Της Θένιας Λαμπρινουδάκη,
Ο κατηγορούμενος αποτελεί το κύριο πρόσωπο σε όλη τη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας. Μέχρι και την έκδοση της απόφασης από το ποινικό δικαστήριο τεκμαίρεται αθώος μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. Ο κατηγορούμενος αλλά και ο ύποπτος απολαμβάνουν κάποια δικαιώματα τα οποία συμβάλλουν στη προστασία τους από ενδεχόμενη κατάχρηση και λανθασμένη χρήση των μηχανισμών της ποινικής διαδικασίας.
Το πρώτο θεμελιώδες δικαίωμα του κατηγορουμένου αποτελεί το δικαίωμα παράστασης με συνήγορο. Το δικαίωμα αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 99 ΚΠΔ, το οποίο επιτρέπει μέχρι δυο δικηγόρους στην προδικασία και τρεις στο ακροατήριο. Αξιοσημείωτη είναι η υποχρέωση του ανακριτή να διορίσει αυτεπαγγέλτως δικηγόρο προς υπεράσπιση του κατηγορουμένου στα κακουργήματα, εκτός αν ο τελευταίος παραιτηθεί από το δικαίωμά του, αλλά και στα πλημμελήματα εφόσον ζητηθεί ρητά από τον κατηγορούμενο. Εκτός του διορισμού συνηγόρου, ο κατηγορούμενος δικαιούται να έχει και επικοινωνία με τον δικηγόρο του, δικαίωμα υψίστης σημασίας, ιδιαίτερα για το στάδιο πριν την απολογία του. Στο στάδιο αυτό μπορεί να προετοιμασθεί μια απολογία με τους επικείμενους υπερασπιστικούς ισχυρισμούς επιδιώκοντας μια ευνοϊκή κρίση από το δικαστήριο.
Επιπρόσθετο δικαίωμα του κατηγορουμένου αποτελεί το αίτημά του για λήψη προθεσμίας, εντός της οποίας δύναται να προετοιμαστεί για την απολογία του. Η προθεσμία αυτή ανέρχεται σε τουλάχιστον 48 ώρες, ενώ μπορεί να του δοθεί και παράταση. Η θεωρία που επικρατεί σχετικά με το διάστημα προθεσμίας των 48 ωρών που τέθηκε είναι πως επιλέχθηκε το διάστημα αυτό ενόψει της 3ήμερης προθεσμίας κράτησης των συλληφθέντων, ώστε να αποτρέπεται η απόλυση κατηγορούμενων που κρίνονται ύποπτοι να τραπούν σε φυγή. Ωστόσο, όταν ο κατηγορούμενος δεν κρατείται και προσέρχεται οικειοθελώς στον ανακριτή βάσει της κλήσης που του επιδόθηκε, μπορεί να του δοθεί απευθείας προθεσμία από τον ανακριτή χωρίς να δοθεί η αρχική προθεσμία των 48 ωρών και έπειτα παράταση αυτής.
Με την εμφάνιση του κατηγορουμένου στον ανακριτή ξεκινά η ισχύς του δικαιώματος ανάγνωσης εγγράφων της ανάκρισης. Ο ανακριτής ανακοινώνει στον κατηγορούμενο το περιεχόμενο του κατηγορητηρίου, ώστε εκείνος και ο συνήγορός του να ενημερωθούν πλήρως για τη δικογραφία και να προετοιμάσουν την άμυνά τους. Το δικαίωμα αυτό αποτελεί έκφανση του δικαιώματος ακρόασης που κατοχυρώνεται στο άρθρο 20 του Συντάγματος. Ιδιαίτερης σημασίας αποτελεί και το δικαίωμα του κατηγορουμένου σε διερμηνεία και μετάφραση. Σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος δεν ομιλεί ή δεν κατανοεί την ελληνική γλώσσα σε επαρκές επίπεδο, δικαιούται ερμηνευτή, αλλά και γραπτή μετάφραση των ουσιωδών εγγράφων της διαδικασίας (άρθρο 233 και 237 ΚΠΔ).
Το σημαντικότερο από τα δικαιώματα του κατηγορουμένου κατοχυρώνεται στο άρθρο 104 ΚΠΔ και πρόκειται για το δικαίωμα σιωπής και μη αυτοενοχοποίησης. Ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να μην απαντήσει ως προς την ενοχή του για την κατηγορία που του απευθύνεται ή να την αρνηθεί. Το δικαίωμα αυτό στηρίζεται μεταξύ άλλων στο άρθρο 6 της ΕΣΔΑ που θεμελιώνει τη δίκαιη δίκη, ενώ αυτονόητη είναι η ανάγκη επίκλησης και απόδειξης γεγονότων που να στηρίζουν την άρνησή του. Στο σημείο αυτό είναι ενδιαφέρουσα η διάκριση των περιπτώσεων επί κατάθεσης ψευδούς μαρτυρίας, στηριζόμενη στο άρθρο 227 του Ποινικού Κώδικα.
Αρχικά, όταν ο κατηγορούμενος αποκρύπτει την αλήθεια για να σώσει τον εαυτό του, σε καμία περίπτωση δεν λαμβάνεται αυτό ως ένδειξη ενοχής, ενώ όταν συνοδεύεται και από κατάθεση ψευδών γεγονότων, δεν είναι απαγορευμένη όταν τα ψεύδη αυτά είναι επουσιώδους νομικής σημασίας. Σε περίπτωση που ο κατηγορούμενος καταθέτει ουσιώδη ψέματα, προκειμένου να σωθεί, ενέχει ενδεχομένως ευθύνη για ψευδή κατάθεση. Τέλος, όταν ο κατηγορούμενος επινοεί συμμέτοχους και τρίτους που δεν ενεπλάκησαν στο έγκλημα, υπερβαίνει τα όρια του δικαιώματος άρνησης της κατηγορίας γι’ αυτό και βαρύνεται με ανάλογη ευθύνη.
Εν κατακλείδι, ο κατηγορούμενος αποτελεί το πιο κεντρικό πρόσωπο της ποινικής διαδικασίας, ο οποίος, προκειμένου να προστατευτεί από αυθαιρεσίες και την καταχρηστική άσκηση θεσμών, απολαμβάνει τα ανωτέρω δικαιώματα τα οποία τον προστατεύουν, αρκεί να μην ασκούνται καταχρηστικά και εκτός ορίων από τον ίδιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νικόλαος Κ. Ανδρουλάκης, ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΗΣ, 2012
