Της Μαρίας Λεβέντη,
Κατά την αρχαιότητα, στην προσπάθεια διασαφήνισης του καίριου φιλοσοφικού ερωτήματος σχετικά με την επίτευξη της ανθρώπινης ευδαιμονίας είχαν διατυπωθεί ποικίλες ερμηνείες. Στην ελιτιστική οπτική του Πλάτωνα, λόγου χάριν, η ολοκλήρωση του ατόμου είναι το επιστέγασμα μιας μακραίωνης παιδευτικής πορείας, διαδικασία στην οποία ο χορός -όπως άλλωστε και η μουσική- διαδραματίζει μείζονος σημασίας ρόλο. Στη σύγχρονη εποχή, έχει καθιερωθεί η παγκόσμια ημέρα χορού να εορτάζεται στις 29 Απριλίου. Γι’ αυτό και σήμερα, ας θυμηθούμε τη θέση του χορού τα αρχαία χρόνια και, πιο συγκεκριμένα, στην αρχαία Ελλάδα.
Ήδη από την περίοδο της μινωικής Κρήτης, ο χορός ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Οι Μινωίτες χόρευαν για τελετουργικούς και θρησκευτικούς λόγους και όχι τόσο για ψυχαγωγία. Θεωρείται ότι ορισμένοι χοροί από τη μινωική Κρήτη, και συγκεκριμένα ένας κυκλικός γυναικείος χορός με χαλαρή λαβή για την επίκληση της θεότητας της φύσης, έχουν επιβιώσει και μετεξελιχθεί στους παραδοσιακούς κρητικούς χορούς που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Αντιθέτως, οι ανδρικοί χοροί ακολουθούσαν άλλα σχήματα και χορεύονταν με λαβή από τον ώμο, όπως επίσης ορισμένοι γνωστοί μας σήμερα παραδοσιακοί χοροί. Στη μυκηναϊκή περίοδο, οι χοροί εξακολουθούν να έχουν τελετουργικό χαρακτήρα και δεν υπάρχουν αναφορές σε αυθόρμητο χορό με στόχο την ψυχαγωγία, όπως συνηθίζεται να συμβαίνει σήμερα, ενώ ιδιαίτερα γνωστός είναι ένας χορός της περιόδου που εκτελούνταν από γυναίκες σε τριγωνική διάταξη.
Πλήθος αγγείων της αρχαϊκής και κλασικής περιόδου που αναπαριστούν χορευτικά σύνολα αποτελούν αποδεικτικό στοιχείο αφενός της παρουσίας αυτής της καλλιτεχνικής δραστηριότητας σε κάθε έκφανση κοινωνικής ζωής «είτε ευχάριστης είτε δυσάρεστης όπως λόγου χάριν ο νεκρικός χορός» και αφετέρου της αντίληψης των αρχαίων πως ακρογωνιαίος λίθος της επιτυχημένης παιδευτικής πορείας είναι ο συγκερασμός εκγύμνασης του σώματος και πνευματικής καλλιέργειας. Αξιοθαύμαστο είναι, επίσης, το γεγονός πως σε αμφορείς, ενώ υπάρχει απεικόνιση μιας συγκεκριμένης εικόνας, αναιρείται το στοιχείο της στατικότητας. Ο περίτεχνος τρόπος σχεδιασμού του αγγείου προσδίδει μια μοναδική αίσθηση πως το απεικονιζόμενο θέαμα βρίσκεται εν κινήσει. Και ίσως αυτό να δικαιολογεί και τη διαχρονικότητα του χορού, αλλά και των γλυπτών πάνω στα οποία απεικονίζεται.
Στις μέρες μας η ενασχόληση ενός άνδρα με τον χορό (όλα τα είδη, αλλά κυρίως το κλασικό μπαλέτο) αποτελεί ένα απ’ τα «ταμπού» που μαστίζουν την κοινωνία μας. Παραδόξως, πολλούς αιώνες πριν, στην αρχαία Ελλάδα δυσεύρετος ήταν ο άνδρας που δεν είχε λάβει χορευτική παιδεία. Μέριμνα των γονέων την εποχή εκείνη ήταν η εύρεση ενός καλού δασκάλου για τα αγόρια τους ώστε να βρίσκονται σε θέση να χορεύουν χωρίς «ντροπή» είτε στον ιδιωτικό είτε στον δημόσιο βίο. Διότι, ας μην ξεχνάμε πως η αποχή από τα κοινά δεν συγχωρούνταν από τους εξωστρεφείς αρχαίους Έλληνες. Συνεπώς, αντιλαμβανόμαστε πως η κοινωνική νόρμα δεν άφηνε περιθώρια για απουσία του χορού από το πρόγραμμα διαπαιδαγώγησης των νέων.
Η ανυπαρξία θεσμικού πλαισίου όσον αφορά την εκπαίδευση των κοριτσιών την εποχή εκείνη δεν αποτελούσε τροχοπέδη στην ενασχόλησή τους με τον χορό. Οι ανύπαντρες κοπέλες αφιέρωναν τον χορό τους στην προστάτιδα των εφήβων, θεά Άρτεμις. Μετά τον γάμο, η απόκτηση παιδιών και η υποχρέωσή τους για την ανατροφή αυτών δεν άφηναν περιθώριο για αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους και συνεπώς τη ροπή προς αυτήν την καλλιτεχνική δραστηριότητα με τον ίδιο ζήλο που επιδείκνυαν νεότερες. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και τις λίγες φορές που υπήρχε διαθέσιμος χρόνος, ο χορός αφιερωνόταν στην προστάτιδα του γάμου και της μητρότητας, τη θεά Δήμητρα, αλλά και στη θεά του έρωτα, Αφροδίτη. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως στα διασωθέντα αγγεία οι δεσμευμένες γυναίκες χόρευαν σε τελετές γάμου, κάτι το οποίο «δικαιολογείται» δεδομένης της καταπίεσης που υφίσταντο σε κάθε τομέα κυρίως στην Αθήνα, καθώς οι γυναίκες έβγαιναν πάντα συνοδεία του συζύγου τους και δεν είχαν ιδιαίτερη συμμετοχή στα κοινά ή δυνατότητες για περισσότερες δημόσιες δραστηριότητες.
Αδιαμφισβήτητα, λοιπόν, ο χορός εγκολπώνονταν στο πρόγραμμα σπουδών τα χρόνια εκείνα. Αυτήν την παράδοση της τέχνης στην εκπαίδευση δεν ενστερνίζεται, δυστυχώς, η νεοελληνική νοοτροπία, αφού δίνεται περισσότερη βαρύτητα στην τεχνοκρατική έναντι της ηθικοπλαστικής και αισθητικής καλλιέργειας. Ίσως απόρροια της όξυνσης των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας να είναι η απαξίωση απέναντι σε κάθε τι καλλιτεχνικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Raftis, Alkis (2019). Dance in Classical Greece. Εκδ. Θεάτρου Ελληνικών Χορών «Δόρα Στράτου».
