Της Βάσως Σοφάνη,
Φιλοσοφία και Επιστήμη. Αν και δίνουν την εντύπωση ότι αποτελούν διαφορετικούς τομείς του θεωρητικού στοχασμού, στην πραγματικότητα χαρακτηρίζονται από πολλά κοινά. Ως προς την ετυμολογία, η Φιλοσοφία δηλοί την εκ βαθέων αγάπη για τη σοφία. Από εννοιολογική πλευρά δύναται να υποστηρίξουμε ότι η Φιλοσοφία είναι η αναζήτηση της αλήθειας χωρίς την κατοχή της – τουλάχιστον εξαρχής. Με τον όρο όμως Επιστήμη αναφερόμαστε σε ένα σύνολο γνώσεων που αποκτήθηκαν εμπειρικά μέσω αναλυτικής έρευνας.
Εν πρώτοις, αν και διαφορετικές, παρουσιάζουν κάποιες ομοιότητες, όπως η κατανόηση των θεωρητικών σχημάτων που αφορούν την πραγματικότητα, οι σχέσεις φαινομένων που τις περιβάλλουν και το οντολογικό υπόστρωμα των πραγμάτων με κύρια κατευθυντήρια δύναμη την ανακάλυψη της αλήθειας. Επίσης, δεν θα ήταν δέον να παραλειφθεί το γεγονός ότι κατά τη διαδικασία διεξαγωγής έρευνας και οι δύο χρησιμοποιούν το ίδιο όργανο, τον θεωρητικό νου, ενώ σε επίπεδο διαφορών κομβικό σημείο αποτελεί η καθολικότητα. Η επιστημονική γνώση στοχεύει σε έναν υψηλό βαθμό αντικειμενικότητας και έτσι αυτά που υποστηρίζει τείνουν να χαρακτηρίζονται από σταθερότητα και είναι δυσκόλως αμφισβητήσιμα κυρίως από υποκειμενικούς παράγοντες. Η καθολικότητα αυτή, όμως, στη φιλοσοφία μειώνεται, καθώς τα αποτελέσματα των ερευνών της δεν έχουν γενική ισχύ σε σχέση με το σύνολο. Δηλαδή, δεν είναι καθόλου περίεργο και ασυνήθιστο ένα μεγάλο μέρος ανθρώπων να υιοθετήσει μία συγκεκριμένη οπτική σχετικά με ένα θέμα και ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα να απομακρυνθεί από αυτήν, αμφισβητώντας την.
Ένα ακόμα σημείο διχοτόμησής τους αποτελεί η εξειδίκευση. Η επιστήμη στοχεύει κυρίως στο να δύναται να εξετάσει διεξοδικά συγκεκριμένα θέματα και περιοχές της πραγματικότητας. Επομένως, με πυξίδα της αυτό είναι σε θέση να παρέχει αυστηρώς αδιαμφισβήτητα επιστημονικά ευρήματα. Στη φιλοσοφία, λοιπόν, αυτό καθίσταται ανέφικτο, κυρίως γιατί αυτό που την ενδιαφέρει επί τινά θέμα δεν είναι οι λεπτομέρειες, αλλά ποια είναι θέση του προς το σύνολο και πώς αυτό ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Όσον αφορά την αλληλεπίδρασή τους, στο μεγαλύτερο μέρος σχετίζεται με την ορολογία, η οποία λόγω της κοινής τους ιστορικής πορείας χαρακτηρίζεται άλλοτε από ελάσσονες και άλλοτε από μείζονες σημασιολογικές διαφορές, χωρίς όμως αυτό να υπονοεί κάποια διάκριση και διατομή τους. Στην επιστήμη οι όροι κάθε τομέα της εκφράζουν τις λειτουργίες και τις σχέσεις μίας επιμέρους περιοχής της πραγματικότητας και η χρήση τους είναι αυστηρά καθορισμένη και δεσμευτική. Πιο συγκεκριμένα, οι όροι της αναφέρονται σε μεγέθη που χαρακτηρίζονται από νομοτέλεια, η οποία εξασφαλίζεται μέσω σαφήνειας και έγκυρης επαλήθευσης των πειραμάτων. Όλα αυτά αποτελούν τα απαραίτητα εργαλεία ώστε η οποιαδήποτε επιστήμη να επιτύχει τον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό αντικειμενικότητας.
