Της Αγγελικής Μοντεσάντου,
Όπως έγραψε πριν λίγες μέρες ο Γιώργος Κοσματόπουλος, το άνοιγμα της εστίασης μετά από έξι μήνες αποτελούσε μονόδρομο. Σύμφωνα με την απόφαση της κυβέρνησης, η εστίαση θα επανεκκινήσει στις 3 Μαΐου μόνο με τραπέζια σε εξωτερικούς χώρους. Ο καιρός στη χώρα μας ευνοεί αυτήν την επιλογή καθώς τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος θα μπορούν να εγκαταστήσουν τραπεζοκαθίσματα επί των πεζοδρομίων και των πεζοδρόμων.
Πόσες φορές όμως, ακόμα και στην προ κορωνοϊού εποχή, έχετε βρεθεί στη δυσχερή θέση να κατεβείτε από το πεζοδρόμιο στον δρόμο με κίνδυνο της προσωπικής σας ασφάλειας καθώς δεν είναι δυνατή η διέλευση σας πάνω σε αυτό λόγω εμποδίων (ομπρελών, καθισμάτων, κακοτεχνιών); Το 2019 μάλιστα, δημοσιεύτηκε στην πλατφόρμα Vimeo με τίτλο “MyBrother” ένα βίντεο λίγων λεπτών, με πρωταγωνιστή ένα αγόρι που παίρνει τον νόμο στα χέρια του, θέλοντας να υπερασπιστεί το δικαίωμα της αδελφής του, που κινείται με αμαξίδιο στην πόλη, στην αδιακώλυτη χρήση των πεζοδρόμων και πεζοδρομίων. Πρόκειται για ένα βίντεο που σοκάρει καθώς η αυτοδικία δεν είναι λύση σε μια ευνομούμενη δημοκρατική κοινωνία. Η λύση πρέπει να είναι θεσμική.
Και ήδη, με βάση το άρθρο 967 του Αστικού Κώδικα οι πεζόδρομοι και τα πεζοδρόμια αποτελούν πράγματα κοινόχρηστα. Η αδιακώλυτη χρήση αυτών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το δικαίωμα της προσωπικότητας, το οποίο θεμελιώνεται στο άρθρο 57 ΑΚ. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κατοχυρώνεται με τα άρθρα 2 παρ. 1 και 5 παρ. 1 του Συντάγματος ως ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας και στη συμμετοχή στη κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Συνακόλουθα, σε συνδυασμό με το άρθρο 25 του Συντάγματος γεννάται η υποχρέωση του Κράτους να διασφαλίζει την ελεύθερη, άμεση και συνεχή διάθεση και απόλαυση των κοινόχρηστων αυτών πραγμάτων από το ανώνυμο κοινό, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με ειδικές ανάγκες, και να μεριμνά εν γένει για την ικανοποίηση του προορισμού τους.
Η υποχρέωση αυτή της κρατικής εξουσίας γεννά το δικαίωμα-αξίωση στον ιδιώτη να ζητήσει την αποκατάσταση της προσβολής που υφίσταται από την διατάραξη ή, πολύ περισσότερο, από τον αποκλεισμό της κοινής χρήσης, η μη ικανοποίηση της οποίας στοιχειοθετεί αστική ευθύνη του αρμόδιου ΟΤΑ ή του Δημοσίου προς αποζημίωση.
Είναι αναγκαίο να τονιστεί πως τόσο τα πεζοδρόμια όσο και οι πεζόδρομοι είναι κοινόχρηστα πράγματα εκτός συναλλαγής τα οποία ανήκουν στην κυριότητα του οικείου ΟΤΑ ή διαφορετικά στο Δημόσιο. Η διάταξη 970 AK ορίζει ότι στους ΟΤΑ ανήκει η διαχείριση και αξιοποίησή τους κατά τρόπο που να μην αναιρεί την κοινοχρησία τους. Οι ΟΤΑ οφείλουν να λαμβάνουν έγκαιρα τα κατάλληλα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα, ώστε να μην επιτρέπουν την απόσπαση από την κοινή χρήση και την αλλοίωση του προορισμού τους ως ζωτικών, κοινόχρηστων αγαθών, αφιερωμένων στην κοινή ωφέλεια και την εξυπηρέτηση του κοινού.
Επιπροσθέτως, οι κοινόχρηστοι χώροι αποτελούν μια από τις κυριότερες μορφές εσόδων των ΟΤΑ. Με την παραχώρησή τους, η τοπική διοίκηση εμφανίζεται ως φορέας δημόσιας εξουσίας και μεταγγίζει δικαιώματα όχι ιδιωτικού αλλά δημοσίου δικαίου. Η άσκηση της σχετικής αρμοδιότητας γίνεται κατά τη διακριτική ευχέρεια σύμφωνα με την αρχή της υπεροχής του δημοσίου συμφέροντος, την αρχή της ισότητας και την αρχή της αναλογικότητας. Όμως, η τοπική διοίκηση έχει δέσμια αρμοδιότητα για την αποκατάσταση της νομιμότητας, όταν η χρήση αυτή γίνεται χωρίς άδεια ή κατά τρόπο ασύμφωνο προς τους όρους της πράξεως παραχώρησης.
