Η Γερμανική Εισβολή στην Ελλάδα

Του Νίκου Μελιτσιώτη,

Με την έναρξη της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα, στα τέλη Οκτωβρίου 1940, η Γερμανία παρακολουθεί ανήσυχη τα γεγονότα, προσπαθώντας παράλληλα να αναπτύξει ένα δίκτυο συμμάχων στην ευαίσθητη και επικίνδυνη περιοχή των Βαλκανίων. Πριν την επίσημη ανάμειξή της στον πόλεμο με την Ελλάδα, συνέδραμε τους Ιταλούς με αερομεταφορές μονάδων και εφοδίων από και προς την Ιταλία, ενώ εκτελούσε και κατοπτεύσεις των ελληνικών θέσεων. Παράλληλα, στο διάστημα από το Νοέμβριο 1940 έως το Μάρτιο του 1941 η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία είχαν προσχωρήσει στις τάξεις του Άξονα, με τη Γιουγκοσλαβία να τάσσεται υπέρ τους μόλις για μία ημέρα, μετά την πτώση του βασιλιά Παύλου και την άνοδο του Πέτρου Β΄. Ο τελευταίος κατήγγειλε τη συμφωνία με τη Γερμανία, προετοιμαζόμενος να ακολουθήσει το βρετανικό σχέδιο δράσης.

Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό, οι Βρετανοί είχαν σκοπό τη δημιουργία ενός παμβαλκανικού μετώπου όπου Έλληνες, Γιουγκοσλάβοι, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί και φυσικά Βρετανοί θα αποτελούσαν ενωμένοι ένα καρφί στα νώτα του Χίτλερ. Σε αυτό προσπάθησαν να εμπλέξουν, χωρίς αποτέλεσμα, και τους Τούρκους. Οι Γερμανοί, βλέποντας τον κίνδυνο έκθεσής τους σε μια ενδεχόμενη αντεπίθεση των Βρετανών και σε συνδυασμό με την ανατροπή της συμμαχικής κυβέρνησης στο Βελιγράδι, διευρύνουν το σχέδιο «Μαρίτα», προκειμένου να εντάξουν σε αυτό και τη Γιουγκοσλαβία, εκτός της Ελλάδος, και στις 6 Απριλίου εκκινούν την εφαρμογή του. Τρεις ημέρες αργότερα, η Γιουγκοσλαβία διαλύεται, με την απόσχιση και προσχώρηση της Κροατίας στον Άξονα, με την Ελλάδα να μένει μόνη της απέναντι στη γερμανική επέλαση, με μόνη βοήθεια την πενιχρή συνδρομή των Βρετανών.

Οι τελευταίοι, αν και προέβλεψαν την εισβολή αυτή, προσέφεραν στην Ελλάδα ελάχιστες δυνάμεις, οι οποίες δε θα μπορούσαν να αλλάξουν τη ροή του πολέμου. Ένα σύνολο 58.000 Βρετανών, Αυστραλών και Νεοζηλανδών στρατιωτών, μαζί με 80 αεροσκάφη της RAF, ήρθαν να προστεθούν στις ελληνικές δυνάμεις, περίπου 70.000, που υπεράσπιζαν την αμυντική γραμμή, που είχε σχηματιστεί στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη. Στην περιοχή αυτή, από τις Σέρρες ως την Κομοτηνή, εκτεινόταν η Γραμμή Μεταξά, μια αμυντική γραμμή αποτελούμενη από 21 αυτόνομα οχυρά, τα οποία επικοινωνούσαν μεταξύ τους με υπόγειες στοές. Εκεί, το Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας, αποτελούμενο από τρεις μεραρχίες πεζικού, δύο ταξιαρχίες πεζικού και μια αποδυναμωμένη μηχανοκίνητη μεραρχία στάθηκαν στην πρώτη γραμμή. Επίσης, στην τοποθεσία Βερμίου δύο ελληνικές και δύο βρετανικές μεραρχίες πεζικού, μαζί με μια βρετανική τεθωρακισμένη ταξιαρχία, υπό την κάλυψη βρετανικών και ελληνικών αεροσκαφών, συμπλήρωναν την άμυνα της Ελλάδος.

