Της Αναστασίας Διαμαντοπούλου,
Ο Κριμαϊκός Πόλεμος αποτέλεσε σημαντική κρίση, όχι μόνο για τα κράτη της Ευρώπης, αλλά για τη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, δύο δυνάμεις της Ανατολής, και γι’ αυτό το λόγο έχει μείνει στη ρωσική ιστορία και ως Ανατολικός Πόλεμος. Αυτή η κρίση ενέπλεξε όλες σχεδόν τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης. Ακόμη και η Ελλάδα, τότε ένα νεοσύστατο κράτος με κεφαλή τον Όθωνα, έλαβε μέρος στο πλευρό της Ρωσίας, με σοβαρές συνέπειες από τους Βρετανούς και τους Γάλλους. Ποια ήταν όμως η αφορμή του πολέμου και ποια τα πραγματικά του αίτια;
Το χρονικό διάστημα πριν από τον πόλεμο, είχαν δημιουργηθεί έριδες στους Αγίους Τόπους ανάμεσα στους Καθολικούς και τους Ορθοδόξους για τον έλεγχο των ιερών προσκυνημάτων και έτσι η Γαλλία, που πλέον αποτελούσε αυτοκρατορία κάτω από το Ναπολέοντα Γ΄, ύστερα από το πραξικόπημα του 1851, και η Ρωσία βρήκαν την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν τη λεπτή κατάσταση ως τη δικαιολογία που χρειάζονταν για να ευνοήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Λόγω των χρόνιων και πολλών δομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, και τα οποία την είχαν φέρει στα όρια της κατάρρευσης, άλλωστε της είχε προσκολληθεί το όνομα «ο Μεγάλος Ασθενής», η Ρωσία εκμεταλλευόμενη αυτά τα δομικά προβλήματα, άσκησε πιέσεις το 1852 στην Πύλη, ώστε να της κατοχυρώσουν την προστασία των Ορθοδόξων ολόκληρης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όχι μόνο των Αγίων Τόπων, βασιζόμενη στη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774). Έμμεσα ο Τσάρος Νικόλαος Α΄ επιδίωκε να θέσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία κάτω από τον έλεγχο της Ρωσίας, αλλά δεν έλαβε υπόψη του ότι οι Βρετανοί και οι Γάλλοι δε θα επέτρεπαν ποτέ κάτι τέτοιο.
Η βρετανική κυβέρνηση όμως, ήταν διχασμένη ως προς το θέμα. Ο πρωθυπουργός Αμπερντήν και υπουργός εξωτερικών λόρδος Κλάρεντον ήταν οπαδοί της μυστικής διπλωματίας, της συνεργασίας και της επίλυσης των εκάστοτε προβλημάτων με ησυχία σε αντίθεση με τον υπουργό εσωτερικών λόρδου Πάλμερστον, που ευνοούσε τη δυναμική εξωτερική πολιτική και τη βία. Για το πρόβλημα στην Ανατολή, ο πρωθυπουργός και ο υπουργός εξωτερικών προτιμούσαν την επίλυσή του με συνεργασία των μεγάλων δυνάμεων, ενώ ο Πάλμερστον πίστευε ότι μόνο η επίδειξη ισχύος της Βρετανίας και της Πύλης θα ανάγκαζαν τον τσάρο να εγκαταλείψει τα μεγαλοπρεπή του σχέδια. Επίσης τη διχασμένη εικόνα της κυβέρνησης, εξέφραζε στην Κωνσταντινούπολη η στάση του βρετανού πρέσβη λόρδου Στράτφορντ Κάννινγκ, ο οποίος έδειχνε ότι δεν εξέφραζε απόλυτα την πολιτική του πρωθυπουργού, εξαιτίας της ρωσοφοβίας του. Ενώ ο φόβος επέκτασης της ρωσικής ισχύος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν τελείως εξωπραγματικός για τους Βρετανούς, η είσοδος των ρωσικών στρατευμάτων στη Βλαχία και στη Μολδαβία προκάλεσε μια αντιρωσική προπαγάνδα στη Βρετανία που επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την κοινή γνώμη και εν τέλει εξώθησε τη βρετανική κυβέρνηση απέναντι από τη Ρωσία.
