Η «Ματωμένη Πρωτομαγιά» του 1944: H εκτέλεση των διακοσίων στην Καισαριανή 

Tης Ανθής Ρούσσου, 

Την άνοιξη του 1944, η Ελλάδα χαρακτηριζόταν από έντονες εντάσεις και πόλωση. Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1930, είχαν ξεκινήσει συγκεντρώσεις αγωνιστών και κυρίως κομμουνιστών κατά της δικτατορίας Μεταξά σε νησιά του Αιγαίου και στην Ακροναυπλία (βραχώδης χερσονησίδα απέναντι από το Μπούρτζι). Τον Απρίλιο του 1941, μετά από τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας, έγινε η παράδοση των 600 κρατουμένων της Ακροναυπλίας στους Γερμανούς κατακτητές, από τους οποίους οι 200 στάλθηκαν στα στρατόπεδα Κατούνας, Βόνιτσας, Λαζαρέτο και Κέρκυρας, ενώ οι υπόλοιποι στάλθηκαν στο στρατόπεδο Λάρισας-Τρικάλων. Με τη συνθηκολόγηση των Ιταλών στις 8 Σεπτέμβρη 1943, οι Γερμανοί μετέφεραν τους Ακροναυπλιώτες της Λάρισας στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου. Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) και οι αστικές δυνάμεις είχαν πλήρη επίγνωση της κατάστασης, πως δηλαδή οι ημέρες των Γερμανών στην κατεχόμενη Ελλάδα έφταναν στο τέλος τους και προετοιμάζονταν για την τελική αναμέτρηση. Στο μεταξύ, οι Γερμανοί και οι εγχώριοι συνεργάτες τους είχαν επιδοθεί σ’ ένα όργιο τρομοκρατίας εναντίον των δυνάμεων της Εθνικής Αντίστασης.

Συγκεκριμένα, στις 27 Απριλίου 1944 στήθηκε ενέδρα σε γερμανική αυτοκινητοπομπή μεταξύ Μολάων και Σπάρτης, με αποτέλεσμα το θάνατο του Γερμανού υποστράτηγου Φραντς Κρεχ, του διοικητή της 41ης Μεραρχίας Οχυρών και τριών ανδρών της συνοδείας τους, ενώ τραυματίστηκαν ακόμη πέντε Γερμανοί στρατιωτικοί. Υπεύθυνοι για τη συγκεκριμένη επίθεση ήταν άνδρες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), με επικεφαλή τον ανθυπολοχαγό Μανώλη Σταθάκη. Τα αντίποινα που ακολούθησαν ήταν η εκτέλεση πολυάριθμου άμαχου πληθυσμού της κοντινότερης περιοχής. Ταυτόχρονα, θέλοντας να περιορίσουν τη δράση των κομμουνιστών, δημοσίευσαν στον Τύπο την παρακάτω διαταγή: 

«Την 27.4.1944 κομμουνιστικαί συμμορίαι παρά τους Μολάους κατόπιν μιας εξ ενέδρας επιθέσεως, εδολοφόνησαν ανάνδρως έναν Γερμανόν στρατηγόν και τρεις συνοδούς του αξιωματικούς και ετραυμάτισαν πολλούς Γερμανούς στρατιώτας. Εις αντίποινα θα εκτελεσθούν: 

1. Ο τυφεκισμός 200 κομμουνιστών την 1.5.1944.
2. Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών τους οποίους θα συναντήσουν τα Γερμανικά Στρατεύματα επί της οδού Μολάων προς Σπάρτην, έξωθι των χωρίων.

Υπό την εντύπωσιν του κακουργήματος τούτου, Έλληνες εθελονταί εφόνευσαν αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς. 

Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος» 

Οι Γερμανοί επέλεγαν συχνά το Σκοπευτήριο της Καισαριανής ως χώρο εκτέλεσης πολλών αγωνιστών. Οι 200 άνδρες προς εκτέλεση της γερμανικής ανακοίνωσης κρατούνταν στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου. Οι 170 κομμουνιστές προέρχονταν από τις φυλακές της Ακροναυπλίας, ενώ οι υπόλοιποι 30 από την Ανάφη, στην οποία είχαν εξοριστεί. Η αναγγελία της μαζικής αυτής εκτέλεσης προκάλεσε κάποια διαβήματα από την κατοχική κυβέρνηση Ράλλη, καλώντας το λαό να αγωνιστεί για να σώσει τους ομήρους από την εκτέλεση. Παράλληλα, πλήθος φοιτητών και σπουδαστών βγήκαν στους δρόμους, φωνάζοντας συνθήματα κατά της τρομοκρατίας αυτής. 

