Της Δέσποινας Βλάχου,
Το Μπαγκλαντές είναι χώρα της Νότιας Ασίας, που βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Ινδικής χερσονήσου. Αποτελεί μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες στον κόσμο. Το 1971 έγινε η ανεξάρτητη χώρα του Μπαγκλαντές, με πρωτεύουσα την Ντάκα. Συνορεύει με τις επαρχίες της Ινδίας στα δυτικά και βόρεια, ενώ στα νοτιοανατολικά συνορεύει με τη Μιανμάρ. Το Μπαγκλαντές έχει ένα τυπικό κλίμα μουσώνων που χαρακτηρίζεται από ανέμους που φέρουν βροχή, μετρίως θερμές θερμοκρασίες και υψηλή υγρασία. Επίσης, ως χώρα συμμετέχει σε διάφορους παγκόσμιους και περιφερειακούς οργανισμούς: στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, στην Ένωση Περιφερειακής Συνεργασίας της Νοτίου Ασίας, στην Εμπορική Συμφωνία Ασίας-Ειρηνικού, στην Πρωτοβουλία Bay of Bengal για την Πολυτομεακή Τεχνική και Οικονομική Συνεργασία και στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας D-8. Το Μπαγκλαντές έγινε μέλος της Κοινοπολιτείας το 1972, μετά την ανεξαρτησία του.
Το Μπαγκλαντές είναι η όγδοη πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο, καθώς ο πληθυσμός της ανέρχεται στα 163 εκατομμύρια. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού του Μπαγκλαντές είναι Μπενγκάλι – ένας όρος που περιγράφει τόσο μια εθνοτική όσο και μια γλωσσική ομάδα. Ο λαός της Βεγγάλης είναι ιστορικά διαφορετικής προέλευσης, έχοντας αναδυθεί από τη συμβολή διαφόρων κοινοτήτων που εισήλθαν στην περιοχή κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων. Ο λαός Vedda ήταν ίσως η πρώτη ομάδα που εγκαταστάθηκε στην περιοχή. Οι μη-Μπενγκάλις -αποτελούμενοι κυρίως από μικρότερες αυτόχθονες ομάδες- αποτελούν μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού. Οι περισσότεροι από αυτούς κατοικούν στο Chittagong Hill Tracts στα νοτιοανατολικά, στην πιο αραιοκατοικημένη περιοχή της χώρας. Μερικές από τις ομάδες σχετίζονται με τους λαούς της Μιανμάρ (Βιρμανία) και πολλές ακολουθούν τον Βουδισμό. Ωστόσο, η κυρίαρχη θρησκεία στο Μπαγκλαντές είναι ο Ισλαμισμός, που έγινε επίσημη θρησκεία με συνταγματική τροποποίηση του 1988. Παράλληλα, υπάρχουν και μικροί πληθυσμοί Χριστιανών και Ινδουιστών. Η κυρίαρχη γλώσσα στο Μπαγκλαντές είναι η Βεγγαλική ή Μπενγκάλι, ωστόσο οι αυτόχθονες μειονοτικές ομάδες έχουν τις δικές τους γλώσσες και διαλέκτους.
Όταν η βρετανική αποικιακή κυριαρχία έληξε τον Αύγουστο του 1947, δύο νέες χώρες -η Ινδία και το Πακιστάν- γεννήθηκαν και η Βεγγάλη χωρίστηκε μεταξύ τους. Η Δυτική Βεγγάλη πήγε στην Ινδία και το Μπαγκλαντές έγινε η πακιστανική επαρχία της Ανατολικής Βεγγάλης (αργότερα μετονομάστηκε Ανατολικό Πακιστάν), μία από τις πέντε επαρχίες του Πακιστάν. Οι εκκλήσεις για μεγαλύτερη αυτονομία οδήγησαν σε ένα κίνημα ανεξαρτησίας της Βεγγάλης. Αυτό το κίνημα, με επικεφαλής τον Awami League, κέρδισε τον πόλεμο ανεξαρτησίας για το Ανατολικό Πακιστάν, που έγινε ανεξάρτητο κράτος και ονομάστηκε Μπαγκλαντές. Η κυβέρνηση μετά την ανεξαρτησία αντιμετώπισε τρομακτικές προκλήσεις, κυρίως στην οικονομία, και το 1975 ανατράπηκε από τον στρατό. Την περίοδο εκείνη, έγιναν αξιοσημείωτα βήματα για την οικονομία και την ανάπτυξη του Μπαγκλαντές, ενώ ξεκίνησαν και προσπάθειες για οικονομικές συνεργασίες με γειτονικές χώρες.
