Της Δήμητρας Κουφωλιά,
Το δίκαιο της υγείας αποτελεί έναν από τους πιο ενδιαφέροντες κλάδους του δικαίου και ο τομέας του έχει αποκτήσει τεράστια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Ήδη όμως από τα πάρα πολύ αρχαία χρόνια, στον κώδικα του Χαμουραμπί υπήρξαν διατάξεις που επέβαλλαν κυρώσεις (θάνατο, κόψιμο χεριών, πρόστιμο κ.λπ.) σε περίπτωση που ο γιατρός προκαλούσε βλάβη ή θάνατο στον ασθενή του. Στη στήλη, επίσης, αναφέρονται κι άλλες πληροφορίες για τον χώρο της ιατρικής της μακρινής εκείνης εποχής: «Αν πρόκειται αντιθέτως για κοινό πολίτη, όχι ευγενή, η αμοιβή του ιατρού να είναι 5 σίκλοι. Αν πρόκειται για δούλο, ο κύριος του δούλου να πληρώνει στο γιατρό 2 αργυρούς σίκλους. Αν ένας γιατρός έχει εκτελέσει μια σοβαρή εγχείρηση με το ορειχάλκινο μαχαιρίδιο στο σώμα ενός ευγενούς και του έχει προκαλέσει το θάνατο ή έχει ανοίξει ένα απόστημα στο μάτι ενός ευγενούς και του έχει προκαλέσει την απώλεια του ματιού, να του κόβεται το χέρι. Αν ένας ιατρός έχει εκτελέσει μια σοβαρή εγχείρηση στο σώμα ενός δούλου, χρησιμοποιώντας το ορειχάλκινο μαχαιρίδιο και έχει προκαλέσει το θάνατο του δούλου, να αντικαθιστά τον δούλο με άλλο δούλο… Αν του έχει ανοίξει με το ορειχάλκινο μαχαιρίδιο ένα απόστημα στο μάτι και έχει προκαλέσει την απώλεια του ματιού, να πληρώνει σε άργυρο το μισό της αξίας του δούλου… Αν ένας ιατρός έχει ανατάξει κάταγμα σ’ έναν ευγενή ή του έχει θεραπεύσει τένοντα από θλάση, να πληρώνει ο άρρωστος τον ιατρό 5 σίκλους. Αν πρόκειται για κοινό πολίτη, η αμοιβή θα είναι 3 αργυροί σίκλοι. Αν πρόκειται για δούλο, να πληρώνει ο κύριος του δούλου στον ιατρό 2 αργυρούς σίκλους.».
Το δικαίωμα στην υγεία, το οποίο τώρα είναι σε ανάπτυξη εξαιτίας του ότι έρχεται στο προσκήνιο ο άνθρωπος, που χαρακτηρίζεται από τις αξίες της αυτονομίας, αποτελεί ατομικό και κοινωνικό φαινόμενο. Ατομικό δικαίωμα μεν, διότι το ίδιο το κράτος πρέπει να απέχει από συμπεριφορές που βλάπτουν την ψυχική-διανοητική υγεία του κάθε ατόμου, κοινωνικό αγαθό δε, εφόσον ιδρύονται και λειτουργούν οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας (π.χ. ΕΣΥ).
Βάσει του άρθρου 21 παρ. 3 του Συντάγματός μας, «το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων». Από αυτήν τη διάταξη διαφαίνεται πρώτον η κοινωνική διάσταση του δικαιώματος και δεύτερον, στοιχειοθετείται ένας δημόσιος σκοπός, ο οποίος μπορεί υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις να αποτελέσει λόγο περιορισμού άλλων δικαιωμάτων. Υπάρχει στη θεωρία της νομικής επιστήμης μια διαφωνία σχετικά με το αν το δικαίωμα στην υγεία είναι αγώγιμο, αν δηλαδή ο πολίτης μπορεί κάνοντας χρήση του 21Σ να αξιώσει με αγωγή απευθείας από το κράτος τη νοσηλεία του. Η πρώτη άποψη υποστηρίζει πως ευθέως εκ του Συντάγματος είναι δυνατό αυτό κι άρα το δικαίωμα είναι αγώγιμο, ενώ η αντίθετη άποψη τονίζει πως απαιτείται πρώτα νομοθετική εξειδίκευση. Δηλαδή, απαιτείται η παρέμβαση του νομοθέτη και η αγωγιμότητα του ενεργοποιείται όταν αυτό εξειδικευτεί νομοθετικά.
Το συγκεκριμένο δικαίωμα έχει πολλές πτυχές, οι οποίες εκδηλώνονται μέσα από διεθνή-υπερεθνικά νομοθετικά κείμενα κι μεταξύ άλλων είναι τα ασφαλή τρόφιμα, η επαρκής διατροφή και στέγαση, οι υγιεινές συνθήκες εργασίας και περιβάλλοντος, η εκπαίδευση και η ενημέρωση σχετικά με την υγεία. Το ΣτΕ έχει διαπλάσσει πλούσια νομολογία σχετικά με τις συγκεκριμένες πτυχές. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση ΣτΕ 2412/1993 βάσει της οποίας: «η διάταξη του άρθ. 21 παρ. 3 του Συντάγματος προβλεπομένην μέριμναν του Κράτους διά την υγείαν των πολιτών και τη λήψη ειδικών μέτρων προστασίας, πλην άλλων, της νεότητος, ο Υπουργός Υγείας δύναται να απαγορεύει την κυκλοφορία κ.λπ. των προοριζομένων προς χρήση από παιδιά προϊόντων, τα οποία, και αν καθ’ εαυτά δεν είναι αμέσως βλαπτικά διά την υγεία των ως άνω προσώπων, είναι πάντως δυνατόν να προκαλέσουν εις αυτά εθισμόν χρήσεως προϊόντων μη εμπιπτόντων ενδεχομένως σε κάποια απαγόρευση βλαπτικών όμως της υγείας των. Επειδή εν προκειμένω το προϊόν “απομίμηση τσιγάρου”, δείγμα του οποίου περιέχεται εις τον φάκελο, και ουδέν διαφέρει εις την εμφάνιση από τα πραγματικά σιγαρέττα, είναι δε παιγνίδι απευθυνόμενο κυρίως στα παιδιά και η, κατ’ επίκληση της μνησθείσης εξουσιοδοτήσεως, απαγόρευση κυκλοφορίας κ.λπ. τούτου επεβλήθη, ως ευχερώς συνάγεται εκ του φακέλου, όχι διότι καθ’ εαυτό βλάπτει την υγεία, αλλά διά να μη παρακινούνται τα παιδιά εις την συνήθεια του καπνίσματος. Ούτως η προσβαλλομένη κανονιστική πράξη κινουμένη εντός των ορίων της εξουσιοδοτήσεως, κατά την παρατεθείσαν έννοιάν της, δεν έχρηζεν αιτιολογίας, δεν παραβιάζει την αρχήν της αναλογικότητος ούτε μη νόμιμη είναι ως αβασίμως προβάλλεται με την κρινομένην αίτηση, η οποία, κατά συνέπειαν, είναι απορριπτέα».
Η βασική αρχή, εν κατακλείδι, που διέπει το δίκαιο της υγείας είναι η απαγόρευση των διακρίσεων: το δικαίωμα στην υγεία είναι το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό δικαίωμα σε καθολικό ελάχιστο επίπεδο υγείας στο οποίο έχουν δικαίωμα όλα τα άτομα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κώδικας Χαμουραμπί και ιατρική, haniotika-nea.gr, διαθέσιμο εδώ
- Θεμελιώδη δικαιώματα, Σ. Βλαχόπουλος
