Κιργιστάν: Όταν οι σκιές του παρελθόντος αποτρέπουν την ανάπτυξη

Της Αγγελικής Ευαγγελακοπούλου,

Το Κιργιστάν αποτελεί κράτος της Κεντρικής Ασίας. Συνορεύει στα ανατολικά με την Κίνα, στα νότια με το Τατζικιστάν, στα δυτικά με το Ουζμπεκιστάν και στα βόρεια με το Καζακστάν. Η τοποθεσία του είναι στρατηγικής σημασίας, δεδομένου ότι αφενός αποτελεί πέρασμα για μία πληθώρα ασιατικών κρατών και αφετέρου συνορεύει με την Κίνα, μια υπερδύναμη του 21^ου αιώνα. Ωστόσο, αποτελεί ηπειρωτική χώρα με περιορισμένη πρόσβαση σε φυσικούς πόρους. Ο πληθυσμός του σύμφωνα με τελευταία μέτρηση του 2019 φτάνει στα 6.4 εκατομμύρια κατοίκους περίπου. Οι βασικές γλώσσες που χρησιμοποιούνται από τον πληθυσμό είναι η κιργιζική και η ρώσικη και οι θρησκείες που υποστηρίζονται από τον πληθυσμό είναι η ισλαμική και η χριστιανική. Οι δύο θρησκείες είναι εντελώς αντίθετες μεταξύ τους και η συνύπαρξή τους στη χώρα οφείλεται στις διαφορετικές επιρροές που έχει δεχτεί το Κιργιστάν ανά τα χρόνια από τα γειτονικά κράτη και από τη Ρωσία, η οποία κατείχε τον έλεγχο της περιοχής έως το 1991. Το νόμισμα που χρησιμοποιείται στη χώρα είναι το Σομ της Κιργιζίας. Τέλος, το Κιργιστάν συμμετέχει σε πληθώρα διεθνών, οικονομικών και μη, οργανισμών. Η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης, η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, η Ισλαμική Τράπεζα Ανάπτυξης, ο ΠΟΕ, ο ΟΗΕ, το ΔΝΤ είναι τα βασικότερα παραδείγματα οργανισμών στους οποίους είναι μέλος το Κιργιστάν.

Ιστορικά, το Κιργιστάν αποτέλεσε περιοχή την οποία επιθυμούσαν πολλοί λαοί. Συγκεκριμένα, κατά τον 17^ο αιώνα αποτελούσε αποικία της κινεζικής αυτοκρατορίας και στις αρχές του 18^ου αιώνα κατακτήθηκε από τον αρχηγό της ανατολικής περιοχής Kokand. Κατά την κυριαρχία του, τέθηκαν τα θεμέλια για την πίστη και την υιοθέτηση του Ισλάμ από ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Στα μέσα του 18^ου αιώνα, ο πληθυσμός του Κιργιστάν, που ήταν χωρισμένος σε δύο φατρίες (την Sarybagush και την Bagu), ξεκίνησε έναν εμφύλιο πόλεμο. Και οι δύο πλευρές έλαβαν βοήθεια από τη ρωσική αυτοκρατορία και από την ανατολική περιοχή Kokand. Ωστόσο, η φυλή Bagu υποτάχθηκε εθελοντικά στη ρωσική αυτοκρατορία και η Sarybagysh δεν έλαβε καμία βοήθεια από τον αρχηγό του Kokand. Έκτοτε, όλο και περισσότεροι Ρώσοι άποικοι άρχισαν να μετακινούνται προς το έδαφος του Κιργιστάν, όπου συμπτύχτηκαν οι δύο πληθυσμοί. Ο ρωσικός πληθυσμός εκπαίδευσε τις φυλές του Κιργιστάν ώστε να χρησιμοποιούν βασικές αγροτικές τεχνικές για να καταφέρουν να βιοποριστούν.