Εκλογές ξαναέγιναν το 1979 και εφαρμόστηκε ένα ημι-προεδρικό σύστημα. Μέχρι το 1982 το Εθνικιστικό Κόμμα του Μπαγκλαντές (BNP) ήταν στην εξουσία, οπότε και ξαναέγινε πραξικόπημα. Ο στρατός παρέμεινε στην εξουσία μέχρι το 1991, αφού είχαν προηγηθεί μαζικές διαδηλώσεις και εξεγέρσεις εναντίον της κυβέρνησης. Τα δύο προαναφερθέντα κόμματα (BNP και Awami League) εναλλάχθηκαν στην εξουσία κατά τη διάρκεια της πολιτικής κρίσης του 2006, μέχρι τις εκλογές του Δεκεμβρίου του 2008 και την νίκη της Sheikh Hasina του Awami League. Η ίδια ξανακέρδισε τις εκλογές του 2014 με συντριπτική πλειοψηφία, αν και το αντίπαλο κόμμα μποϊκόταρε την όλη διαδικασία. Η ανθρωπιστική κρίση που ξέσπασε με αφορμή τους πληθυσμούς Rohingya το 2017, αποτέλεσε πρόκληση για τις επικείμενες εκλογές του 2018. Το Awami League πέτυχε μία ακόμη μεγάλη νίκη στις εκλογές αυτές, ενώ η Hasina αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες περί νοθείας από το κόμμα της αντιπολίτευσης.
H οικονομική και αναπτυξιακή πρόοδος του Μπαγκλαντές υπήρξε αξιοσημείωτη. Η οικονομία του Μπαγκλαντές έχει μεγεθυνθεί περίπου 6% ετησίως από το 2005 παρά τις παρατεταμένες περιόδους πολιτικής αστάθειας, κακής υποδομής, ενδημικής διαφθοράς, ανεπαρκούς τροφοδοσίας και αργής εφαρμογής των οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Αν και περισσότερο από το ήμισυ του ΑΕΠ προέρχεται από τον τομέα των υπηρεσιών, σχεδόν οι μισοί από τους κατοίκους του Μπαγκλαντές απασχολούνται στον γεωργικό τομέα, με το ρύζι ως το πιο σημαντικό προϊόν. Πιο συγκεκριμένα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σχεδόν τριπλασιάστηκε μέσα σε μία δεκαετία, φτάνοντας τα $1.600 το 2017, από το 2007 που βρισκόταν στα $560.
Οι οικονομικές επιδόσεις του Μπαγκλαντές ενισχύθηκαν κατά τη δεκαετία του 1990, κυρίως λόγω των μέτρων μεταρρύθμισης που εγκρίθηκαν στις αρχές της δεκαετίας. Ωστόσο, ο ρυθμός των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων επιβραδύνθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, διατηρώντας έτσι υψηλά τα επίπεδα φτώχειας. Συνολικά, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά τη δεκαετία εκείνη υπολείπεται των επιδόσεων άλλων παρόμοιων οικονομιών. Στο τέλος της δεκαετίας το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρέμεινε τελικά χαμηλό, στα $400. Ακολούθησε μία περίοδος όπου υπήρξε σταδιακή αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, και η δεκαετία έκλεισε με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ να βρίσκεται στα $780. Το 2013 ήταν μία χρονιά πολιτικής αστάθειας λόγω των κοινωνικών αναταραχών και των απεργιών, που επηρέασαν τον ρυθμό ανάπτυξης και τις επενδύσεις, χωρίς ωστόσο να επηρεάσουν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Συνολικά, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε από περίπου $100 το 1972 σε περίπου $500 το 2005 και το 2019 σε $1.850 περίπου.
Όλα αυτά μας δείχνουν ότι οι μεταρρυθμίσεις στην οικονομία καθυστερούν και ότι οι κυβερνήσεις δεν αντιμετωπίζουν τα δομικά προβλήματα της χώρας με τρόπο κατάλληλο. Για τον λόγο αυτόν, το Μπαγκλαντές εξακολουθεί να είναι μία χώρα χαμηλού εισοδήματος.
Όσον αφορά το ζήτημα της υγείας, το Μπαγκλαντές σημείωσε αξιοσημείωτη πρόοδο στους δείκτες που αφορούν τα ζητήματα του τομέα αυτού. Ωστόσο, οι δαπάνες για το σύστημα υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, όπως διαφαίνεται και στον παρακάτω πίνακα, οι δαπάνες για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ βρίσκονταν στο 2,3% για το 2018. Το 2016, οι δαπάνες για την υγεία έφτασαν το 2,5%, το υψηλότερο ποσοστό τα τελευταία 16 χρόνια. Σύμφωνα με το Κέντρο Έρευνας και Πληροφοριών (CRI) στη Ντάκα, υπάρχουν περισσότερα από 600 νοσοκομεία στη χώρα, ενώ η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει 16.438 κοινοτικές κλινικές και κέντρα υγείας. Ωστόσο, παρατηρείται μία γενική έλλειψη επαγγελματιών στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης στο Μπαγκλαντές, ιδίως στον δημόσιο τομέα. Το 2015 υπήρχαν 0,47 γιατροί ανά 1.000 κατοίκους, σε σύγκριση με 0,76 για την Ινδία και 0,98 για το Πακιστάν. Ενδεικτικά, στην Ελλάδα αντιστοιχούν 6.3 γιατροί ανά 1.000 κατοίκους. Υπάρχει, επίσης, μια σοβαρή έλλειψη νοσοκόμων, ιδιαίτερα σε κρατικά νοσοκομεία, καθώς το 2015 η αναλογία ήταν 1 νοσοκόμα για κάθε 3 γιατρούς.
