Της Κατερίνας Σφυράκη,
Θα έλεγε κανείς πως το γεγονός ότι η επιστήμη και η τεχνολογία εξελίσσονται διαρκώς, ενώ ορισμένα θεμελιώδη εργασιακά δικαιώματα εξακολουθούν να καταστρατηγούνται, είναι τουλάχιστον ειρωνικό. Μια από τις ομάδες εργαζομένων που υφίσταται ιδιαίτερα έντονη εκμετάλλευση είναι αυτή των οικιακών βοηθών, δυστυχώς, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Ένα από τα πιο σύνθετα ζητήματα που αφορούν στην οικιακή εργασία είναι η αποσαφήνιση της έννοιας, η διευκρίνιση δηλαδή και η συγκεκριμενοποίηση των συνολικών καθηκόντων που οφείλει να εκτελεί η οικιακή εργαζόμενη, όταν αναλαμβάνει αυτή την εργασία. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι ο όρος «οίκος» καθώς και η φροντίδα του λαμβάνουν μια ευρεία γκάμα σημασιών που σχετίζονται με τη «φυσικοποίηση» της εργασίας, συνήθως της γυναικείας, απέναντι στον οίκο. Πρόκειται για μια βαθιά ριζωμένη αντίληψη που ισχυρίζεται ότι οι πρακτικές της οικιακής φροντίδας αποτελούν απόρροια της «φύσης» των γυναικών και όχι μιας διαδικασίας εκπαίδευσης και εξειδίκευσής τους.
Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) ορίζει ως οικιακό/-ή εργαζόμενο/-η κάθε μισθωτό/-ή, εργαζόμενο/-η σε ιδιωτικό νοικοκυριό, με οποιαδήποτε μέθοδο και περίοδο αμοιβής, που προσφέρει οικιακή εργασία στο πλαίσιο σχέσης-απασχόλησης, σε ένα ή περισσότερα νοικοκυριά. Η συγκεκριμένη εννοιολογική συνθήκη, που αφορά τους οικιακούς βοηθούς, αποκλείει όποιο άτομο προσφέρει οικιακή εργασία μόνο περιστασιακά ή σποραδικά και σε μη επαγγελματική βάση. Οι οικιακοί εργαζόμενοι απασχολούνται συνήθως ως οικονόμοι, νταντάδες, μάγειρες, οδηγοί, κηπουροί και φροντιστές κατοικίδιων ζώων, ως προσωπικοί δηλαδή υπάλληλοι και συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας που καλύπτουν ανάγκες σε διάφορους τομείς.
Οι περισσότεροι απασχολούμενοι του χώρου εργάζονται ως «εσωτερικοί», διαβιούν δηλαδή στο σπίτι της οικογένειας στο οποίο προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι οικιακοί εργαζόμενοι οικοδομούν μια σχέση ζωής με τους εργοδότες, αντιμετωπίζονται δηλαδή ως ένα ακόμη μέλος της οικογένειας, αφήνοντας έτσι την καθημερινότητα να κυλά σε ένα κλίμα σύμπνοιας και ηρεμίας. Ακόμη, το μέλος αυτό χαίρει ισότιμης συμπεριφοράς και οι εργοδότες αφουγκράζονται με κατανόηση τις ανάγκες και τα δικαιώματά του. Ωστόσο, οι έρευνες αποδεικνύουν ότι πληθώρα οικιακών βοηθών καταγγέλλει εκμετάλλευση από αφεντικά που συμπεριφέρονται έως και τυραννικά, αφού όχι μόνο στερούν από τους εργαζομένους τον βασικό τους μισθό, αλλά ταυτόχρονα δεν επιτρέπουν καμία ειδική άδεια, απαγορεύουν την αποχώρηση από το σπίτι ακόμη και στα προγραμματισμένα ρεπό και επιβαρύνουν τους εργαζόμενους με αγγαρείες που δεν εμπίπτουν στα καθήκοντά τους. Οι οικιακοί βοηθοί βιώνουν μεγάλη ψυχική πίεση, καθώς τους επιβάλλεται να είναι διακριτικοί, πανταχού παρόντες και άμεσα ανταποκρινόμενοι σε κάθε κάλεσμα της οικογένειας, χωρίς επιπλέον οικονομικές απολαβές. Συχνά γίνονται αναφορές για λεκτική, ψυχολογική αλλά και σωματική βία απέναντί τους, με την απειλή ότι αν δεν υπακούσουν στις εντολές των εργοδοτών, τα άτομα αυτά θα υποστούν ακόμη βαρύτερες συνέπειες ή θα χάσουν ακόμη και τη δουλειά τους.
