Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Η δυναστεία των Ιουλίων-Κλαυδίων έληξε με το θάνατο του Νέρωνα και η Ρώμη για άλλη μια φορά βρέθηκε μπροστά στον κίνδυνο ενός εμφυλίου. Όπως και μετά τη δολοφονία του Καλιγούλα, ορισμένοι ήλπιζαν (έστω και θεωρητικά) στην αποκατάσταση της «δημοκρατίας», πράγμα πρακτικά αδύνατο. Έτσι, ελλείψει νομιμότητας, ανέλαβε αρχικά την εξουσία ο Γάλβας, που πρώτος είχε στασιάσει κατά του Νέρωνος (Ιούνιος 68-Ιανουάριος 69). Ο Γάλβας βασίλεψε μόλις για έξι μήνες, οπότε ανατράπηκε από τον Όθωνα με τη βοήθεια των Πραιτοριανών. Παράλληλα, οι λεγεώνες του Ρήνου εξέλεξαν αυτοκράτορα το διοικητή της Κάτω Γερμανία, Βιτέλλιο, ενώ αυτές του Δούναβη και της Ανατολής το Βεσπασιανό. Για το λόγο αυτό, το 69 ονομάζεται το έτος των τεσσάρων αυτοκρατόρων.
Ο Βεσπασιανός (T. Flavius Vespasianus), καταγόταν από ταπεινή οικογένεια της Κεντρικής Ιταλίας. Ο πατέρας του, Τ. Φ. Σαβίνος, διετέλεσε για κάποιο διάστημα δημοσιώνης στη Μικρά Ασία, ενώ ο ίδιος ανελίχθη χάρη στη στρατιωτική του σταδιοδρομία. Συμμετείχε ως λεγάτος στη βρετανική εκστρατεία του Κλαυδίου, το 51 εξελέγη ύπατος κατ’ αντικατάσταση (consul suffectus) και αργότερα έγινε ανθύπατος της Αφρικής (Africa proconsularis). Το 66 έχασε την αυτοκρατορική εύνοια, όταν, κατά την περιοδεία του Νέρωνα στην Ελλάδα, αποκοιμήθηκε εν τω μέσω αυτοκρατορικής απαγγελίας. Η αναγνώριση των ικανοτήτων του εκ μέρους του αυτοκράτορα εξεφράσθη με την ανάθεση της καταστολής της Ιουδαϊκής επανάστασης (66-73). Το 69 αποδέχθηκε την πρόταση του διοικητή της Συρίας, Μουκιανού (αρχικής επιλογής των στρατιωτών για αυτοκράτορα, ακατάλληλου όμως για τη θέση καθότι άτεκνος), για ανάληψη του αυτοκρατορικού αξιώματος. Ημέρα έναρξης της αρχής του θεωρείται η 1η Ιουλίου του 69, οπότε ο διοικητής της Αιγύπτου τον ανεκήρυξε αυτοκράτορα.
Κατά την ανάρρησή του στο θρόνο, ο Βεσπασιανός βρισκόταν στο εξηκοστό έτος του βίου του. Αφού νίκησε το Βιτέλλιο, ήρθε στη Ρώμη, όπου με ειδικό νόμο του παρεχωρήθη και επισήμως η αυτοκρατορική εξουσία (lex de imperio Vespasiani). Η Σύγκλητος του απένειμε την ανθυπατική και δημαρχική εξουσία, καθώς και τους τίτλους Αύγουστος και pater patriae (πατήρ πατρίδος). Στο ιουδαϊκό μέτωπο, οι επιχειρήσεις στέφτηκαν με απόλυτη επιτυχία και ο πρεσβύτερος υιός του Βεσπασιανού, Καίσαρας Τίτος, κατέλαβε τόσο την Ιερουσαλήμ και το Ναό (καταστράφηκε εκ θεμελίων), όσο και την τελευταία εστία της ιουδαϊκής αντίστασης, το οχυρό της Μάσαντα. Στους Ιουδαίους της Αυτοκρατορίας επεβλήθη ειδικός φόρος (fiscus Iudaicus). Απέναντι στις σπατάλες του Νέρωνα, ο Βεσπασιανός επέβαλε λιτότητα, θύμα των μέτρων αυτών ήταν οι πόλεις της Αχαΐας που είχαν προσωρινά κερδίσει τη φορολογική τους ατέλεια, ενώ επεβλήθη ειδικός φόρος στη χρήση των δημοσίων αποχωρητηρίων. Η δημοσιονομική του πολιτική απετέλεσε πηγή πληθώρας ανεκδότων.
