Του Κωνσταντίνου Δήμου,
Βρισκόμαστε στα τέλη του καλοκαιριού του 1826, μόλις μερικούς μήνες μετά την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου στις 10 Απριλίου. Η υπόθεση της ελληνικής Επανάστασης έχει ξεκινήσει να αναθερμαίνεται μετά από μια τριετία εμφυλίων σπαραγμών και την ορατή απειλή που συνιστούν οι δυνάμεις του Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο για τους σκοπούς του Αγώνα. Ο Κιουταχής έχει βαλθεί να κυριεύσει την Αθήνα και στις αρχές Ιουλίου στέλνει πολυπληθές πεζικό και ιππικό, καθώς και κανόνια για να πλήξουν τα τείχη της Αθήνας και να καταλάβουν την Ακρόπολη. Η πόλη εάλω στις 3 Αυγούστου, ωστόσο ο νεοδιορισθείς γενικός αρχηγός των στρατευμάτων της ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, Γεώργιος Καραϊσκάκης, σπεύδει άμεσα μαζί με ενισχύσεις και καταφθάνει στο στρατόπεδο της Ελευσίνας, όπως και ο επικεφαλής του τακτικού στρατού, Κάρολος Φαβιέρος.
Στη συνέχεια, τόσο ο τακτικός όσο και ο «άτακτος» στρατός μεταβαίνουν στο Χαϊδάρι, στην οποία πεδιάδα θα δοθούν δύο σκληρές μάχες μεταξύ Ελλήνων και Τουρκαλβανών στις 6 και 8 Αυγούστου, προκειμένου να πλήξουν τις δυνάμεις του Κιουταχή και να εκδιώξουν τα τουρκικά στρατεύματα που πολιορκούν την Ακρόπολη. Κατά την πρώτη μάχη, που κράτησε από το πρωί ως τις απογευματινές ώρες, το στρατηγικό δαιμόνιο του Καραϊσκάκη και η συνεργασία του με το Γάλλο συνταγματάρχη Φαβιέρο θα δράσει ευεργετικά για το συντονισμό των δύο σωμάτων στα οποία ήταν επικεφαλείς, τρέποντας το τουρκικό πεζικό και ιππικό σε φυγή. Οι ελληνικές απώλειες ανήλθαν περίπου στους 30 νεκρούς και σε πολλούς τραυματίες, ενώ οι τουρκικές περίπου σε 200 νεκρούς και πολλές υλικές ζημιές.
Η πρώτη μάχη θεωρήθηκε επιτυχημένη, όμως στην πορεία τα 2 εκ των 4 ελληνικών πυροβόλων καταστράφηκαν και έχρηζαν επισκευής. Ο Φαβιέρος επέμεινε να καταδιώξει τους Τούρκους που υποχωρούσαν πίσω προς την πόλη, αντιμετωπίζοντάς τους με μια κατά μέτωπο επίθεση. Ο Καραϊσκάκης όμως τον συγκράτησε, φοβούμενος ότι επρόκειτο για παγίδα στημένη από το τουρκικό ιππικό, κατά την οποία ο παρασυρθείς τακτικός στρατός θα βρισκόταν εντελώς αποκομμένος από τις εφεδρείες των ατάκτων. Γι’ αυτό πρότεινε την άμεση ανασύνταξη των ελληνικών δυνάμεων στο λιμάνι του Πειραιά, όπου θα υπήρχε η απαραίτητη κάλυψη από το ναυτικό και πυροβολικό που είχε εγκατασταθεί εκεί, όπως και η δυνατότητα ανεφοδιασμού. Προέκυψε έντονη φιλονικία ανάμεσα στο Ρουμελιώτη οπλαρχηγό και το Γάλλο συνταγματάρχη, ο οποίος επέμεινε στη θέση του περί μετωπικής επίθεσης μόνο με τον τακτικό στράτευμα και το τάγμα των Φιλελλήνων. Ο Καραϊσκάκης κατάφερε να τον πείσει, παρά το κακό προηγούμενο μεταξύ τους που είχε ήδη δημιουργηθεί, εξαιτίας της φιλοδοξίας του Φαβιέρου να παραμερίσει τον Καραϊσκάκη και να αναλάβει αυτός τη γενική αρχηγία.