Στη φιλοσοφία, όμως, οι όροι κινούνται κυρίως στο επίπεδο της γενίκευση, εκφράζοντας την αντικειμενική πραγματικότητα με μία πιο καθολική χροιά. Δηλαδή, δεν επιδιώκουν να ανταποκρίνονται τόσο σε λεπτομέρειες, αλλά τουναντίον στοχεύουν κυρίως στην αξιολόγηση του θεωρητικού βηματισμού της επιστήμης που την προβληματίζει σε μεγάλο βαθμό. Κατά αυτόν τον τρόπο η φιλοσοφία χαρακτηρίζεται μετά-επιστήμη, αφού κάνει αυτοσκοπό της να εξετάζει κάθε πόρισμα της επιστήμης, εδραιώνοντας έτσι τούτον τον ιδιάζοντα χαρακτήρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της διαφοράς τους αποτελούν οι όροι «αιτία», «δύναμη», «ενέργεια», «ύλη». Στη φιλοσοφία συνήθως οι όροι αυτοί έχουν οντολογικό χαρακτήρα. Στην περίπτωση, όμως, των επιστημών η χρήση τους είναι περιορισμένη, αφού οι επιστήμονες είναι δεσμευμένοι να επιτύχουν τον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό αντικειμενικότητας.
Τεκμήρια των άνωθεν και κυρίως της κοινής τους ιστορικής πορείας αποτελούν, αρχικά, οι Πυθαγόρειοι, οι οποίοι κατάφεραν να συνδέσουν τον στοχασμό τους με την επιστήμη της γεωμετρίας. Πειστήριο σε όλα όσα προαναφέρθηκαν ανωτέρω μπορεί να αποτελέσει επίσης και το γεγονός ότι η γέννησή τους τοποθετείται την ίδια περίοδο στην αρχαία Ιωνία, στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. Βέβαια, να σημειωθεί πως στην αρχαιότητα Φιλοσοφία και Επιστήμη δεν διαχωρίζονταν, τουλάχιστον μέχρι την Αναγέννηση, και αυτό συνέβη κυρίως γιατί οι επιστήμονες δεν είχαν καταφέρει ακόμα να συγκροτηθούν αυτόνομα και έτσι δεν είχαν τεθεί ευκρινή όρια. Στην Αναγέννηση, λοιπόν, με τη νεότερη ευρωπαϊκή σκέψη η επιστήμη συνειδητοποιεί πρώτη φορά τη δυναμική της και αρχίζει έναν αγώνα αποδέσμευσης από τη φιλοσοφία.
Εφαλτήριο ανεξαρτησίας της αποτέλεσε ο Francis Bacon με την κατασκευή ενός νέου οργάνου λογικής, το Novum Organum, δίνοντας τη δυνατότητα στις επιστήμες να αναπτυχθούν αυτοδύναμα. Αυτή η νέα επανάσταση επηρέασε βέβαια και τη φιλοσοφία, αλλάζοντας την μέχρι τότε πορεία δραστηριοποίησης, δηλαδή από τον 17ο αιώνα και μετά βλέπουμε μία φιλοσοφία ως λυτρωμένη θεραπαινίδα της θεολογίας έτοιμη να αναπτύξει τη δική της έρευνα και τις δικές τις μεθόδους. Συμπερασματικά, ας στοχαστούμε ότι, αν κοιτάξουμε βαθύτερα, θα δούμε ότι δεν πρόκειται για διαχωρισμό Φιλοσοφίας και Επιστήμης, αλλά για έναν μετασχηματισμό της πρώτης εντός της δεύτερης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κουτσογιαννόπουλος-Θηραίος, 2015. Επιστήμη και φιλοσοφία: μία οντολογική διασάφησις της μεταξύ των σχέσεως. Αθηνα: ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ.
- Παγκράτης, Γ., 2015. Κεφάλαιο 5. Φιλοσοφία και Επιστήμη: ανάμεσα στη Μεταρρύθμιση. Στο: Αντιμεταρρύθμιση ή μια Καθολική Μεταρρύθμιση. Αθήνα: Εκδόσεις Κάλλιπος.
- Τερέζης, Χ. Α., Ιούλιος 2018. Εισαγωγή στη Φιλοσοφία. s.l.: ΕΝΝΟΙΑ.