Οι σχέσεις με τη Σύγκλητο ήταν γενικά καλές και επί των ημερών του πολλά άτομα από τις επαρχίες εντάχθηκαν στη Σύγκλητο. Για την αποκατάσταση των παλαιμάχων, ιδρύθηκαν αποικίες στα Βαλκάνια και την Αφρική, ενώ πλέον η απόδοση των λατινικών δικαιωμάτων (ius Latii) απετέλεσε το προοίμιο απόκτησης της ρωμαϊκής πολιτείας και γενικεύτηκε ως πρακτική στην Ισπανία. Αντιφατική ήταν η στάση του απέναντι στους λογίους, από τη μία οι φιλόσοφοι εξορίστηκαν από τη Ρώμη (74) και ο «αρχηγός» τους, Γ. Ελβίδιος Πρίσκος, θανατώθηκε. Από την άλλη όμως, ελήφθησαν μέτρα για την προαγωγή της παιδείας, μεταξύ αυτών η δημόσια μισθοδοσία δασκάλων της ρητορικής και η φορολογική ατέλεια ορισμένων επαγγελμάτων, όπως οι ρήτορες, οι γραμματικοί και οι ιατροί. Παράλληλα, καταργήθηκαν οι δίκες για την προσβολή του αυτοκρατορικού προσώπου και όντας ετοιμοθάνατος (79), ο Βεσπασιανός με παιγνιώδη διάθεση, αυτοσαρκαζόταν για τη μελλοντική του αποθέωση με τα λόγια: Vae puto deus fio (Αλίμονο, νομίζω πως γίνομαι θεός).
Πεθαίνοντας άφησε ως διάδοχο τον πρωτότοκό του, Τίτο, ο οποίος ηγήθηκε επιτυχώς της τελευταίας φάσης του Ιουδαϊκού πολέμου μετά από την ανάρρηση του πατέρα του στο θρόνο (69-79). Οι επιτυχίες του στον πόλεμο τον έκαναν ιδιαίτερα δημοφιλή, στήριξη την οποία προς στιγμήν κινδύνευσε να χάσει, εξαιτίας της σχέσης του με τη Βερενίκη, κόρη του βασιλιά της Ιουδαίας, Αγρίππα. Κατά τα άλλα, υπήρξε άξιος διάδοχος του πατέρα του, επί των ημερών του κτίστηκε το Κολοσσαίο στη θέση της χρυσής οικίας του Νέρωνα (Domus aurea). Όμως, η σύντομη περίοδος της βασιλείας του είναι συνδεδεμένη με δύο μεγάλες για την Ιταλία καταστροφές. Το 79 εξερράγη ο Βεζούβιος καταστρέφοντας τις ακμαίες πόλεις της Πομπηίας, του Ηρακλείου και των Σταβίων, ενώ την επόμενη χρονιά (80) μεγάλο τμήμα της Ρώμης καταστράφηκε από πυρκαγιά. Πεθαίνοντας (42 ετών τότε), άφησε μία ανήλικη κόρη και το όνομα των Φλαβίων «αγαπημένο μεταξύ των υπηκόων του». Η ανάμνησή του κατά το Σουητώνιο ήταν αυτή ενός «αγαπημένου για το ανθρώπινου γένους». Τον διαδέχθηκε ο μικρότερος αδερφός του Δομιτιανός.
Με το παρόν άρθρο ολοκληρώσαμε την παρουσίαση των δυναστειών της Ρώμης πριν τον Κωνσταντίνο. Στα επόμενα δύο θα μας απασχολήσουν οι λεγόμενοι «κακοί» αυτοκράτορες, οι οποίοι κατά σειρά είναι: ο Καλιγούλας (37-41), ο Νέρων (54-68), ο Δομιτιανός (81-96) και ο Κόμμοδος (180-192). Μείνετε συντονισμένοι!!!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mackay Ch., Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ.283-300.
- Μπουραζέλης Κ., Oι τρόφιμοι της Λύκαινας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 284-290.
- Σακελαρίου Μ., «Από την αρχή της μονοκρατορίας του Οκταβιανού Αυγούστου ως το τέλος της Δυναστείας των Φλαβίων (30 π.Χ.-96 μ.Χ.)», Ελληνισμός και Ρώμη, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 14, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 90-95.
