Της Δέσποινας Βλάχου,
Είκοσι επτά χρόνια μετά τη γενοκτονία της Ρουάντα, το ζήτημα επανέρχεται στην επικαιρότητα. Μία έκθεση που δημοσιεύτηκε από την κυβέρνηση της αφρικανικής χώρας, οδηγεί στο συμπέρασμα πως η Γαλλία «φέρει σημαντική ευθύνη» για το θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων το 1994, επειδή παρέμεινε «ακλόνητη στην υποστήριξη» των συμμάχων της. Η έκθεση, που αναρτήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, απηχεί τα αποτελέσματα μίας πρόσφατης αξιολόγησης από τη Γαλλία.
Το 2017, η κυβέρνηση της Ρουάντα ανέθεσε σε αμερικανικό δικηγορικό γραφείο να διερευνήσει το ρόλο της Γαλλίας στη γενοκτονία κατά των Τούτσι. Η έκθεση της εταιρείας βασίζεται σε μία σειρά πηγών, συμπεριλαμβανομένων κυβερνητικών εκθέσεων, βίντεο, ντοκιμαντέρ και συνεντεύξεων με περισσότερους από 250 μάρτυρες. Η έκθεση προσέφερε μία νέα προοπτική σχετικά με τα γεγονότα που οδήγησαν στη δολοφονία τουλάχιστον 800.000 ανθρώπων το 1994, υποστηρίζοντας ότι η Γαλλική πλευρά «δεν έκανε τίποτα» για να σταματήσει τη σφαγή της εθνοτικής ομάδας Τούτσι από την κυβέρνηση της Ρουάντα. Μάλιστα, υποστηρίζει ότι η γαλλική κυβέρνηση «δεν ήταν ούτε τυφλή ούτε ασυνείδητη» σε σχέση με την επικείμενη γενοκτονία, αλλά συνέχισε την «ακλόνητη υποστήριξή» της προς την κυβέρνηση του τότε Προέδρου της Ρουάντα, Juvénal Habyarimana. Κατηγόρησε την κυβέρνηση του τότε Γάλλου Προέδρου, François Mitterrand, ότι το έκανε για να προωθήσει και να ενισχύσει τη δική του επιρροή στη χώρα.
Νωρίτερα αυτό το μήνα, η Γαλλία δήλωσε ότι θα ανοίξει τα αρχεία της Ρουάντα του πρώην Γάλλου Προέδρου François Mitterrand, ως μέρος μίας προσπάθειας για καλύτερη κατανόηση του ρόλου του έθνους στην αφρικανική χώρα κατά τη γενοκτονία. Εντούτοις, οι συντάκτες της έκθεσης δεν βρήκαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι Γάλλοι αξιωματούχοι ή προσωπικό είχαν συμμετάσχει άμεσα στη δολοφονία των Τούτσι. Τον περασμένο μήνα, η Γαλλία δημοσίευσε μία έκθεση που καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η γαλλική κυβέρνηση ανέλαβε «συντριπτικές ευθύνες» για τη γενοκτονία, καθώς παρέμεινε σύμμαχος με τη «ρατσιστική, διεφθαρμένη και βίαιη» κυβέρνηση των Χούτου, ακόμη και όταν η ηγεσία ετοιμαζόταν να σφαγιάσει τους Τούτσι.
Πως, όμως, ξεκίνησε η γενοκτονία;
Περίπου το 85% των πολιτών της Ρουάντα είναι Χούτου, αλλά η μειονότητα των Τούτσι κυριαρχεί εδώ και αρκετά χρόνια στη χώρα. Το 1959, οι Χούτου ανέτρεψαν το καθεστώς των Τούτσι. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, η μειονότητα των Τούτσι υπέφεραν από συστηματικές διακρίσεις, ενώ ήταν και στόχοι περιστασιακών επεισοδίων μαζικής βίας. Έτσι, δεκάδες χιλιάδες εξ αυτών κατέφυγαν σε γειτονικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ουγκάντα. Μία ομάδα εξόριστων Τούτσι σχημάτισε μία ομάδα ανταρτών, το Πατριωτικό Μέτωπο της Ρουάντα (RPF), η οποία εισέβαλε στη Ρουάντα το 1990 και οι μάχες συνεχίστηκαν μέχρι την υπογραφή ειρηνευτικής συμφωνίας το 1993. Τη νύχτα της 6ης Απριλίου 1994, ένα αεροπλάνο που μετέφερε τον τότε Πρόεδρο Juvénal Habyarimana καταρρίφθηκε, σκοτώνοντας όλους τους επιβάτες. Οι εξτρεμιστές ηγέτες της πλειοψηφίας των Χούτου της Ρουάντα εκμεταλλεύτηκαν τη δολοφονία του Προέδρου και ξεκίνησαν μία προσεκτικά σχεδιασμένη εκστρατεία, με σκοπό την εξάλειψη του πληθυσμού Τούτσι. Έτσι, δόθηκαν λίστες κυβερνητικών αντιπάλων σε πολιτοφύλακες, οι οποίοι τους βρήκαν και τους σκότωσαν, μαζί με τις οικογένειές τους. Την εποχή εκείνη, τα δελτία ταυτότητας συμπεριλάμβαναν την εθνοτική ταυτότητα των πολιτών και η πολιτοφυλακή δημιούργησε οδοφράγματα, όπου οι Τούτσι εν τέλει σφαγιάστηκαν. Χιλιάδες γυναίκες Τούτσι απήχθησαν και κρατήθηκαν ως σκλάβες. Μέχρι το τέλος των 100 ημερών που διήρκεσε η γενοκτονία, περίπου 800.000 Τούτσι και Χούτου είχαν σκοτωθεί.