Ο Ναπολέοντας Γ΄ ενέπλεξε τη Γαλλία στον πόλεμο για λόγους που σχετίζονταν με την επιθυμία του για στενές γαλλοβρετανικές σχέσεις και για μία νίκη στο εξωτερικό, ώστε να ενισχύσει τη Β΄ Γαλλική Αυτοκρατορία.
Τον Οκτώβριο του 1853 η Πύλη (ή αλλιώς Υψηλή Πύλη που ήταν μία άλλη ονομασία για την κυβέρνηση του οθωμανικού κράτους, αφού ήταν το τμήμα εκείνο του ανακτόρου, όπου στέγαζε το γραφείο του Μεγάλου Βεζίρη και των υπηρεσιών του) απαίτησε από τη Ρωσία να αποσύρει τα στρατεύματά της από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, η Ρωσία δεν απάντησε και η Πύλη κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της. Το Νοέμβρη πραγματοποιήθηκε ναυμαχία στη Σινώπη κατά την οποία οι Ρώσοι κατέστρεψαν πλήρως τον οθωμανικό στόλο. Μετά από αυτή τη νίκη, η Ρωσία ήταν διατεθειμένη να διαπραγματευτεί μία λύση του ζητήματος των ιερών προσκυνημάτων και να αποσύρει τα στρατεύματά της από τη Μολδαβία και τη Βλαχία αν η Βρετανία και η Γαλλία απέσυραν το στόλο τους από τα Στενά. Αυτή η πρόταση υποβλήθηκε στους αντιπροσώπους των μεγάλων δυνάμεων στη Βιέννη το Φεβρουάριο του 1854, αλλά η Βρετανία και η Γαλλία την απέρριψαν και με τη σειρά τους κήρυξαν επίσημα τον πόλεμο στη Ρωσία και τη συμπαράστασή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από το Μάρτιο έως και το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους, δεν πραγματοποιήθηκε καμία πολεμική συμπλοκή καθώς οι Γάλλοι και οι Βρετανοί δε μπορούσαν να λάβουν σοβαρές πολεμικές πρωτοβουλίες στην Κριμαία και κυρίως επειδή προσπαθούσαν να φέρουν στο δικό τους στρατόπεδο την Αυστρία.
Όταν οι Ρώσοι απέσυραν τα στρατεύματά τους από τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες οι Αυστριακοί δήλωσαν ουδετερότητα, καθώς όταν τα στρατεύματα έφυγαν, δεν είχαν σοβαρό λόγο να εμπλακούν στον πόλεμο. Ουδετερότητα επίσης εξέφρασαν και οι Πρώσοι. Το Σεπτέμβρη οι δυτικοί τοποθέτησαν ισχυρά στρατεύματα στην Κριμαία με σκοπό να καταλάβουν τη Σεβαστούπολη που αποτελούσε ρωσική ναυτική βάση. Η προσπάθεια ήταν ανεπιτυχής. Τον επόμενο μήνα οι Ρώσοι αντεπιτέθηκαν στη Μπαλακλάβα όπου πραγματοποιήθηκε η επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας Ιππικού των Βρετανών, ένα τραγικό γεγονός το οποίο ύμνησε ο ποιητής Αλφρέδος Τέννυσον. Το Νοέμβριο πραγματοποιήθηκε νέα ρωσική αντεπίθεση η οποία όμως, δεν άλλαξε ιδιαίτερα την κατάσταση. Ο πόλεμος πλέον είχε οδηγηθεί σε αδιέξοδο, αφού οι αντίπαλοι είχαν περιοριστεί σε επιδρομές και σε ασήμαντες συγκρούσεις…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ι.Σ. Κολιόπουλου, «Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945, από την Γαλλική Επανάσταση μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», Εκδόσεις Βάνια 2001
- Κ. Παπαρρηγόπουλου, «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», τόμος 13ος, Εκδόσεις Κάκτος 1997
- Π. Καρολίδη, «Σύγχρονος Ιστορία των Ελλήνων και των λοιπών λαών της Ανατολής από 1821 μέχρι 1921», τόμος 4ος, Εκδόσεις Πελεκάνος 2013
- Δ. Τσιριγώτης, «Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία: Διεθνείς Σχέσεις & Διπλωματία», Εκδόσεις Ποιότητα 2013
