Της Μαρίας Μπουλιέρη,
Μια πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση που απασχόλησε την ευρωπαϊκή δικαιοσύνη τα τελευταία χρόνια αποτελεί η υπόθεση του σήματος “Fack Ju Göhte”. Στις 21 Απριλίου 2015 η γερμανική εταιρεία Constantin Film Produktion GmbH υπέβαλε στο Γραφείο Διανοητικής Ιδικτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο εξής EUIPO, αίτηση κατοχύρωσης του εμπορικού σήματος με λεκτικό “Fack Ju Göhte”, το οποίο είναι το όνομα μιας επιτυχημένης γερμανικής κωμωδίας, παραγωγής της εν λόγω εταιρείας. Το EUIPO, ωστόσο, απέρριψε την αίτηση αυτή βάσει του άρθρου 7, παρ. 1 στ’ του Κανονισμού 207/2009, σε συνδυασμό με το άρθρο 7, παρ. 2 του ίδιου Κανονισμού, ο οποίος πλέον αντικαταστάθηκε από τον Κανονισμό (ΕΕ) 2017/1001.
Το άρθρο 7 παρ. 1 στ’ Κανονισμού (ΕΕ) 2017/1001 ορίζει ότι «Δεν καταχωρίζονται ή, εάν έχουν καταχωρισθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα […] τα σήματα που αντίκεινται στη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη». Επιπλέον, η παράγραφος δύο ορίζει ότι «Η παράγραφος 1 εφαρμόζεται ακόμη και αν οι λόγοι απαραδέκτου υφίστανται μόνο σε τμήμα της Ένωσης». Έτσι, με απλά λόγια, το σήμα με λεκτικό “Fack Ju Göhte” απορρίφθηκε ως αντίθετο στα χρηστά ήθη.
Σε συνέχεια της απόρριψης κατοχύρωσης του σήματος, η γερμανική εταιρεία άσκησε προσφυγή στο τμήμα προσφυγών του EUIPO κατά την ως άνω αποφάσεως, η οποία απορρίφθηκε και αυτή. Το τμήμα προσφυγών που επηλήφθη της υποθέσως, έκρινε ότι το ενδιαφερόμενο κοινό είναι γερμανόφωνο και αποτελείται κυρίως από Γερμανούς και Αυστριακούς και η σειρά αυτή είναι ιδιαίτερα δημοφιλής και σε παιδία και εφήβους. Έκρινε, επιπλέον, σχετικά με τις λέξεις “Fack Ju”, ότι η προφορά του λεκτικού στοιχείου “Fack ju” είναι πανομοιότυπη με αυτήν της αγγλικής έκφρασης “Fuck you” και ότι, επομένως, το νόημά τους είναι πανομοιότυπο. Προσέθεσε, επίσης, ότι ακόμη και αν το ενδιαφερόμενο κοινό δεν θεωρήσει ότι η έκφραση αυτή παραπέμπει σε μια σεξουαλική πράξη, το σημείο αυτό είναι, παράταύτα, μια «κακόγουστη, σοκαριστική και χυδαία βρισιά».
Ως προς τη λέξη “Göhte”, το τμήμα προσφυγών έκρινε ότι «το γεγονός ότι ένας σεβαστός συγγραφέας όπως ο Johann Wolfgang von Goethe υπέστη μετά θάνατον προσβολή κατά τέτοιο υποτιμητικό και χυδαίο τρόπο, και μάλιστα με εσφαλμένη ορθογραφία, δεν μετριάζει τον χαρακτήρα της προσβολής. Αντιθέτως, δύναται να συνιστά επιπλέον προσβολή των χρηστών ηθών».
Μετά και από αυτή την απόρριψη, η Constantin Film Produktion GmbH άσκησε προσφυγή στο Γενικό Δικαστήριο πλέον, στις 3 Φεβρουαρίου του 2017, η οποία για ακόμα μία φορά απορρίφθηκε και έπειτα, χωρίς να το βάλει κάτω, ζήτησε να αναιρεθεί η εν λόγω απορριπτική απόφαση. Στο δικόγραφο της αναίρεσης η εταιρεία υποστήριξε μεταξύ άλλων ότι «η εφαρμογή της διατάξεως αυτής από το τμήμα προσφυγών είναι εσφαλμένη διότι το επίμαχο σήμα δεν είναι ούτε χυδαίο ούτε σοκαριστικό ούτε προσβλητικό», ότι η συγκεκριμένη ορθογραφία του “fack” και του “ju” διαφοροποιείται σημαντικά σε σύγκριση με την έκφραση “Fuck you” και ότι το σήμα τονίζει «εν είδει αστεϊσμού, την περιστασιακή απογοήτευση των μαθητών με το σχολείο και χρησιμοποιεί, για τον σκοπό αυτόν, ένα σύνολο λέξεων από την εφηβική αργκό».