Η πλειονότητα των οικιακών βοηθών αποτελείται από γυναίκες ευρέως ηλικιακού φάσματος. Δυστυχώς, τις θέσεις των “domestic workers”, όπως συναντάται ο όρος στη διεθνή έρευνα και βιβλιογραφία, αναλαμβάνουν συχνά ανήλικα κορίτσια ή ηλικιωμένες γυναίκες που αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα υγείας. Η πρώτη ηλικιακή ομάδα επιλέγεται λόγω της μεγαλύτερης αντοχής στη δουλειά και συγκεκριμένα στον επιβαρυμένο φόρτο εργασίας, ενώ η δεύτερη λόγω της εμπειρίας που συχνά έχουν οι μεγαλύτερες γυναίκες στην ανατροφή των παιδιών και τα καθήκοντα του νοικοκυριού. Σε κάθε περίπτωση, οι γυναίκες αυτές ακολουθούν ένα τέτοιο επάγγελμα συνήθως επειδή έχουν μεγάλη ανάγκη από χρήματα, αλλά καταλήγουν να εισπράττουν πενιχρούς μισθούς. Πίσω από τα πρόσωπα αυτών των γυναικών υπάρχουν τις περισσότερες φορές παιδιά που πρέπει να πάνε σχολείο, να σπουδάσουν και κυρίως να έχουν τα απαραίτητα αγαθά για την επιβίωσή τους, που εξασφαλίζονται καθαρά και μόνο από τον μισθό αυτών των γυναικών. Άλλες πάλι φορές, ο μισθός καλύπτει τη φαρμακευτική αγωγή και την ιατρική περίθαλψη των γονιών ή των υπόλοιπων μελών των οικογενειών τους, ενώ λίγες είναι δυστυχώς οι φορές που οι μισθοί είναι μεν απαραίτητοι, αλλά όχι ο μοναδικός πόρος επιβίωσης. Ο μοναδικός τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των εργαζομένων και των οικογενειών τους συνήθως είναι η τραπεζική κατάθεση αυτών των χρημάτων, καθώς οι εργαζόμενες αδυνατούν λόγω του συνεχόμενου εργασιακού ωραρίου να βρεθούν με τα παιδιά τους, τους λοιπούς συγγενείς και φίλους τους.
Η όλη εκμετάλλευση των οικιακών εργαζομένων δεν στηρίζεται μόνο στον παράγοντα της ηλικίας, αλλά και στην καταγωγή, η οποία συμβάλλει στη δημιουργία ενός ευάλωτου κοινωνικού προφίλ. Σε άρθρο του ελληνικού παραρτήματος του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ αναφέρεται ότι από τη δεκαετία του ’90 στην Ελλάδα οι περισσότερες γυναίκες που απασχολούνται στον κλάδο προέρχονται από χώρες διαφορετικές από αυτήν της χώρας εργασίας τους και πρόκειται συνήθως για μετανάστριες από την Ανατολική Ευρώπη, την Αφρική και τις Φιλιππίνες. Τονίζεται, επίσης, ότι «οι εργάτριες φτάνουν στην Ελλάδα μέσα από ένα πλέγμα γραφείων εύρεσης εργασίας (τόσο εγχώριων όσο και ξένων), μέσα από δίκτυα λαθρεμπορίου και διακίνησης, αλλά και χάρη σε προφορικές διαδόσεις στο εσωτερικό κοινοτήτων με μεγάλη ανάγκη για δουλειά». Οι οικιακές βοηθοί καθίστανται ευάλωτες, καθώς δεν έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν ή αντιμετωπίζουν δυσκολίες, όταν επιθυμούν αλλά δεν γνωρίζουν πώς να συμμετέχουν, σε συνδικαλιστικές οργανώσεις ή άλλες μορφές συλλογικής διαπραγμάτευσης, βιώνοντας ταυτόχρονα περιορισμένη κάλυψη από την κοινωνική ασφάλιση.
Οι πρωτοφανείς σε παγκόσμιο επίπεδο υγειονομικές συνθήκες του κορωνοϊού έρχονται να προστεθούν στις δυσκολίες που βιώνουν οι γυναίκες αυτές. Μαρτυρίες γυναικών αποδεικνύουν ότι λόγω του αυξημένου φόβου των εργοδοτών οι εργαζόμενες στερούνται πλέον και την παραμικρή έξοδο από το σπίτι, με αποτέλεσμα η ψυχική υγεία τους να εξασθενεί και η σωματική κούραση να πολλαπλασιάζεται μέρα με τη μέρα. Οι γυναίκες αυτές ανατρέφουν παιδιά χωρίς, ωστόσο, να βλέπουν τα δικά τους, χάνουν την επαφή με την εξωτερική πραγματικότητα, απομακρύνονται από φίλους και συμπατριώτες και δεν μπορούν να διεκπεραιώσουν σημαντικές δουλειές, όπως να στείλουν παραδείγματος χάριν χρήματα στην πατρίδα τους.
Για μια ακόμη φορά, η βασική αιτία εκμετάλλευσης είναι το γυναικείο φύλο. Η γυναίκα τίθεται στο περιθώριο και ο συνδυασμός καταγωγής και ηλικίας έρχονται να προστεθούν στο αφήγημα της εκμετάλλευσης. Η καταστρατήγηση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν θα έπρεπε να είναι ανεκτή σε κανένα επίπεδο κι ο εργασιακός χώρος θα έπρεπε να χαρακτηρίζεται όχι μόνο από τον επαγγελματισμό που οφείλουν να επιδεικνύουν οι εργαζόμενοι, αλλά και από τον απαραίτητο σεβασμό που θα έπρεπε να τους δείχνουν οι εργοδότες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 28ης Απριλίου 2016 σχετικά με τις γυναίκες που απασχολούνται ως οικιακές βοηθοί και προσωπικό φροντίδας στην ΕΕ (2015/2094(INI)), europarl.europa.eu, Διαθέσιμο εδώ
- Απομονωμένες στο σπίτι ενός άλλου: Οι επιπτώσεις των μέτρων απαγόρευσης κυκλοφορίας για τον Covid-19 στις οικιακές βοηθούς στην Ελλάδα, rosalux.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΙΑΚΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΑΤΗ-ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ, ejournals.epublishing.ekt.gr, Διαθέσιμο εδώ
