπτώσεις. Ωστόσο, αποτελεί τοξική ουσία που αλλοιώνει σε κάποιο βαθμό τις ψυχικές διαδικασίες και τη συμπεριφορά του χρήστη, όπως ακριβώς κάνουν και τα παράγωγα της ινδικής κάνναβης και τα παραισθησιογόνα. Σε αρκετές χώρες, η κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών οδηγεί σε σημαντικά κοινωνικά προβλήματα, με αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις τους να ελέγχουν την κατανάλωσή τους ή τουλάχιστον να περιορίζουν σε λίγες ώρες της ημέρας την πώληση των ποτών.

Ο Αλκοολισμός έχει διάφορες ονομασίες, όπως Alcohol, alcohol related disorders, Alcoholism. Η εξάρτηση από το αλκοόλ διακρίνεται από την ανάγκη για σημαντικά αυξημένες ποσότητες αλκοόλ, ώστε να φτάσει το άτομο στην επιθυμητή και σημαντικά μειωμένη επίδραση από τη συνεχή κατανάλωση της ίδιας ποσότητας αλκοόλ, από τα συμπτώματα στέρησης και την κατανάλωσή του για την ανακούφιση και αποφυγή στερητικών συμπτωμάτων.

Κάποια βασικά χαρακτηριστικά του αλκοολισμού αποτελούν: η αδυναμία ελέγχου της ποσότητας ή της συχνότητας χρήσης οινοπνευματωδών ποτών, η αδυναμία διακοπής της χρήσης για κάποιο χρονικό διάστημα, η λήψη αλκοόλ με στόχο την αλλαγή ψυχολογικής διάθεσης, η χρήση οινοπνευματωδών ποτών σε κάποιες καταστάσεις που θα μπορούσε να δημιουργήσει άμεσα προβλήματα (π.χ. πριν την οδήγηση στην εργασία κλπ).

Αλκοολικός, ωστόσο, δεν γίνεται κανένας από την μία μέρα στην άλλη. Η χρονική διάρκεια από την απλή χρήση στη κατάχρηση, τον εθισμό και την εξάρτηση ποικίλλει από μερικά χρόνια μέχρι δεκαετίες. Εξαρτάται, φυσικά, από τρεις ομάδες παραγόντων: το κοινωνικό περιβάλλον, το είδος, την ποσότητα και την συχνότητα του οινοπνεύματος.

Χρήση- Κατάχρηση-Εθισμός- Εξάρτηση

Η πορεία αυτή διακρίνεται σε φάσεις με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για κάθε μία, επιτρέποντάς μας να κατατάξουμε καλύτερα σε αυτήν έναν χρήστη και να μην περιμένουμε την χρόνια εξάρτηση για να καταλάβουμε ότι κάτι συμβαίνει. Η χρονική διάρκεια των φάσεων ποικίλλει από 3-5 χρόνια ως και δεκαετίες. Κάθε φάση εμφανίζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Το βασικότερο των οποίων είναι:

1. Προαλκοολική φάση: Είναι κοινωνικά αποδεκτή χρήση του οινοπνεύματος, που «επιτρέπει» την ελαφρά μέθη στις κατάλληλες περιστάσεις και το περιβάλλον.
2. Η αρχική φάση: Συνειδητοποίηση της κατάχρησης και από την αποτυχημένη προσπάθεια επανόδου σε παλαιότερες συνήθειες, ενώ αναζητούνται όλο και συχνότερα ευκαιρίες για ένα ποτό ακόμη.
3. Κρίσιμη φάση: Απώλεια του ελέγχου στη χρήση οινοπνευματωδών ποτών. Το άτομο δεν μπορεί να σταματήσει πριν φτάσει σε κάποιο σημείο μέθης, είτε μεθάει σε άλλοτε χρονικά διαστήματα με χαρακτηριστικά κενά μνήμης της προηγούμενης μέρας.
4. Η χρόνια φάση: Η χρήση του οινοπνεύματος είναι καθημερινή και αποτελεί βασικό άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η συμπεριφορά του ατόμου. Οι σωματικές ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις, που έχουν αρχίσει ήδη στην προηγούμενη φάση, τώρα μεγιστοποιούνται και γίνονται εμφανείς στο περιβάλλον.

Τύποι Αλκοολικών

Αρκετοί επιστήμονες διέκριναν ότι, εκτός από τα χαρακτηριστικά αυτά στην πορεία του ανθρώπου από την απλή χρήση οινοπνεύματος στην κατάχρηση, τον εθισμό και την εξάρτηση, υπήρχε ακόμη μια βασική διαφορά ανάμεσα στους χρήστες, το κίνητρο. Έτσι, διακρίνουμε και διαφορετικούς τύπους αλκοολικού ανάλογα με το κίνητρο του καθενός.

