Του Παναγιώτη Χριστοδούλου,

«Η ιστορία γράφεται από τους νικητές». Το -ομολογουμένως πιασάρικο- γνωμικό αυτό αποτελεί μία από τις πιο πολυχρησιμοποιημένες φράσεις του Ναπολέοντα και είναι -λίγο πολύ- γνωστή σε όλους. Με τον χαρακτηριστικό στόμφο, αλλά και ρεαλισμό, που διακατείχε τον Γάλλο στρατηγό, να συμπυκνώνεται σε λίγες μονάχα λέξεις, διαμορφώθηκε έτσι ένα ρητό, που εύστοχα απεικονίζει το πόσο ρευστή είναι στην πραγματικότητα η ανθρώπινη αντίληψη για την ιστορία. Διότι, μεταξύ άλλων, νοηματοδοτείται ότι, ακόμη και για τα πιο κοινώς ομολογούμενα και απτά γεγονότα, δεν υπάρχει αυτό που θα ονομάζαμε αντικειμενικότητα ή, κατ’ άλλη διατύπωση, ιστορική αμεροληψία. Μάλιστα, με ακόμη πιο κυνικό τρόπο, ο Ναπολέων έδωσε τη χαριστική βολή στην αντίληψη, ότι μπορεί να καταγραφεί ουδέτερα το παρελθόν, λέγοντας ότι ιστορία είναι εκείνη η εκδοχή των παρελθοντικών γεγονότων που οι άνθρωποι αποφάσισαν να συμφωνήσουν.

Οι σκέψεις αυτές αποτυπώνονται ιδιαίτερα εύγλωττα, ιδίως όσον αφορά τραγικά γεγονότα, που πολλοί θα ήθελαν να λησμονήσουν. Η άρνηση του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος και η υποβάθμισή του σε «διωγμούς» αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ακόμη πιο επίκαιρα, όμως, η αμερικανική κυβέρνηση προέβη προ λίγων ημερών σε μία κίνηση που επιβεβαιώνει τη ναπολεόντεια σοφία: ο Πρόεδρος Biden αναγνώρισε επισήμως την 24^η Απριλίου 2021 τη Γενοκτονία των Αρμενίων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με αφορμή την ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας και σε μία κίνηση υψηλής συμβολικής σημασίας, η δήλωση του Biden ανέφερε -για πρώτη φορά στην αμερικανική πολιτική ιστορία- ότι «θυμόμαστε σήμερα όλους όσους χάθηκαν στη Γενοκτονία των Αρμενίων, που έλαβε χώρα κατά την Οθωμανική εποχή και δεσμευόμαστε στο να αποτρέψουμε μία τέτοια τραγωδία από το να επαναληφθεί».

Το βήμα αυτό του νεοεκλεχθέντος Προέδρου αποτελεί πολιτικά, αλλά και διπλωματικά μια ιδιαίτερα τολμηρή κίνηση, την οποία οι προκάτοχοί του απέφευγαν συστηματικά. Με εξαίρεση μία σύντομη αναφορά του Ronald Reagan το 1981, η οποία δεν συνοδεύτηκε από κάποια επίσημη κρατική διακήρυξη, όλοι οι υπόλοιποι ένοικοι του Λευκού Οίκου είχαν προτιμήσει να μην διαταράξουν τις σχέσεις της χώρας τους με την Τουρκία, η οποία, ακόμη και σήμερα, απορρίπτει κατηγορηματικά τη χρήση της λέξης «γενοκτονία». Ακόμη πιο έντονη είναι η αντίθεση της πολιτικής Biden με εκείνη του προκατόχου του· μολονότι το 2019 και τα δύο νομοθετικά σώματα των Η.Π.Α. ψήφισαν με ευρύτατη διακομματική πλειοψηφία βούλευμα αναγνώρισης της Γενοκτονίας, ο Donald Trump «ψήφισε» τη στενή προσωπική του σχέση με τον Ταγίπ Ερντογάν, αρνούμενος να αποδεχθεί την απόφαση του Κογκρέσου.

Διαφαίνεται, λοιπόν, όχι μόνο η στροφή 180 μοιρών, που κάνει η νέα αμερικανική κυβέρνηση, αλλά και η υλοποίηση της δέσμευσης του Δημοκρατικού Προέδρου, ο οποίος καθιστά έτσι σαφές, ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκονται στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής του. Διότι, πέρα από παράγοντες σχετικούς με τις εσωτερικές πιέσεις της αμερικανικής πολιτικής, στην απόφασή του αυτή λογίζεται ότι έπαιξε μείζονα ρόλο η συνεχής απομάκρυνση του τουρκικού καθεστώτος από τον δημοκρατικό χώρο. Ταυτόχρονα, το παιχνίδισμα «φιλίας» της σύγχρονης Τουρκίας με τη Ρωσία έχει εδώ και καιρό επιδεινώσει τη σχέση της πρώτης με τις Η.Π.Α.. Χαρακτηριστικό είναι δε το γεγονός, ότι το αμερικανικό κογκρέσο προχώρησε στην επιβολή κυρώσεων έναντι της Τουρκίας, όταν αυτή -αν και μέλος του ΝΑΤΟ- προέβη σε μία ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη αγορά στρατιωτικών πυραύλων από τη ρωσική κυβέρνηση.

Φυσικά, όπως και ήταν αναμενόμενο, άμεση ήταν η αντίδραση της Άγκυρας στην πράξη του Biden. Πέρα από τα οργισμένα tweets του Υπουργού Εξωτερικών της χώρας, ο οποίος διακήρυξε ότι «η Τουρκία δεν λαμβάνει μαθήματα ιστορίας από κανένα», εκλήθη ο Αμερικανός Πρέσβης σε εξηγήσεις, με τη δυσαρέσκεια του καθεστώτος Ερντογάν να είναι έντονη. Παράλληλα, ακριβώς αντίθετη ήταν η στάση της αρμενικής κυβέρνησης, η οποία καλωσόρισε την αναγνώριση των ειδεχθών πράξεων του 1915, τονίζοντας τη σημασία της «αλήθειας και της δικαιοσύνης».

Με το βλέμμα στραμμένο στο αύριο, υπάρχει έντονη φημολογία για την εξέλιξη των αμερικανοτουρκικών σχέσεων. Κάποιοι φοβούνται την ενίσχυση της υφιστάμενης στροφής της Τουρκίας, με την κίνηση του Biden να την οδηγεί ακόμη περισσότερο στην αγκαλιά της Ρωσίας. Άλλοι φαίνονται πιο καθησυχασμένοι, έχοντας υπόψιν ότι η Τουρκία έχει περισσότερο ανάγκη τις καλές σχέσεις με το ΝΑΤΟ και τις Η.Π.Α. από ότι οι Η.Π.Α. με την Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση, είναι σίγουρο, ότι το ευνοϊκό καθεστώς, που απολάμβανε ο Τούρκος πρόεδρος επί Trump, έχει περάσει ανεπιστρεπτί και ότι, αν επιθυμεί πράγματι την ένταξη της χώρας στον λεγόμενο Δυτικό κόσμο, θα πρέπει αυτή να κερδίσει τη θέση της.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• US President Joe Biden recognizes Armenian genocide, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ

• Turkey warns of ‘wound’ to relations after Biden recognizes Armenian genocide, Politico, διαθέσιμο εδώ

• Biden becomes first US president to recognise Armenian genocide, The Guardian, διαθέσιμο εδώ