Σε περίπτωση σύγκρουσης ιδιαίτερου δικαιώματος χρήσης, όπως είναι αυτό των ιδιοκτητών καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, προς το γενικότερο δικαίωμα κοινής χρήσης υποχωρεί το πρώτο έναντι του δεύτερου. Έτσι, η χορήγηση από τον Δήμο σε γειτονικούς ιδιοκτήτες και καταστηματάρχες αδειών εγκατάστασης τραπεζοκαθισμάτων ουδέποτε θα πρέπει να εξικνείται μέχρι το σημείο που να αποκλείεται ή σημαντικά να δυσχεραίνεται η χρησιμοποίηση των κοινόχρηστων αυτών χώρων από το κοινό.
Εκτός από τις αρμοδιότητες των ΟΤΑ σχετικά με την παραχώρηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων χρήσης, σημαντικό ρόλο οφείλουν να διαδραματίζουν η Ελληνική Αστυνομία και η Δημοτική Αστυνομία. Το δικαίωμα στην απρόσκοπτη χρήση των πεζοδρόμων και πεζοδρομίων συνιστά ταυτόχρονα έκφανση του δημοσίου συμφέροντος, ειδικότερα της δημόσιας ασφάλειας, νοούμενης ως ασφάλειας των ατόμων τόσο για την απόλαυση των δικαιωμάτων τους όσο και για την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους. Οι σχετικές διατάξεις του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας ελέγχονται τόσο από την ΕΛ.ΑΣ όσο και από την Δημοτική Αστυνομία, που υποχρεούνται να λαμβάνουν προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα και κυρίως να προβαίνουν σε ελέγχους και στην επιβολή διοικητικών κυρώσεων και μέτρων. Σε κάθε περίπτωση η Αστυνομία οφείλει να ενεργεί κατ’ επιταγή της αρχής της αναλογικότητας, της επιείκειας και της χρηστής διοίκησης.
Η αθέτηση της υποχρέωσης των δημοτικών ή κρατικών αρχών να μεριμνούν για τη διατήρηση του κοινόχρηστου χαρακτήρα των πεζοδρόμων και πεζοδρομίων, ώστε να είναι δυνατή η ευχερής πρόσβαση των πολιτών σ’ αυτά και η κοινή χρήση σε συνθήκες ασφάλειας και καθαριότητας, προξενεί συχνά σημαντική περιουσιακή και προσωπική ζημία στις περιπτώσεις όπου αυτά έχουν αυθαίρετα καταληφθεί εξαιτίας τοποθέτησης διάφορων εμποδίων ή εγκαταστάσεων.
Στα άρθρα 105 και 106 ΕισΝΑΚ θεμελιώνεται κατ’ αρχήν η υποχρέωση των ΟΤΑ προς αποζημίωση για νομικές πλημμέλειες αναφερόμενες στην κατασκευή, συντήρηση και επισκευή δημόσιων πραγμάτων. Η ύπαρξη υπαιτιότητας δεν αποτελεί προϋπόθεση καθώς πρόκειται για ευθύνη αντικειμενική. Η αποζημίωση είναι πλήρης και όχι εύλογη, περιλαμβάνει δε και εύλογη χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης κατ’ ανάλογη εφαρμογή του άρθρου 932 ΑΚ.
Κατ’ εφαρμογή και της αρχής της προφύλαξης, οι ΟΤΑ έχουν πρωταρχική υποχρέωση να μεριμνούν και να οργανώνουν κατά τέτοιο τρόπο τις υπηρεσιακές τους μονάδες, ώστε να αντιμετωπίζονται αμέσως τα προβλήματα που δημιουργούνται από την τοποθέτηση αντικειμένων στην επιφάνεια των πεζοδρόμων και πεζοδρομίων. Μόνο κατ’ εξαίρεση δύναται να αρθεί η αστική ευθύνη του Δήμου, ήτοι σε περίπτωση ανωτέρας βίας ή φοβερού συντρέχοντος πταίσματος.
Το Συμβούλιο της Επικρατείας, τέλος, με την απόφαση 3447/2007 αποφάσισε πως είναι νόμιμη η ανάκληση προηγούμενης πράξης διοικητικού συμβουλίου με την οποία είχε επιτραπεί η τοποθέτηση αυθαίρετης κατασκευής σε κοινόχρηστο χώρο για την εξυπηρέτηση καταστήματος υγειονομικού ενδιαφέροντος. Δίνεται ακόμη η δυνατότητα κατεδάφισης της αυθαίρετης κατασκευής προς αποκατάσταση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, και μάλιστα μετά από την παρέλευση μακρού από την ανέγερση χρόνου, χωρίς χρονικό περιορισμό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ζωή Παπαϊωάννου, Η αστική ευθύνη των ΟΤΑ και της Αστυνομίας για την προσβολή του διακιώματος στη συνεχή και αδιακώλυτη χρήση των πεζοδρόμων και πεζοδρομίων, ΕφημΔΔ 1/2009, σελ.96
- ΣτΕ 3447/2007, διαθέσιμη εδώ