Μετά την πτώση του τσαρικού καθεστώτος, ο πληθυσμός είχε κουραστεί από τη συνεχή επιβολή ξένων δυνάμεων και ξέσπασε επαναστατικός αγώνας, ο οποίος όμως οδήγησε σε πλήγμα της οικονομίας και σε συνεχή έκφραση βίας. Δεδομένων των φυλών και των περιοχών που είχε στον έλεγχό της η ρωσική αυτοκρατορία, ήταν πολύ δύσκολο για το Κιργιστάν να βρει την αυτονομία του. Το 1924 δημιουργήθηκε μια αυτόνομη περιοχή από τον πληθυσμό του Κιργιστάν στην πρώην Ρωσική Σοσιαλιστική Δημοκρατία, η οποία εξελίχθηκε σε αυτόνομη δημοκρατία το 1936 με το όνομα Κιργιζία. Έπειτα, η επιθυμία για πλήρη ανεξαρτησία και αυτονομία μεγάλωνε όλο και περισσότερο δεδομένου ότι για πολλούς αιώνες είχε αποτελέσει θύμα αποικιοκρατίας μεγάλων αυτοκρατοριών της εποχής. Η οικονομική στασιμότητα και η έλλειψη εκσυγχρονισμού κινητοποίησαν τους κατοίκους, που ξεσηκώθηκαν και διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους. Στις 31 Αυγούστου του 1991 κέρδισε την ανεξαρτησία του, έπειτα από την ολική πτώση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Σχετικά με την πολιτική δομή του, αποτελεί προεδρική δημοκρατία. Έτσι, ο Sadyr Japarov είναι και πρόεδρος της χώρας και πρωθυπουργός. Ανήκει στο κόμμα Mekenchil, το οποίο είναι εθνικιστικού περιεχομένου και ιδρυτής είναι ο ίδιος. Την προεδρία της χώρας την έχει από τον Ιανουάριο του 2021, οπότε και διεξήχθησαν πρόωρες εκλογές. Αντίπαλός του ήταν ο Adahan Madumarov του κόμματος Ενωμένο Κιργιστάν.

Όσον αφορά την οικονομική πορεία της χώρας, θα ληφθεί υπόψη το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά τα χρόνια. Έπειτα, θα μελετηθούν μακροοικονομικοί δείκτες που αφορούν την ποιότητα ζωής του πληθυσμού, όπως το προσδόκιμο ζωής των κατοίκων, η θνησιμότητα των βρεφών, η αναλογία μαθητών ανά καθηγητή για τον τομέα της εκπαίδευσης κ.ά.

Όπως φαίνεται και από το διάγραμμα, τα δεδομένα για την πορεία του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ξεκινούν από το 1990. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην ανεξαρτησία της χώρας το 1991 και την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, που της ασκούσε επιρροή για πολλές δεκαετίες. Το Κιργιστάν για πρώτη φορά είχε βρεθεί σε πλήρη ελευθερία με τη δυνατότητα να προβεί στους αναγκαίους κυβερνητικούς μετασχηματισμούς για ανάκαμψη μετά την απελευθέρωση από την πρώην ΕΣΣΔ.

Ομολογουμένως, εμφανίστηκαν πολλές δυσκολίες στην οικονομία, εφόσον έχασε οποιαδήποτε σχέση συνεργασίας, εμπορικής και οικονομικής αλληλεξάρτησης είχε με τα πρώην σοβιετικά κράτη. Οι υπεύθυνοι χάραξης οικονομικής πολιτικής ήρθαν αντιμέτωποι με την ανάγκη για ανασχηματισμό, για ανάπτυξη των τομέων που θα έφερναν έσοδα και για εξερεύνηση των δυνατοτήτων που είχε η χώρα με βάση τις πρώτες ύλες και τους πόρους της. Τα παραπάνω αποδεικνύονται και από το διάγραμμα, διότι φαίνεται πως μέχρι το 2000 το ΑΕΠ είχε μόνο καθοδική πορεία. Αναλυτικότερα, το 1990 ήταν στα 609 αμερικανικά δολάρια και το 1995 σχεδόν υποδιπλασιάστηκε, φτάνοντας στα 364 αμερικανικά δολάρια. Παρέμεινε στο επίπεδο των 300 δολαρίων για τρία χρόνια και το 1999 έφτασε στα 258 δολάρια, στο χαμηλότερο σημείο που είχε υπάρξει κατά την περίοδο που αναγράφεται στο διάγραμμα.