Παράλληλα, το Μπαγκλαντές έχει σημειώσει αξιοσημείωτη πρόοδο στον τομέα της παιδείας και στη διασφάλιση της πρόσβασης στη βασική και δευτεροβάθμια εκπαίδευση τις τελευταίες δεκαετίες. Τα θεμέλια του εκπαιδευτικού συστήματος στο Μπαγκλαντές καθορίστηκαν κατά την περίοδο της βρετανικής κυριαρχίας. Το σύστημα έχει τρία επίπεδα: πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι και υποχρεωτικές, αν και η συμμετοχή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι μειωμένη. Τα σχολεία σε πόλεις και κωμοπόλεις είναι γενικά καλύτερα στελεχωμένα και χρηματοδοτούμενα από αυτά των αγροτικών περιοχών. Το 2018, το καθαρό ποσοστό εγγραφής της χώρας σε επίπεδο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης έφτασε το 97% και το επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης περίπου 69%. Με σχεδόν 8,1 εκατομμύρια κορίτσια σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης το 2018, το Μπαγκλαντές είναι από τις λίγες χώρες που πέτυχαν να υπάρξει ισότητα των φύλων στην εγγραφή στο σχολείο, καθώς υπάρχουν περισσότερα κορίτσια από ότι αγόρια στα γυμνάσια. Οι κυβερνητικές δαπάνες για την εκπαίδευση κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα, σε σχέση με άλλες χώρες με παρόμοια επίπεδα ανάπτυξης. Ειδικότερα, οι δαπάνες της κυβέρνησης για την εκπαίδευση ως ποσοστό του ΑΕΠ για το 2019 έφτασαν το 1,3%, μετά από μία πτώση από το ποσοστό του 2,5% το 2016.
Επιπλέον, άλλος ένας σημαντικός δείκτης για την ανάπτυξη της χώρας είναι ο Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI Index). O Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης για το 2019 έφτασε το 0,632, θέτοντας τη χώρα στην κατηγορία κρατών μεσαίας ανθρώπινης ανάπτυξης. Μεταξύ 1990 και 2019, η τιμή HDI για το Μπαγκλαντές αυξήθηκε από 0,394 σε 0,632, αύξηση 60,4%. Η χώρα έχει, επίσης, δείξει βελτίωση στο προσδόκιμο ζωής τις τελευταίες 3 δεκαετίες από το 1990. Το προσδόκιμο ζωής στη χώρα έχει αυξηθεί για πάνω από 14 χρόνια μεταξύ 1990-2019. Παράλληλα, ο Δείκτης Ισότητας των Φύλων έχει τιμή 0,537 για το 2019. Στο Μπαγκλαντές, το 20,6% των κοινοβουλευτικών εδρών κατέχουν γυναίκες και το 39,8% των ενήλικων γυναικών έχουν φτάσει τουλάχιστον σε δευτεροβάθμιο επίπεδο εκπαίδευσης σε σύγκριση με το 47,5% των ανδρών.
Εν κατακλείδι, το Μπαγκλαντές έχει σημειώσει αξιοσημείωτη πρόοδο στη μείωση της φτώχειας, υποστηριζόμενη από τη συνεχή οικονομική ανάπτυξη. Είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στον κόσμο την τελευταία δεκαετία χάρη στο δημογραφικό μέρισμα, τις ισχυρές εξαγωγές έτοιμων ενδυμάτων και τις σταθερές μακροοικονομικές συνθήκες. Από την άλλη πλευρά, όμως, οι οικονομικοί δείκτες μας δείχνουν ότι η χώρα έχει πολύ δρόμο ακόμη να διανύσει προκειμένου να γίνει ένα ανεπτυγμένο και πλούσιο κράτος. Επιπλέον, η πανδημία του COVID-19 επηρέασε σε μεγάλο βαθμό το Μπαγκλαντές. Εκτός από τον αντίκτυπο στην υγεία, η αύξηση του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε και η φτώχεια αυξήθηκε. Με τις σωστές πολιτικές και την έγκαιρη δράση, το Μπαγκλαντές μπορεί να επιταχύνει την ανάκαμψή του από την οικονομική ύφεση και να συνεχίσει να προχωρά προς την ανάπτυξη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bangladesh – Economic Indicators, Moody’s Analytics, διαθέσιμο εδώ
- Bangladesh : Staff Report for the 2003 Article IV Consultation and Request for a Three-Year Arrangement Under the Poverty Reduction and Growth Facility, IMF, εδώ
- Bangladesh and ADB, Asian Development Bank εδώ
- Bangladesh, Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Human Development Reports-Bangladesh, United Nations Development Programme, διαθέσιμο εδώ
- Kohlmann Th., Bangladesh: A small tiger economy with big plans, εδώ
- The World Bank In Bangladesh, The World Bank, εδώ