Ο ΟΗΕ και το Βέλγιο είχαν δυνάμεις στη Ρουάντα, οι οποίες δεν ενεπλάκησαν. Οι Βέλγοι και οι περισσότεροι ειρηνευτές του ΟΗΕ αποσύρθηκαν αφού σκοτώθηκαν 10 Βέλγοι στρατιώτες. Η Γαλλία ηγήθηκε της Επιχείρησης “Turquoise”, μία στρατιωτική-ανθρωπιστική επέμβαση που ξεκίνησε με εντολή του ΟΗΕ μεταξύ Ιουνίου και Αυγούστου 1994. Οι επικριτές της πιστεύουν ότι στην πραγματικότητα αποσκοπούσε στην υποστήριξη της κυβέρνησης των Χούτου. Ο Paul Kagame, τρέχων Πρόεδρος της Ρουάντα, κατηγόρησε τη Γαλλία ότι υποστήριξε εκείνους που πραγματοποίησαν τις σφαγές -κατηγορία που φυσικά αρνήθηκε το Παρίσι. Το καλά οργανωμένο RPF, υποστηριζόμενο από τον στρατό της Ουγκάντα, κατέλαβε σταδιακά περισσότερο έδαφος, μέχρι τις 4 Ιουλίου 1994, όταν οι δυνάμεις του μπήκαν στην πρωτεύουσα, το Kigali. Περίπου δύο εκατομμύρια Χούτου -τόσο πολίτες όσο και μερικοί από αυτούς που εμπλέκονται στη γενοκτονία- κατευθύνθηκαν προς τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, τότε Ζαΐρ, ενώ άλλοι διέφυγαν προς την Τανζανία και το Μπουρούντι.
Ποιος ήταν ο ρόλος της δικαιοσύνης;
Επτά μήνες μετά την έναρξη της γενοκτονίας, τα Ηνωμένα Έθνη ίδρυσαν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα (ICTR). Το Δικαστήριο αυτό είχε ως αποστολή να φέρει στη δικαιοσύνη όσους κατηγορούνταν για ειδεχθή εγκλήματα. Συνολικά, το ICTR κατηγόρησε 93 άτομα και καταδίκασε 62 για εγκλήματα σε σχέση με τη γενοκτονία. Στις διώξεις περιλαμβάνονται στρατιωτικοί και κυβερνητικοί αξιωματούχοι υψηλού επιπέδου, πολιτικοί και επιχειρηματίες, καθώς και ηγέτες θρησκευτικών, μέσων μαζικής ενημέρωσης και πολιτοφυλακών. Στη Ρουάντα, τα εθνικά δικαστήρια δίκασαν πάνω από 10.000 άτομα για το σχεδιασμό της γενοκτονίας ή για τη διάπραξη φρικαλεοτήτων. Το 2005, η κυβέρνηση εφάρμοσε επίσης το παραδοσιακό κοινοτικό δικαστικό σύστημα γνωστό ως ‘‘Gacaca’’. Αυτά τα δικαστήρια άκουσαν τις υποθέσεις των επιπλέον εκατοντάδων χιλιάδων Ρουάντα που κατηγορούνται ότι συμμετείχαν στη γενοκτονία. Τα δικαστήρια της Gacaca δίκασαν πάνω από 1,2 εκατομμύρια υποθέσεις προτού κλείσουν το 2012.
Οι σχέσεις των δύο χωρών βρίσκονταν «στον πάγο» για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, ωστόσο, έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου. Η Ρουάντα και η Γαλλία έσπασαν τους διπλωματικούς δεσμούς το 2006, μετά από κατηγορίες εναντίον του μετέπειτα Προέδρου Kagame ότι ευθύνεται για την κατάρριψη του αεροπλάνου του Habyarimana. Οι δύο χώρες αποκατέστησαν τελικά τους διπλωματικούς δεσμούς το Νοέμβριο του 2009. Το 2018, ο Πρόεδρος Macron υποστήριξε την πρώην Υπουργό Εξωτερικών της Ρουάντα, Louise Mushikiwabo, για να ηγηθεί του Διεθνούς Οργανισμού ‘‘La Francophonie’’, ενός συνασπισμού γαλλόφωνων χωρών -μια κίνηση που θεωρήθηκε ευρέως ως προσπάθεια ενίσχυσης των σχέσεων με τη Ρουάντα. Ο Πρόεδρος Kagame έχει επίσης επισκεφθεί τη Γαλλία τουλάχιστον τρεις φορές από το 2018, ενώ ο Nicolas Sarkozy ήταν ο τελευταίος Γάλλος πρόεδρος που επισκέφτηκε τη Ρουάντα, το 2010.
Η γενοκτονία της Ρουάντα αποτελεί μία τραγωδία που άλλαξε για πάντα το αφρικανικό κράτος. Ο Πρόεδρος Kagame δήλωσε πως η έκθεση αυτή, η οποία υπογραμμίζει τις βαριές και συντριπτικές ευθύνες της Γαλλίας, σηματοδοτεί «μια αλλαγή». Είναι, εν κατακλείδι, πιθανό, οι δύο λεπτομερείς εκθέσεις να αποτελέσουν σημείο καμπής στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, παρά τα αντίθετα συμπεράσματά τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Rwanda genocide of 1994, Britannica, διαθέσιμο
- Rwanda genocide: 100 days of slaughter, BBC, διαθέσιμο εδώ
- France ‘did nothing to stop’ Rwanda genocide, report claims, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- France Enabled 1994 Rwanda Genocide, Report Says, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- France ‘bears significant responsibility’ for Rwandan genocide, US report says, France24, διαθέσιμο εδώ