Το Γενικό Δικαστήριο, ωστόσο, απέρριψε όλους αυτούς τους ισχυρισμούς και αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην απορριπτική απόφαση που εξέδωσε είναι το σημείο που σχετίζεται με την ελευθερία της έκφρασης. Το Γενικό Δικαστήριο, πιο συγκεκριμένα, ανέφερε ότι «στον τομέα της τέχνης, του πολιτισμού και της λογοτεχνίας, υπάρχει διαρκής φροντίδα για τη διαφύλαξη της ελευθερίας της έκφρασης, η οποία δεν υφίσταται στον τομέα των σημάτων».
Από τις προτάσεις του Γενικού Εισαγγελέα, Michal Bobek, της 2ας Ιουλίου του 2019, ο οποίος εξέφρασε την πρότασή του επί της αναιρέσεως, φαίνεται πως τα παραπάνω, και συγκεκριμένα η απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου, δεν τον βρήκαν σύμφωνο. Σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης ο Εισαγγελέας τόνισε ότι «η ελευθερία της έκφρασης σαφώς ισχύει στο πεδίο του δικαίου των σημάτων». Η ελευθερία της έκφρασης, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα της ΕΕ και προστατεύεται ακόμα και αν αφορά μία εμπορική δραστηριότητα.
Eν ολίγοις, ο Εισαγγελέας έκρινε ότι το Γενικό Δικαστήριο υπέπεσε σε πλάνη περί το δίκαιο εφαρμόζοντας εσφαλμένως το άρθρο 7, παρ. 1, στʹ, διότι δεν έλαβε υπόψη στοιχεία του κρίσιμου πλαισίου για την αξιολόγηση του αν το σημείο του οποίου ζητήθηκε η καταχώριση συνάδει με τα χρηστά ήθη. Έτσι, κατέληξε να προτείνει την αναίρεση της απόφασης του Γενικού Δικαστηρίου της 24ης Ιανουαρίου 2018, την ακύρωση της απορριπτικής απόφασης του πέμπτου τμήματος προσφυγών του EUIPO της 1ης Δεκεμβρίου του 2016 και την καταδίκη του EUIPO στην καταβολή των δικαστικών εξόδων της εταιρείας τόσο στην πρωτοβάθμια, όσο και στην αναιρετική διαδικασία.
Η τελική απόφαση «ήρθε» από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 27 Φεβρουαρίου του 2020, το οποίο συμφώνησε κατά βάση με την πρόταση του Γενικού Εισαγγελέα και διέταξε την ακύρωση των αποφάσεων τόσο του Γενικού Δικαστηρίου, όσο και του EUIPO, καθώς -μεταξύ άλλων- και τα δύο όργανα δεν κατάφεραν να αποδείξουν την συσχέτιση του λεκτικού του σήματος “Fack Ju Göhte” με την αντίθεση του στα χρηστά ήθη. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι «η επιτυχία μιας ταινίας δεν αποδεικνύει αυτομάτως την κοινωνική αποδοχή του τίτλου της και ενός ομώνυμου λεκτικού σημείου, εντούτοις γεγονός παραμένει ότι αποτελεί, τουλάχιστον, ένδειξη τέτοιας αποδοχής, η οποία πρέπει να εκτιμηθεί υπό το πρίσμα του συνόλου των κρίσιμων εν προκειμένω στοιχείων προκειμένου να αποδειχθεί συγκεκριμένα ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτό το σημείο αυτό σε περίπτωση χρήσης του ως σήματος».
Μέσα από την υπόθεση αυτή, λοιπόν, βλέπουμε πώς είναι δυνατόν να προσδιοριστεί μια αόριστη νομική έννοια, όπως αυτή των χρηστών ηθών και ποια κριτήρια παίζουν ρόλο στον προσδιορισμό της, όπως για παράδειγμα η κοινωνική αποδοχή μίας λέξης, η οποία κατ’ ουσίαν είναι χυδαία. Επίσης, βλέπουμε πώς η ελευθερία της έκφρασης μπορεί να συσχετιστεί με το δίκαιο των εμπορικών σημάτων και πώς γίνεται η στάθμιση των συμφερόντων μεταξύ αυτής της θεμελιώδους ελευθερίας και των κοινωνικών αντιλήψεων του μέσου ανθρώπου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Προτάσεις του Γενικού Εισαγγελέα MICHAL BOBEK της 2ας Ιουλίου 2019 Υπόθεση C-240/18 P, διαθέσιμες εδώ
- Απόφαση του δικαστηρίου (πέμπτο τμήμα) της 27ης Φεβρουαρίου 2020, διαθέσιμη εδώ
