Της Διώνης Ζούβελου,
Αδιαμφισβήτητα, υπάρχει μια πεποίθηση γενικευμένης κατάθλιψης στον δυτικό κόσμο, η οποία ως επί το πλείστον είναι, δυστυχώς, ορθά διαγνωσμένη. Τα αποτελέσματα της κοινωνικής παθογένειας δεν είναι παραδείγματα μακριά από τους κοινωνικούς μας κύκλους και τολμώ να πω ότι και οι περισσότεροι έχουμε «αυτοδιαγνωστεί» με παρόμοιες ψυχολογικές διαταραχές, ειδικά κατά την περίοδο του εγκλεισμού. Οι ψυχικές διαταραχές αποδίδονται σε ένα γενικότερο πλαίσιο σύγχρονης παρακμής και από ‘κει και πέρα οι διαβαθμίσεις επικινδυνότητας γίνονται με γνώμονα τα προσωπικά βιώματα, όπως τα οικογενειακά προβλήματα, οι δυσκολίες κοινωνικοποίησης, ο ανταγωνισμός στην εργασία και οι αβίωτες συνθήκες ζωής σε σχέση με μοντέλα άλλων χωρών και ανθρώπων. Οφείλουμε, όμως, πέρα από το πρόβλημα, να διαγνώσουμε την πηγή του και κυρίως την ουσιαστική ύπαρξή του ως ψυχιατρικό ζήτημα και όχι ως μια θυματοποίηση.
Η ανάγκη της σύγκρισης
Η «ευρωπαϊκή προοπτική» και η συνεχόμενη εντυπωσιοθηρία ότι ο δυτικός κόσμος δημιουργήθηκε για την παροχή μιας ιδανικής, χωρίς δυσκολίες, ζωής. Πρόκειται για μια μανιώδη προβολή αυτοεξέλιξης και ανωτερότητας του μετα-μοντερνικού δυτικού κόσμου, η οποία δημιουργεί απίστευτες προσδοκίες σχετικά με μια ευφάνταστη, πολυποίκιλη ζωή. Προσδοκίες για τη ζωή του «εδώ και τώρα» και της εγωιστικής παντοδυναμίας του ατόμου, όπως τις περιέγραψε ο Κρίστοφερ Λας στο διήγημά του «Η κουλτούρα του ναρκισσισμού». Όσο αξιοθαύμαστα και αν είναι τα εκπαιδευτικά συστήματα της Δύσης, υπάρχει η απουσία πλαισίου διαπαιδαγώγησης σχετικά με την προοδευτική συνειδητοποίηση της απώλειας υλικών και άυλων αγαθών, όπως αυτό της «προσοχής», από την ανήλικη στην ενήλικη φάση. Ίσως γι’ αυτό και η κλασική φράση για τα παιδάκια στην Αφρική και την πείνα τους ποτέ δεν υπήρξε αρκετή για τους μονίμως ανικανοποίητους. Επιπλέον, υπάρχει η πεποίθηση ότι η κατάθλιψη αποτελεί πνευματικό δημιούργημα των προνομιούχων και εξυπνότερων. Είναι πράγματι αλήθεια ότι ο μικρονοϊκός δεν χαλάει τη ζαχαρένια του και ότι ένας ευφυής άνθρωπος είναι ευάλωτος μπροστά σε ψυχικές ασθένειες. Εκτός απ’ αυτό, γίνεται και συνεχόμενη προβολή δημόσιων προσώπων και προτύπων με κατάθλιψη και εξαρτήσεις, όπως η Amy Winehouse, η Angelina Jolie, ο Robbin Williams, o Heath Ledger κλπ., κάνοντας την κατάθλιψη «ιδιαιτερότητα» ή θα τολμούσαμε να πούμε και «προνόμιο» της προσωπικότητάς τους και η ανάγκη μιμητισμού και απόκτησης παρόμοιας ιδιαιτερότητας οδηγεί τις μάζες στην «ψευτοαυτογνωσία της κατάθλιψης».
Οι κοινωνικές διαβαθμίσεις και οι διαφορές στο αξιακό σύστημα μεταξύ Ανατολής – Δύσης
Υπάρχει η λαϊκή ρήση ότι: «η φτώχεια είναι το καλύτερο σχολείο». Σύμφωνα με τον ψυχίατρο και νευροβιολόγο Steven Rose του Πανεπιστημίου Gresham College του Λονδίνου, σε μια ψυχιατρική έρευνα του CNN money ονόματι “Gender, Job, Authority and Depression”, οι οικονομικά ευκατάστατοι καταλήγουν εύκολα να εμφανίζουν συμπτώματα κατάθλιψης. Αυτό, βέβαια, δεν ακυρώνει όλους τους καταθλιπτικούς φτωχότερων χωρών, αλλά, όταν η οικονομική και κοινωνική κατάσταση κάποιου είναι τόσο εξαθλιωμένη, η ανάγκη για επιβίωση δημιουργεί μια τόσο στρεσογόνα κατάσταση που δεν επιτρέπει περιθώρια περισυλλογής και ψυχικής ανησυχίας. Αξιοσημείωτη είναι η συχνότερη εμφάνιση κατάθλιψης στις γυναίκες κάθε κοινωνικής ομάδας με την ευθύνη της εγκυμοσύνης και μιας οικονομικά απροετοίμαστης κοινωνίας να ενσωματώσει αυτό το πρότυπο ζωής.