Η υπεροχή των γερμανικών δυνάμεων ήταν συντριπτική, τόσο σε αριθμούς όσο και σε τεχνολογικά μέσα. Ο πρώτος παράγοντας ενισχυόταν και από την εξάντληση των ελληνικών δυνάμεων, μετά την απόκρουση της ιταλικής επίθεσης. Ο δεύτερος παράγοντας βέβαια ήταν αυτός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο, καθώς το πρώτο γερμανικό επιθετικό κύμα, το οποίο αριθμούσε 90.000 άνδρες, ήταν αρκετό για να κρίνει την έκβαση του πολέμου.

Στις 6 Απριλίου 1941, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής απέρριψε το τελεσίγραφο του Γερμανού πρεσβευτή Πρίγκιπα Έρμπαχ, ο οποίος ισχυρίστηκε πως ο πόλεμος στρεφόταν κατά των Βρετανών, οι οποίοι βρίσκονταν στο ελληνικό έδαφος. Στις 05:15 η γερμανική επίθεση ξεκινά, με το διοικητή της 12^ης στρατιάς Φον Λίστ να εξαπολύει λυσσαλέα επίθεση κατά των οχυρών και τη γερμανική αεροπορία να βομβαρδίζει σφοδρά τον Πειραιά και τη Σαλαμίνα. Το τριήμερο 6-9 Απριλίου, οι επιθέσεις των Γερμανών στα οχυρά της ελληνικής μεθορίου συνάντησαν πείσμονα αντίσταση, με τις σποραδικές επιτυχίες των πρώτων να μην είναι ικανές να σπάσουν τη γραμμή άμυνας. Η διάσπαση του μετώπου πραγματοποιήθηκε τα ξημερώματα της 8^ης Απριλίου, με την είσοδο γερμανικών δυνάμεων, μέσω γιουγκοσλαβικού εδάφους, στην περιοχή της Δοϊράνης και στην Κοιλάδα του Αξιού, παρακάμπτοντας την ελληνική άμυνα. Στις 9 Απριλίου η Θεσσαλονίκη παραδίδεται και τις επόμενες μέρες Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας καταθέτει τα όπλα, κατ’ εντολή του αντιστράτηγου Μπακόπουλου.

Τις επόμενες μέρες η κατάσταση επιδεινώνεται ραγδαία. Στις 15 Απριλίου, με αρκετή καθυστέρηση και κατόπιν εισχώρησης γερμανικών δυνάμεων στα μετόπισθεν του ελληνικού στρατού που διατηρούσε το μέτωπο της Αλβανίας, οι μονάδες αυτές αρχικά συμπτύχτηκαν, προκειμένου να αποφύγουν την αιχμαλωσία. Οι δυνάμεις στη Δυτική Μακεδονία ακολούθησαν, με κάθε προσπάθεια για αναχαίτιση του γερμανικού στρατού να αποτυγχάνει. Στις 18 Απριλίου ο πρωθυπουργός αυτοκτονεί, με τη σύγχυση των στρατευμάτων να αντικατοπτρίζεται και στο πολιτικό επίπεδο.

Δύο ημέρες αργότερα, στις 20 Απριλίου κοντά στο Μέτσοβο, οι στρατηγοί των τριών Σωμάτων Στρατού, με πρώτο το Γεώργιο Τσολάκογλου, συνθηκολογούν με δική τους πρωτοβουλία, υπογράφοντας μια πρώτη ανακωχή με τον υποστράτηγο Ντήτριχ, παρά τις διαταγές του Γενικού Στρατηγείου και του Αλέξανδρου Παπάγου, ο οποίος είχε δώσει εντολή για άμυνα μέχρι τελικής πτώσης. Είχε προηγηθεί η υποχώρηση του βρετανικού σώματος, με την εμπλοκή του με τα γερμανικά στρατεύματα στις διαβάσεις του Ολύμπου και των Θερμοπυλών να προκαλούν μόνο μια μικρή καθυστέρηση στην επέλασή τους. Ως τα τέλη Απριλίου η πλειοψηφία των βρετανικών δυνάμεων είχε μεταφερθεί στην Κρήτη, με την τελευταία μάχη να διεξάγεται στο λιμάνι της Καλαμάτας.

Το τελευταίο δεκαήμερο του Απριλίου οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές. Στις 21 και 23 Απριλίου υπογράφονται, στα Ιωάννινα και τη Θεσσαλονίκη αντίστοιχα, δύο ακόμη πρωτόκολλα παράδοσης, τα οποία περιλάμβαναν και την ιταλική υπογραφή. Στις 23 Απριλίου ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄, ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση αναχωρούν για την Κρήτη και, δύο ημέρες μετά, στις 25 Απριλίου, ο Γεώργιος Τσολάκογλου αναχωρεί για την Αθήνα, με εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, την οποία έλαβε από τη γερμανική διοίκηση, εκτελώντας την στις 29 Απριλίου.