1. Τύπος-α: Πίνει συνειδητά, ώστε να καλυτερεύσει την ψυχολογία του, να απαλλαγεί από δυσάρεστα συναισθήματα ή με σκοπό να μειώσει τις ενδοψυχικές του συγκρούσεις. Ωστόσο, ελέγχει την ποσότητα του οινοπνεύματος και η χρήση είναι ευκαιριακή.
2. Τύπος-Β: Πίνει μόνο ευρισκόμενος στο κατάλληλο περιβάλλον και μόνο περιστασιακά. Μέσω του αλκοόλ προσπαθεί να ταυτιστεί ή να προσαρμοστεί με το περιβάλλον και την παρέα.
3. Τύπος-δ: Είναι η παθολογική εξέλιξη του τύπου -β. Η ταύτιση και προσαρμογή στο περιβάλλον οδηγεί σταδιακά σε μια κατ’ αρχήν σωματική εξάρτηση από αυτό. Η χρήση αλκοόλ είναι καθημερινή ακόμα και τις πρωινές ώρες (σε προχωρημένα στάδια), με σκοπό την αποφυγή στερητικών συμπτωμάτων. Μόδες, συνήθειες, ήθη και έθιμα και άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο.
4. Τύπος-ε: Διακρίνεται από περιοδική απώλεια του ελέγχου, ενώ στα μεσοδιαστήματα απέχει από τη χρήση αλκοολούχων ποτών.
5. Τύπος-Ύ: Είναι η παθολογική εξέλιξη του τύπου -α. Πίνοντας προσπαθεί για να πνίξει τα δυσάρεστα συναισθήματα ή τις ενδοψυχικές του συγκρούσεις. Διακρίνεται από τη συνεχή απώλεια του ελέγχου, δηλαδή τη μέθη. Εδώ ανήκει η πλειονότητα των νέων αλκοολικών, με την εξάρτηση είναι ψυχολογική.

Επομένως, αλκοολικός θεωρείται αυτός που σε ορισμένα χρονικά διαστήματα ή κάτω από ορισμένες καταστάσεις καταναλίσκει ασυνήθιστες -για τον ίδιο- ποσότητες οινοπνευματωδών ποτών, χωρίς να μπορεί να σταματήσει πριν νιώσει την ιδιαίτερη αυτή δράση του οινοπνεύματος στον ψυχικό του κόσμο. Η συμπεριφορά αυτή οδηγεί σε σωματικές και ψυχικές βλάβες, αλλά και σε διαταραχές στη σχέση του ατόμου με το περιβάλλον του. Η εξάρτηση από το οινόπνευμα είναι τόσο «ψυχική» όσο και σωματική. Ο αλκοολικός, όμως, μπορεί και να μην παρουσιάζει φαινόμενα σωματικής εξάρτησης από το οινόπνευμα.

Ο οξύς αλκοολισμός, γνωστός και σαν αιθυλική κρίση (αλλά ακόμα πιο γνωστός σαν «μεθύσι») είναι ένα φαινόμενο πολύ κοινό του οποίου τα συμπτώματα γνωρίζει όλος ο κόσμος. Αν υπάρξει στο αίμα περισσότερο από 0,2% οινόπνευμα, αρχίζει η κρίση. Αν φτάσει στο 0,4%, ο άνθρωπος πέφτει σε κατάσταση βαθιάς μέθης και ποσοστά 0,5% μέχρι 0,8% μπορούν να είναι θανατηφόρα. Αν η μέθη είναι συμπτωματική και σποραδική, δεν αφήνει ίχνη ούτε προκαλεί ζημιές. Σε δύο μόλις ημέρες, με καλό ύπνο και σωστή διατροφή, ο άνθρωπος επιστρέφει στην κανονικότητά του, έχοντας κατανοήσει πως θα ήταν προτιμότερο να μην επαναλάβει αυτή την δυσάρεστη εμπειρία, όσο ευχάριστες μπορεί να είναι οι πρώτες στιγμές ευφορίας και κεφιού. Αν συνεχίσει, όμως, να πίνει το άτομο νιώθει: ναυτία, ζαλάδα και ίλιγγο σε σημείο, που μόλις κλείσει τα μάτια, να νιώθει μια τάση για εμετό.

Ο χρόνιος αλκοολισμός

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί τον χρόνιο αλκοολισμό ως εξαιρετικά σοβαρό κοινωνικό φαινόμενο, ενώ δίνει τον ορισμό του ως εξής: «Σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από την ανάγκη να πιει κανείς μια ποσότητα οινοπνεύματος μεγαλύτερη από αυτήν που μπορεί να αφομοιώσει, δημιουργώντας σ’ αυτό τον άνθρωπο σωματικές και ψυχικές διαταραχές που προεκτείνονται και στον κοινωνικό τομέα». Εξωτερικά συμπτώματα του χρόνιου αλκοολισμού είναι: αλλοίωση στο δέρμα του προσώπου, διαστολή των πόρων και κοκκίνισμα ιδιαίτερα στην μύτη καθώς και διάφορες πεπτικές διαταραχές. Σημαντικές ψυχολογικές διαταραχές είναι: η ανηθικότητα, η ανικανότητα για εργασία, η εριστικότητα, η τάση για βίαιες κινήσεις, οι διαταραχές την μνήμης και η μείωση των διανοητικών λειτουργιών.