Κατ’ αυτή την περίοδο, η χώρα προέβη σε πολιτικές όπως απελευθέρωση των τιμών, ιδιωτικοποίηση επιχειρήσεων, αναδόμηση των αγροτικών περιοχών και υιοθέτηση δικού της συναλλάγματος. Δέχτηκε μεγάλη υποστήριξη από τη διεθνή κοινότητα, διότι ήταν ένα από τα φτωχότερα κράτη και από τα πιο εξαρτημένα στην πρώην ΕΣΣΔ. Μάλιστα, το 1992 ήταν η χρονιά που έγινε μέλος τόσο στην Παγκόσμια Τράπεζα όσο και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Οι νέες δράσεις στην οικονομία προκάλεσαν υπερπληθωρισμό και μείωση του εισοδήματος για περίπου 8 με 9 χρόνια. Παράλληλα, το 1998 η Ρωσία υπέστη οικονομική κρίση, που επηρέασε αρνητικά την οικονομική πορεία του Κιργιστάν και τις εμπορικές σχέσεις που προσπαθούσε να χτίσει με τα γειτονικά κράτη, πρώην μέλη της ΕΣΣΔ. Με βάση τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό πως αποτελεί μια χώρα που ήταν εξαιρετικά ευαίσθητη όσον αφορά εξωτερικές απειλές και επηρεαζόταν αρνητικά από κάθε εξέλιξη στην οικονομία γειτονικών κρατών, όσο προσπαθούσε να οργανώσει το εσωτερικό της.

Από το 2000 και έπειτα, παρατηρείται μια σταδιακή ανάκαμψη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Η επιρροή από τη ρωσική κρίση είχε αντιμετωπιστεί και άρχισε να δίνεται βάση στη γεωργία και την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα λόγω της πληθώρας καρποφόρων εκτάσεων και πηγών νερού. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μελέτη, το 2002 παραπάνω από το 1/3 των εσόδων προερχόταν από τον γεωργικό τομέα. Επίσης, δεδομένης της απουσίας ανάπτυξης του βιομηχανικού τομέα, οι δημόσιες υπηρεσίες έφεραν με τη σειρά τους υψηλά έσοδα κατά την περίοδο προσπάθειας ανάκαμψης της χώρας. Έτσι, ενώ το 2000 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ βρισκόταν στα 279 δολάρια, το 2005 ανήλθε στα 476 δολάρια και το 2008 σχεδόν διπλασιάστηκε, φτάνοντας στα 966 δολάρια και διατηρώντας μια σταθερά ανοδική πορεία. Ωστόσο, τη διετία 2008-2010 φαίνεται να υπάρχει μια αναταραχή και κατ’ επέκταση πτώση του ΑΕΠ, αφού μειώθηκε κατά περίπου 100 δολάρια. Αυτό οφείλεται στις πολιτικές αναταράξεις που έπρεπε να αντιμετωπίσει η χώρα λόγω των κοινωνικών ανισοτήτων, της διαφθοράς των κυβερνώντων της χώρας, των χαμηλών εισοδημάτων και της επιβολής ελιτιστικών ομάδων. Παράλληλα, το 2010 η οικονομία της χώρας επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό αρνητικά από την παγκόσμια οικονομική κρίση, αφού, όπως έχει αναφερθεί και παραπάνω, αποτελεί μια οικονομία ευαίσθητη στις εξωτερικές απειλές.

Έπειτα, μέχρι το 2014 φαίνεται να σημειώνεται εκ νέου ανοδική πορεία, με το ΑΕΠ να φτάνει τα 1.279 δολάρια. Για πρώτη φορά ξεπέρασε τα 1.000 δολάρια και αυτό έγινε με τη βοήθεια της γεωργίας και της περεταίρω εξερεύνησης των δυνατοτήτων αξιοποίησης του ευνοϊκού εδάφους. Ωστόσο, το 2015 σημειώθηκαν εκ νέου πολιτικές αναταραχές στη χώρα λόγω των ίδιων προβλημάτων και κυρίως λόγω της ανεργίας και των κοινωνικών ανισοτήτων ανάμεσα στον αγροτικό και τον αστικό πληθυσμό. Η επιρροή της κρίσης στο ΑΕΠ ήταν μικρή αλλά αρκετή για να αποδείξει και πάλι πόσο δύσκολο είναι να διατηρηθεί σε ένα σταθερό επίπεδο (το 2015 ήταν 1.121 δολάρια). Τέλος, από τότε έως το 2019, οπότε και έγινε η τελευταία μέτρηση, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει ανέλθει στα 1.300 δολάρια περίπου, δείχνοντας τις απέλπιδες προσπάθειες της χώρας να το διατηρεί σε υψηλά επίπεδα. Στην ανάπτυξη αυτή συνέβαλε η αυξημένη συλλογή φόρων κατά τα χρόνια 2017-2018.

Έχοντας υπόψιν τα παραπάνω που αφορούν την πορεία του εισοδήματος του πληθυσμού της χώρας, παρακάτω θα αναλυθούν οι δείκτες του προσδόκιμου ζωής και της θνησιμότητας των βρεφών, οι οποίοι έχουν να κάνουν με την ποιότητα ζωής των ανθρώπων και την ευημερία τους.

