Του Γιώργου Κυριακού,
Ο κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής αναπτύχθηκε ως αντίλογος στον καπιταλισμό, όπως αυτός ενσαρκωνόταν στις βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης του 19ου αιώνα. Διακόσια χρόνια και πλέον ο διάλογος για το καταλληλότερο σύστημα παραγωγής δεν έχει τελειώσει. Καθένα από τα δύο συστήματα ασκεί την κριτική του στο άλλο και οι στοχαστές οικονομολόγοι ανασκευάζουν πτυχές της συλλογιστικής τους, για να εκμηδενίζονται οι αδυναμίες και τα νοηματικά κενά των προτάσεών τους, για να ενισχύεται η εγκυρότητα της θεωρίας τους απέναντι στην άλλη σχολή σκέψης.
Η διανομή του προϊόντος αποτελεί ένα τέτοιο πεδίο έριδας και ιδίως η σοσιαλιστική οπτική είναι αρκετά συγκεχυμένη στο μυαλό των περισσότερων. Νομίζουμε, για παράδειγμα, ότι η ατομική ιδιοκτησία στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής διαμοιράζεται σε όλους ίσα. Αυτό δεν είναι αλήθεια.
Στον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής ο καθένας δουλεύει σύμφωνα με τις δυνατότητές του και ανταμοίβεται σύμφωνα με τις ανάγκες του. Ο καθένας θα μπορεί να παίρνει τόσο όσο του χρειάζεται. «Όμως, στην αρχή, η διανομή θα γίνεται σύμφωνα με την απόδοση της εργασίας»1 και όχι σύμφωνα με ολόκληρο το προϊόν της εργασίας, γιατί ένα μέρος της παραγωγής θα πρέπει να πηγαίνει στην επέκταση και τη βελτίωση της παραγωγής. «Αν τρώγαμε ή ξοδεύαμε ό,τι έχουμε παράγει, δεν θα μπορούσαμε καθόλου να φτιάξουμε μηχανές. Ο καθένας καταλαβαίνει ότι η ζωή καλυτερεύει με την ανάπτυξη και τελειοποίηση των μηχανών (…) Δε θα γίνει ποτέ δυνατό να δίνουμε στον καθένα ολόκληρο το προϊόν της εργασίας του. Και αυτό δεν είναι καθόλου απαραίτητο, στις καλές μηχανές η παραγωγή θα οργανωθεί έτσι, που να ικανοποιούνται όλες οι ανάγκες»[1].
Όσον αφορά το ζήτημα της διανομής του προϊόντος, ο Μπουχάριν κάνει λόγο για τους αντιπάλους του κομμουνισμού που θέλουν να τον φαντάζονται σαν ένα σύστημα ίσης μοιρασιάς. Ψέγει τη στάση τους αυτή και κάνει μια προσπάθεια να δώσει τη σωστή πτυχή: «Πρώτα πρώτα μια γενική μοιρασιά είναι αδύνατη. (…) Δεν μπορείς να μοιραστείς τους σιδηροδρόμους, τις μηχανές, τα βαπόρια, τα πολύπλοκα μηχανήματα κτλ. (…). Και ύστερα, μια τέτοια μοιρασιά δεν αποτελεί καμιά πρόοδο, μα αντίθετα ξαναρίχνει προς τα πίσω την ανθρωπότητα». Τί εννοεί εδώ ο Μπουχάριν; Ότι μια τέτοια μοιρασιά θα οδηγήσει στο σχηματισμό ενός σώματος μικρο-ιδιοκτητών, που μέσα από τον ανταγωνισμό τελικά θα γεννήσει τη μεγάλη ιδιοκτησία (καπιταλισμός). Άρα, η ίση μοιρασιά όλων θα σήμαινε έναν φαύλο κύκλο.
Η ατομική ιδιοκτησία είναι θεμέλιος λίθος του καπιταλισμού. Με το να πάρουμε την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από τα χέρια των καπιταλιστών και να τα μοιράσουμε σε όλον τον πληθυσμό, δεν αποτελεί κάποια καινοτομία, γιατί και πάλι ατομική ιδιοκτησία θα έχουμε, και πάλι ανταγωνισμό, και πάλι καπιταλισμό. Αντιθέτως, ο κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής δεν αφήνει να υπάρχει ατομική ιδιοκτησία. Όλα τα μέσα παραγωγής είναι πλέον της κοινωνίας και διοικούνται από συμβούλια. Το προϊόν που παράγεται διαμοιράζεται σύμφωνα με τις ανάγκες του καθενός, ώστε κανείς να μην είναι αδικημένος, και το τμήμα του προϊόντος που περισσεύει, επενδύεται. Σταδιακά, η παραγωγική δυναμική της κοινωνίας αυξάνεται, οπότε τα άτομα δουλεύουν λιγότερο. Το προϊόν, ωστόσο, εξακολουθεί να διαμοιράζεται σύμφωνα με τις ανάγκες του καθενός, άρα οι Μαρξιστές κάνουν λόγο για ένα δίκαιο σύστημα.
Η δικαιοσύνη ενός συστήματος είναι θέμα υποκειμενικό και εξαρτάται από την κοινωνική τάξη που ανήκει εκείνος που αποφασίζει αν το σύστημα είναι δίκαιο ή όχι. Ένας καπιταλιστής θα σκεφτεί ότι είναι δίκαιο που μπορεί να έχει ιδιοκτησία επί των μέσων παραγωγής, γιατί παίρνει ρίσκο και άρα είναι ικανός και άξιος. Ένας υποστηρικτής του κομμουνισμού θα σκεφτεί ότι είναι δίκαιο να μην υπάρχει ατομική ιδιοκτησία, οπότε και εργασιακή εκμετάλλευση, και το προϊόν να διανέμεται όπως είδαμε παραπάνω.
Πολλά είναι τα ερωτηματικά, γιατί ο κομμουνισμός πρακτικά είναι κάτι άγνωστο. Αξίζει, όμως, να διαβάσουμε τι πρεσβεύει στην ουσία του. Όχι για να γίνουμε κομμουνιστές, αλλά για να ξέρουμε την ιστορία, τα ρεύματα σκέψης, τις συγκρούσεις, το υπόβαθρο των ερίδων που φτάνουν μέχρι τα σημερινά κοινοβούλια σε κάθε άκρη της υφηλίου.
[1] Νικολάι Μπουχάριν, Το αλφάβητο του κομμουνισμού, από την Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού, επιμέλεια Ανδριάνα Βλάχου, εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ, 2009, σελ. 961
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ανδριάνα Βλάχου, Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού, εκδόσεις ΚΡΙΤΙΚΗ.
- Καρλ Μαρξ και Φρίντιχ Ένγκελς, Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 2017.
- Καρλ Μαρξ, Κριτική στο πρόγραμμα της ΓΚΟΤΑ, εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 2015.