Στην πιο σοβαρή του φάση, ο χρόνιος αλκοολισμός εκδηλώνεται με: ντελίριουμ τρέμενς, αλκοολική ψύχωση, ψύχωση του Κορσακωφ, και παρανοϊκή σχιζοφρένια. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις οφείλονται σε παθολογικά τραύματα του φλοιού του εγκεφάλου, που καταλήγουν σε μια λειτουργική παρακμή των νευρικών κυττάρων. Πιο συγκεκριμένα έχουμε:

• Ντελίριουμ Τρεμενς: Χαρακτηριστικό σε αυτούς που πίνουν πολύ κρασί (2 ή 3 λίτρα την ημέρα για πολλά χρόνια) παρουσιάζει υψηλό αριθμό θνησιμότητας. Το σύνδρομο χαρακτηρίζεται από τρεμούλες από έλλειψη συντονισμού κινήσεων, οράματα, παραισθήσεις, ασυναρτησία και άγχος, οξεία αλκοολική ψύχωση. Στην αλκοολική ψύχωση οι διαταραχές είναι ψυχολογικές. Ο προσανατολισμός του ασθενή στο χώρο δεν επηρεάζεται, αλλά έχει ακουστικές διαταραχές, ακούει φωνές, συνήθως απειλητικές, που τον κατηγορούν για κάθε είδους εγκλήματα και τον απειλούν με φρικτούς ακρωτηριασμούς.
• Ψύχωση του Κορσακωφ: Ονομάζεται και χρόνιο ντελίριουμ τρέμενς. Αναγνωρίζεται από τέσσερα βασικά συμπτώματα: α) σημαντική μείωση της μνήμης, β) αποπροσανατολισμός στο χώρο και το χρόνο, γ) αμνησίες περισσότερο και λιγότερο σημαντικές, δ) μονόλογοι και παραλήρημα μεγαλομανίας.
• Παρανοϊκή Σχιζοφρένεια : Εξίσου γνωστή και σαν αλκοολική παράνοια. Ο ασθενής (συνήθως άντρας) υποπτεύεται απιστία της γυναίκας του και γρήγορα φθάνει στο παραλήρημα. Η έμμονη αυτή ιδέα εξηγείται σαν προσπάθεια του ασθενή να δικαιολογήσει τη δική του βαθμιαία ανικανότητα, αποδίδοντάς την στις υποτιθέμενες απιστίες της γυναίκας του. Σε σύντομο χρονικό διάστημα το παραλήρημα μετατρέπεται σε παροξυσμό και ο ασθενής συμπεριλαμβάνει στην τρέλα του και τους υποτιθέμενους εραστές της γυναίκας του.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Μ.Α. Μαλγαρινού- Σ.Φ. Κωνσταντινίδου Αθηνά. 1995. «Νοσηλευτική Παθολογική Χειρουργική». Τόμος Β. Μέρος 2°, Έκδοση δεκάτη έβδομη.
• Δρ Φερτάκης. 1992. Επιτομή Εσωτερικής παθολογίας για τις \1TENS ιατρικές εκδόσεις πχ Πασχαλίδης
•  Ε. Σαραγιανίδου – Ε. Κωστόλη. 1992. Νοσηλευτικής- ψυχιατρικής εκδόσεις Πελεκάνος Αθήνα
•  Ελευθερία Κ Αθανάτου. 1998. Παθολογική και χειρουργική κλινική νοσηλευτική έκδοση Β Αθήνα
• Ανδρέας Κ Γεωργαράς. 1992. Συνοπτική Ψυχιατρική Διδάκτορα Πανεπιστημίου Αθήνας ιατρικές εκδόσεις πχ Πασχαλίδης
• Βίκα, Δ. Γκιζελή. 1993. Απλά μαθήματα κοινωνιολογίας Γ’ Λυκείου Οργανισμός εκδόσεων διδακτικών βιβλίων Αθήνα Υπουργείο εθνικής παιδείας και θρησκευμάτων
• Παιδιατρική Νοσηλευτική Ευγενία Στεφανοπούλου ΤΣΟΓΚΑ Διευθύντρια ΜΤΕΝΣ Σοφία Σλήμαν Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας 1992
• Ευγενία Στεφανοπούλου ΤΣΟΓΚΑ. 1992. Παιδιατρική νοσηλευτική Διευθύντρια ΜΤΕΝΣ Σοφίας Σλήμαν ιατρικές εκδόσεις Λίτσας