Αρχικά, όσον αφορά το προσδόκιμο ζωής, τα υπάρχοντα δεδομένα ξεκινούν από το 1990. Από τότε έως και το 2004, για περίπου μια δεκαπενταετία, το προσδόκιμο ζωής δεν ξεπέρασε τα 66 χρόνια. Είναι φυσικό να μην υπάρξει κάποια μεταβολή στον δείκτη, δεδομένων των δυσκολιών που είχε να αντιμετωπίσει η χώρα από την αρχή της ανεξαρτησίας της. Τα βασικότερα προβλήματα ήταν η ανεργία, οι κοινωνικές διαφορές και η καταπίεση του πληθυσμού από πολιτικές ελιτιστικές ομάδες. Παρά τη στάσιμη πορεία του δείκτη, τα επόμενα οχτώ χρόνια έως το 2012 το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε κατά τρία χρόνια, φτάνοντας στα 70 έτη. Είναι φανερό με βάση τα όσα έχουν ειπωθεί και παραπάνω πως μετά το 2005 η χώρα άρχισε να δίνει παραπάνω βάση στην ανάπτυξή της και στην αξιοποίηση των πόρων της τόσο για την ενίσχυση της παραγωγής όσο και για την απασχόληση και ευημερία των πολιτών. Τέλος, τα τελευταία εφτά χρόνια από το 2012 έως το 2019 το προσδόκιμο ζωής ανήλθε στα 71.5 έτη, διατηρώντας τη θετική πορεία που έχει αναφερθεί ως τώρα. Κατά γενική ομολογία, αν και αργή, η πορεία του δείκτη απέδειξε τα θετικά βήματα που έχει κάνει το Κιργιστάν έως σήμερα όσον αφορά τη μέριμνα των πολιτών.

Στη συνέχεια, όσον αφορά τον δείκτη θνησιμότητας βρεφών, το 1990 ξεπερνούσε το μισό, φτάνοντας στο 53.9%. Αν και μέχρι το 2000 είχε μειωθεί το ποσοστό θνησιμότητας, η μείωση αυτή έφτασε μόνο το 10% περίπου, γεγονός που σήμαινε πως εξακολουθούσαν να έρχονται αντιμέτωπα με τον θάνατο πολλά βρέφη. Το 2010 το ποσοστό μειώθηκε στο 34.1% και έκτοτε η καθοδική πορεία του ήταν πιο γρήγορη. Συγκεκριμένα, στα επόμενα πέντε χρόνια έφτασε στο 20.9% (2015) και έως το 2018, με βάση τελευταία μέτρηση, ήταν στο 16.9%.

Τα παραπάνω δεδομένα αποδεικνύουν πως είναι μια χώρα στην οποία, αν και το σύστημα υγείας δεν είναι από τα καλύτερα, υπάρχει σημαντική βελτίωση. Από την αρχή της ανεξαρτησίας δόθηκε βάση στο δημόσιο σύστημα υγείας, ενώ παρασχέθηκε βοήθεια από την παγκόσμια τράπεζα, η οποία παρείχε κεφάλαια ειδικά για την ανάπτυξη και στήριξη της υγείας. Μερικά προβλήματα ήταν η διαφθορά του προσωπικού νοσοκομείων και οι πολιτικές διαμάχες που δεν άφηναν περιθώρια για να δοθεί βάση στον τομέα της υγείας, όμως οι κυβερνήσεις από το 2000 και έπειτα έθεσαν ως βασική προτεραιότητα την καταπολέμηση ανισοτήτων και την αντιμετώπιση προβλημάτων υγείας όλου του πληθυσμού. Αξιοσημείωτο είναι πως στις πολιτικές που ακολουθούνται από το κράτος πάντα υπάρχει ειδική μέριμνα για τη δημόσια υγεία και την εύρεση πόρων για την ενίσχυσή της.