Στις 27 Απριλίου 1941, Κυριακή του Θωμά, οι πρώτες γερμανικές δυνάμεις εισέρχονται στην Αθήνα. Άρματα της 2^ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας με προπορευόμενους μοτοσικλετιστές εισέρχονται στην πόλη από τα βόρεια προάστια. Οι μονάδες αυτές, εκτελώντας αναγνώριση κάτω από το συννεφιασμένο ουρανό, αντικρίζουν έρημους δρόμους, κλειστά καταστήματα και ερμητικά κλειστά παράθυρα. Οι Αθηναίοι, γεμάτοι φόβο και σε ένδειξη περιφρόνησης, σφράγισαν τα σπίτια τους και παρακολουθούσαν μέσα από τις γρίλιες των παραθυρόφυλλων την είσοδο του κατακτητή στην πόλη. Στην Ακρόπολη, ο ίλαρχος Γιακόμπι ανέβηκε, προκειμένου να υποστείλει την ελληνική και να ανεβάσει τη γερμανική σημαία. Ο φρουρός Κώστας Κουκίδης, μετατρέποντας την ελληνική σημαία σε σάβανο, αυτοκτόνησε πηδώντας από τον Ιερό Βράχο. Την ίδια μέρα αυτοκτονεί και η Πηνελόπη Δέλτα, παίρνοντας δηλητήριο.

Η παράδοση της πόλης επίσημα πραγματοποιήθηκε στις 10:45, στο καφενείο «Λουξ» στη διασταύρωση των λεωφόρων Κηφισίας και Αλεξάνδρας, απέναντι από την έπαυλη Θων. Παρών από τους Γερμανούς ήταν ο διοικητής των στρατευμάτων που θα καταλάμβαναν την Αθήνα, αντισυνταγματάρχης Φον Σέιμπεν, ο Γερμανός πρεσβευτής πρίγκιπας Έρμπαχ, καθώς και ο στρατιωτικός ακόλουθος Κλεμ φον Χόχενμπεργκ. Η ελληνική επιτροπή αποτελείτο από το Φρούραρχο των Αθηνών υποστράτηγο Χρήστο Καβράκο, το Νομάρχη Αττικοβοιωτίας Κωνσταντίνο Πεζόπουλο, τους δημάρχους Αθηναίων Αμβρόσιο Πλυτά και Πειραιώς Μιχάλη Μανούσκο, καθώς και από το συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Κανελλόπουλο, γνώστη της γερμανικής γλώσσας, ο οποίος έκανε τις συστάσεις.

Με την υπογραφή του πρωτοκόλλου η πόλη παραδίδεται. Οι δήμαρχοι Αθηνών και Πειραιώς αναλαμβάνουν τη διοίκηση των περιοχών τους. Μέχρι τις 30 Απριλίου ολόκληρη η Ηπειρωτική Ελλάδα έχει καταληφθεί από τους Γερμανούς, εισερχόμενη στη μαύρη περίοδο της Κατοχής. Επόμενος στόχος των κατακτητών η ηρωική Κρήτη, τα χώματα της οποίας θα βαφτούν για μια ακόμη φορά με το αίμα των υπερασπιστών της.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• National Geographic (2010) Κ. Παπαρρηγόπουλου Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος 25 1922-1967. (Επιμ. Μαρία Αλεξίου) Αθήνα: Εκδ΄. Τέσσερα Πι Α.Ε.
• Ι. Κολιόπουλος «Ο πόλεμος του 1940-1941» σε Συλλογικό Έργο (1978) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Νεώτερος Ελληνισμός από το 1913 ως το 1941 Τόμος ΙΕ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.
• Γ. Μαργαρίτης «Απρίλιος 1941. Η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα» σε Συλλογικό Έργο (s.d.) Ελλήνων Ιστορικά Τόμος 11 Η Γερμανική Εισβολή στην Ελλάδα – Η μάχη των Οχυρών. Αθήνα: Εκδ. SABD A.E. Διανέμεται με τον Τύπο της Κυριακής.
• Π. Καρβουνόπουλος (2020) «27 Απριλίου 1941: Οι πρώτες δραματικές ώρες της εισόδου των ναζί στην Αθήνα» στο Militaire.gr (2021) Διαθέσιμο εδώ