Η ασυμφωνία χαρακτήρων μεταξύ των δύο στρατηγών καθόρισε και το αποτέλεσμα της δεύτερης μάχης στις 8 Αυγούστου, που διεξήχθη κατά τις πρωινές ώρες μέχρι και το μεσημέρι. Οι συνδυασμένες δυνάμεις του Κιουταχή (8.000 άνδρες) και του Ομέρ πασά της Ευβοίας (2.000 ιππείς) αιφνιδίασαν τις αντίστοιχες ελληνικές. Ο Φαβιέρος από πείσμα αρνήθηκε να οπισθοχωρήσει, εξαιτίας των πρόσφατων προσβολών που δέχτηκε, αποφασίζοντας να προβεί σε παρακινδυνευμένους ελιγμούς για να κρατήσει τις αμυντικές θέσεις των ταγμάτων του στα υψώματα. Τα τάγματα των Ρομπέρ και Πίσσα υπέστησαν απώλειες και πολλούς τραυματισμούς, αν και κατάφεραν να διατηρήσουν τη θέση τους σύμφωνα με τις δοθείσες διαταγές, χάρη στην έγκαιρη παρέμβαση του Καραϊσκάκη και του Νικόλαου Κριεζώτη. Τα παλικάρια του Καραϊσκάκη, ο Ρίζος, ο Βάσος Μαυροβουνιώτης, ο Σέρβος κ.ά. κατάφεραν τελικά να απωθήσουν τους Τουρκαλβανούς έπειτα από σκληρή μάχη σώμα με σώμα, από σπαθιά μέχρι και πετροπόλεμο, με τους δεύτερους να κερδίζουν έδαφος μόλις σε ελάχιστα σημεία και με τρομερές απώλειες, όπως το λόφο που υπερασπιζόταν το Α΄ τάγμα υπό τον τραυματισμένο πλέον Ρομπέρ. Οι Τούρκοι αναγκάστηκαν και πάλι να υποχωρήσουν υπό την κάλυψη των κανονιών προς την πεδιάδα. Αργότερα, οι Τούρκοι επιχείρησαν να περικυκλώσουν το ελληνικό στράτευμα, όμως ο Φαβιέρος το αντιλήφθηκε εγκαίρως και κατάφερε να μεταφέρει τους στρατιώτες του εκτός της κυκλωτικής κίνησης, μεταβαίνοντας από τα Μέθανα, πίσω στο στρατόπεδο της Ελευσίνας. Όσοι Έλληνες αποκόπηκαν και/ή έμειναν πίσω αποπροσανατολισμένοι, παγιδεύτηκαν και είτε συνελήφθησαν είτε εκτελέστηκαν επιτόπου, κάποιοι μάλιστα με πολύ μαρτυρικό τρόπο, όπως ο Ήβος Ρίζος και ο Χατζή-Λάμπρος Κορομηλάς.
Συνολικά, οι απώλειες των Ελλήνων ήταν βαριές αν αναλογιστούμε το μικρό μέγεθος των δυνάμεών τους και τη μη ικανότητα αναπλήρωσης του στρατεύματος, σε σχέση με τις αντίστοιχες δυνατότητες που διέθεταν οι Οθωμανοί Τούρκοι, λόγω των ενισχύσεων από τον Ιμπραήμ που κατέφθαναν συνεχώς. Σύμφωνα με την αλληλογραφία του Φαβιέρου προς την ελληνική κυβέρνηση, οι τουρκικές απώλειες έφθαναν τους 1.700 στρατιώτες. Τέλος, το αποτέλεσμα της μάχης κρίθηκε αμφίβολο, χωρίς η πλάστιγγα να γέρνει υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς, παρά τις σημαντικές φθορές σε έμψυχο και υλικό δυναμικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δ. Αινιάν (1903) Η Βιογραφία του Στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη. (Επιμ. Ι. Βλαχογιάννη) (2η Έκδ) Αθήνα: Τυπογρ. Β. Σ. Βλαστού
- Δ. Κόκκινος (1974) Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, Τόμος E΄. (6η Έκδ) Αθήνα:Εκδ. Μέλισσα
- Συλλογικό έργο (1980), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΒ΄. Αθήνα:Εκδοτική Αθηνών
- Κ. Λαγός ‘Οι «αυτοδίδακτοι στρατηγοί» στρατιωτικές ιδιοφυΐες του αγώνα; Κολοκοτρώνης και Καραϊσκάκης’ σε Συλλογικό Έργο (s.d.) Ελλήνων Ιστορικά Τεύχος 20 Μάχες και Στρατηγοί της Επανάστασης. Αθήνα: Διανέμεται με τον Τύπο της Κυριακής