Μία μέρα πριν την εκτέλεση, οι δυνάμεις κατοχής επισκέφτηκαν το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου, προκειμένου να επιλέξουν ποιοι θα εκτελούνταν την επόμενη ημέρα. Στον κατάλογο των θυμάτων βρισκόταν ο Ναπολέων Σουκατζίδης, ένας νέος και μορφωμένος άνδρας, ο οποίος εκτελούσε χρέη διερμηνέα, εφόσον γνώριζε καλά τη γερμανική γλώσσα και είχε κερδίσει το σεβασμό των Γερμανών. Όταν έφτασε η ώρα της ανακοίνωσης των ανδρών προς εκτέλεση, ο διοικητής του στρατοπέδου επενέβη για να μη χάσει τη ζωή του ο Σουκατζίδης. Ωστόσο, εκείνος αρνήθηκε «να ζήσει σε βάρος των άλλων» και έτσι, συνόδευσε τους συντρόφους του. 

Οι 200 πατριώτες κομμουνιστές μεταφέρθηκαν από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου για την εκτέλεσή τους στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής το πρωί της 1ης Μαΐου 1944. Στην πορεία προς το Σκοπευτήριο, οι αγωνιστές έριχναν σημειώματα για τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τα οποία περισυνέλεγαν οι κάτοικοι της περιοχής. Στο Σκοπευτήριο οι Γερμανοί τους χώριζαν σε ομάδες των 20 και ο Σουκατζίδης ήταν στην τελευταία ομάδα, ώστε να μπορούν να τον χρησιμοποιούν ως μεταφραστή. Η ελληνική δραματική ταινία του Παντελή Βούλγαρη, «Το τελευταίο σημείωμα», βασίζεται στο συγκεκριμένο γεγονός, την εκτέλεση των 200 Ελλήνων κομμουνιστών κρατούμενων, με πρωταγωνιστή τον Ανδρέα Κωνσταντίνου στο ρόλο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη. 

Το Σκοπευτήριο σήμερα, εμβληματικός τόπος της Αντίστασης, δε διαθέτει παρά ένα μνημείο που δεν είναι ανοιχτό σε μόνιμη βάση και βρίσκεται δίπλα στην Ελληνική Σκοπευτική Εταιρεία. Η Σκοπευτική Εταιρεία εγκαταστάθηκε στο Σκοπευτήριο αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών τον Οκτώβριο του 1944, με το Δήμο Καισαριανής να βρίσκεται σε πολυετή δικαστικό αγώνα για την περιέλευση του χώρου στην κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 

• Εμμανουηλίδη Μ., Αιρετικές διαδρομές: Ο ελληνικός τροτσκισμός και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα, Φιλίστωρ, 2002, σελ. 60-61 
• Μπαρτζιώτα Β., Κι άστραψε φως η Ακροναυπλία, Αθήνα, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1981, σελ. 197-199 
• Συλλογικό Έργο, Εθνική Αντίσταση 1941-1944: Γράμματα και μηνύματα εκτελεσμένων πατριωτών, Αθήνα, Εκδόσεις Κέδρος, 1974, σελ. 141-143, 167 
• O’Donnell P. K., 45 Operatives, Spies, and Saboteurs: The Unknown Story of the Men and Women of World War II’s, New York, Free Press, 2004, σελ. 229-239 
• Ιστορικό Ντοκιμαντέρ του Γιώργου Τσιώκου «Χαϊδάρι-Καισαριανή: Η εκτέλεση των 200 την Πρωτομαγιά 1944», 1998, ΕΡΤ, διαθέσιμο εδώ
• 1η Μαΐου 1944: Η ματωμένη Πρωτομαγιά στην Καισαριανή, Arcadia Portal, διαθέσιμο εδώ