Η γενικευμένη κατάθλιψη στον δυτικό κόσμο θα μπορούσε να συνδεθεί, επίσης, με την υπερνεωτερικότητα, ως ψευδαίσθηση πολιτιστικής εξέλιξης, την κρίση των ηθικών αξιών και την αναδιαμόρφωση των κοινωνικών θεσμών. Πρωταρχικό ρόλο στην ψυχική υγεία του ατόμου έχει η οικογένειά του και αυτό το εξηγεί έμμεσα η θεωρία του Durkheim, όπου εξηγείται πώς τα εκάστοτε οικογενειακά σχήματα Ανατολής και Δύσης επηρεάζουν την κοινωνία. Υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ πολιτισμών και ετών σχετικά με την παράδοση της οικογένειας. Από το παλιό, αμετάβλητο και κάποιες φορές πατριαρχικό σχήμα της οικογένειας στο διαρκώς μεταβαλλόμενο και νεωτεριστικό, με πολλούς διαφορετικούς γονείς, αδερφούς και συγκατοίκους. Ανικανότητα επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια ως αποτέλεσμα μιας γενικότερης κοινωνικής παθογένειας και βέβαια αθεράπευτες δυσκολίες συμβίωσης που εξυπηρετούν την «κύλιση του χρήματος», όπως οικογενειακοί σύμβουλοι, διαζύγια, συμφωνητικά και κυρίως κατανομή ιδιοκτησιών.
Πέρα από τον θεσμό της οικογένειας, πώς συσχετίζεται, επίσης, η κατάθλιψη με την απομάκρυνση από το θρησκευτικό, αξιακό σύστημα; Κατά τον Μεσαίωνα, ξεκίνησε η έξαρση του Αθεϊσμού στη Δύση και συνεχώς αυξανόταν μέχρι και σήμερα με το κίνημα των λεγόμενων “libertarians”, μια ιδεολογική προσέγγιση την οποία απαρνήθηκε κατηγορηματικά μέρος των Ορθόδοξων βαλκανικών χωρών και η Ανατολή. Μια κοινωνιολογική έρευνα στις ΗΠΑ, το 2013, απέδειξε ότι οι ένθεοι νιώθουν περισσότερο ευγνώμονες για τη ζωή τους και «με τις πνευματικές τους ανησυχίες διαχειρίζονται καλύτερα την κατάθλιψη και το στρες και βρίσκουν νόημα στη ζωή τους», όπως τόνισε ο Harold Koenig. Οι θρησκείες χρησιμοποιήθηκαν εν μέρει για να θέσουν κάποιους «άγραφους νόμους» σχετικά με τη διαχείριση της ψυχολογίας της κοινής γνώμης. Για παράδειγμα, η Αγία Γραφή μιλάει για την κατάθλιψη, ενώ στην Ορθοδοξία, όπως και στο Ισλάμ, η αυτοκτονία αποτελεί τη μοναδική ασυγχώρητη αμαρτία.
Η ψυχολογία ως επιστήμη της «μόδας»
Πρόκειται για μια επιστημονοφανή κανονικοποίηση και εμπορευματοποίηση της κατάθλιψης. Η εμμονή των ψυχολόγων και των ψυχιάτρων να ονομάζουν κοινές συμπεριφορές και να τις κάνουν αντικείμενα διάγνωσης και παροχής θεραπείας, λες και υπήρξε ποτέ ζωή χωρίς κάποιο άγχος ή φοβία. Αν και σε περίπτωση που υπήρχε, θα ήταν εξίσου ανησυχητικό, γιατί θα ήταν σημάδι ότι το άτομο δεν έχει ενσυναίσθηση και αντιληπτική ικανότητα. «Η καταθλιψολογία» είναι η ψευδαίσθηση ύπαρξης ψυχικών προβλημάτων που οδηγεί σε αχρείαστη κατανάλωση ψυχοφαρμάκων και στην εμμονή του ανθρώπου να διακατέχεται από ένα αυτοδημιούργητο ψυχικό πρόβλημα με την επίφαση της «επιστημονικής διάγνωσης». Η διαβρωτική επίδραση της «ψυχολογοποίησης των πάντων» είναι το βασανιστικό αίσθημα ανεπάρκειας, παρόλο που ο άνθρωπος βρίσκεται συνεχώς στο επίκεντρο. Κανείς δεν αμφισβήτησε τη σοβαρότητα της κατάθλιψης ως ασθένεια και υπάρχουν πολλοί τρόποι πραγματικής διάγνωσής της, όμως για τη θεραπεία της προηγούνται άλλα προσωπικά ερωτήματα, ειλικρίνεια και αυτογνωσία και όχι η προσκόλληση στον τρόμο που «κουβαλάει» μέσα της η λέξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Περί Κατάθλιψης και Περιρρέουσας «Καταθλιψολογίας», psy-counsellors.gr, διαθέσιμο εδώ
- Και οι εκατομμυριούχοι παθαίνουν κατάθλιψη!, thalpos.org.gr, διαθέσιμο εδώ
- God Help Us? How Religion is Good (And Bad) For Mental Health, livescience.com, διαθέσιμο εδώ