Στον τομέα της εκπαίδευσης, οι δείκτες δείχνουν κατά πόσο ένα κράτος δίνει βαρύτητα στην επιμόρφωση των πολιτών του και πόσο συμβάλλει στην εξέλιξη του ανθρώπινου δυναμικού. Ο πρώτος δείκτης που παρατίθεται είναι αυτός των κρατικών δαπανών στην εκπαίδευση και τι ποσοστό του ΑΕΠ καταλαμβάνουν. Οι δαπάνες για την εκπαίδευση στο Κιργιστάν αφορούν 5-6% του ΑΕΠ (το 1995 6.2%, το 2010 5.8%, το 2011 6.8%, το 2014 5.5%, το 2016 και 2018 6% και το 2017 6.6%). Εξαίρεση αποτελούν οι χρονιές 2000 και 2005, οπότε και το ποσοστό δαπανών ήταν 3.5% και 4.9% αντίστοιχα. Το υψηλότερο ποσοστό σημειώνεται το 2012, οπότε και έφτασε στο 7.4%. Έπειτα, όσον αφορά την αναλογία μαθητών ανά καθηγητή, με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, ο μέσος όρος είναι 25. Συγκεκριμένα, από το 2000 έως το 2010 αλλά και το 2012, οι μαθητές ανά καθηγητή ήταν 24. Από το 2013 έως και το 2018, οι μαθητές ανά καθηγητή ήταν 25, με εξαίρεση τη χρονιά 2015 που ήταν 26.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία φαίνεται πως ο τομέας της εκπαίδευσης είναι σημαντικός για το Κιργιστάν. Αν και γίνονται προσπάθειες για ανάπτυξη του συστήματος παιδείας και αφιερώνεται ένα αξιόλογο ποσοστό του ΑΕΠ για την εκπαίδευση, εξακολουθούν να υπάρχουν κοινωνικές διαφορές ανάμεσα στο τμήμα του πληθυσμού που βρίσκεται στον αγροτικό χώρο και στον αστικό. Η λύση που εξετάζει η κυβέρνηση είναι μια καθολική αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος ώστε να δοθεί βάση ισάξια σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης και να είναι παντού ενισχυμένη η παρακολούθηση μαθημάτων από παιδιά κάθε ηλικίας.

Τέλος, πριν την ολοκλήρωση της ανάλυσης του οικονομικού επιπέδου των πολιτών του Κιργιστάν, παρατίθεται διάγραμμα με τον HDI (Human Development Index), δείκτη που αφορά γενικότερα την ανθρώπινη ανάπτυξη σε μια χώρα συναρτήσει τριών επιμέρους δεικτών: του προσδόκιμου ζωής, του βαθμού εκπαίδευσης και της ποιότητας ζωής γενικά. Σύμφωνα με τελευταία μέτρηση βρίσκεται στο 0.697, όπου και παραμένει σταθερά στο 0.6 τα τελευταία χρόνια. Σχετικά με άλλα κράτη είναι αρκετά χαμηλός, αφού βρίσκεται μόνο στην 120^η θέση της παγκόσμιας κατάταξης.

Συμπερασματικά, το Κιργιστάν είναι μια χώρα που έχει δεχτεί πίεση και επιρροή από αποικιοκρατικές δυνάμεις για πολλά χρόνια. Αρχικά, ήταν υπόδουλο της κινεζικής αυτοκρατορίας και έπειτα βρέθηκε έρμαιο της πρώην σοβιετικής παγκόσμιας επιρροής. Τις τελευταίες δεκαετίες προσπαθεί να ανακάμψει και να σταθεί στις δικές του δυνάμεις, οργανώνοντας τις πολιτικές θέσεις σε όλους τους τομείς που αφορούν την ομαλή λειτουργία της χώρας. Αν και με βάση τα παραπάνω φαίνεται να έχει προοδεύσει αρκετά, εξακολουθεί να είναι ένα κράτος ευαίσθητο στις εξωτερικές απειλές. Για να σταθεροποιηθεί η πορεία του, οφείλει η κυβέρνηση να ανακαλύψει τους παράγοντες που το επηρεάζουν περισσότερο και να δράσει για την εξομάλυνσή τους ώστε να μην αποτρέπουν την ανάπτυξη του κράτους.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:

• Kyrgyzstan Country Profile, Retrieved from here
• Kyrgyzstan International Organization Participation, Retrieved from here
• History of Kyrgyzstan, Retrieved from here
• Structure of Government, Retrieved from here
• Government and Society Kyrgyzstan, Retrieved from here
• Nationalist Sadyr Zhaparov wins Kyrgyzstan’s presidential elections, Retrieved from here
• Background of Kyrgyzstan, Retrieved from here
• Economic Reforms of Kyrgyzstan, Retrieved from here
• Economic Development of Kyrgyzstan, Retrieved from here
• Kyrgyzstan: Economic Growth, Employment, and Poverty Reduction, Retrieved from here
• The political economy of conflicts in Kyrgyzstan since the 2000s, Retrieved from here
• Education, Unicef, Kyrgyzstan, Retrieved from here
• The Kyrgyz Republic to Gain Better Primary Health Care, with World Bank Support, Retrieved from here