Του Γιώργου Γαλανάκη,
Ως το 1875, το πολιτικό κοινοβουλευτικό καθεστώς της Ελλάδας ήταν σχετικά χαλαρό όσον αφορά την ανεκτικότητα απέναντι στις παρεμβάσεις του μονάρχη. Με το σύνταγμα του 1864, ο βασιλιάς είχε ακόμα τη δυνατότητα –λόγω ασάφειας στη διατύπωση– να διορίζει κυβέρνηση της αρεσκείας του. Έτσι, ο Γεώργιος Α΄, έδειχνε προτίμηση σε κυβερνήσεις μειοψηφίας. Αυτό συνέβαινε αφενός γιατί ο βασιλιάς θα μπορούσε να ασκήσει μεγάλη επίδραση, λόγω της χαμηλής απήχησής τους και αφετέρου τα ίδια τα κόμματα μειοψηφίας θα είχαν μοναδικές ευκαιρίες να προωθήσουν το συμφέρον τους και να πραγματώσουν τους στόχους τους για την ελληνική κοινωνία. Όμως βέβαια, τέτοιες πρακτικές υπονόμευαν τη βούληση του λαού και την όποια αξία της δημοκρατίας, εφόσον δεν κυβερνούσαν οι άνθρωποι, που είχε περισσότερο στηρίξει ο ελληνικός λαός.
Αιτία της αλλαγής του πολιτικού σκηνικού αποτέλεσε η πρωτοβουλία του Χαριλάου Τρικούπη να δημοσιεύσει ανώνυμα στην εφημερίδα «Καιροί» το περίφημο άρθρο του με τίτλο «Τίς πταίει;», στις 29 Ιουνίου 1874. Το άρθρο ήταν καυστικός κόλαφος κατά του Στέμματος και ήταν πραγματικός προπομπός της εφαρμογής της Αρχής της Δεδηλωμένης. Πρώτη φορά ένας πολιτικός αρχηγός επέρριπτε δημόσια την ευθύνη για την έλλειψη σεβασμού από πλευράς του βασιλιά προς τη θέληση της πλειοψηφίας. Ο Γεώργιος Α΄ δεν ένιωθε δεσμευμένος εξάλλου, αφού εκμεταλλευόταν νομικές ασάφειες προς όφελος των αυθαιρεσιών του. Με τη διακήρυξη της αποδοχής της Δεδηλωμένης, ο Γεώργιος ήταν υποχρεωμένος να διορίσει την κυβέρνηση, που θα είχε τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών (ήτοι, τουλάχιστον το 50% του σώματος +1 βουλευτή). Ένας από τους προφανείς και αναγκαίους σκοπούς για την πρόοδο του πολιτικού συστήματος ήταν ο περιορισμός της βασιλικής εξουσίας και η ενδυνάμωση του κοινοβουλίου. Έπειτα, θεωρούταν θεμελιώδης για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της κοινοβουλευτικής εξουσίας η λειτουργία του συστήματος εναλλαγής των κομμάτων, μέσω εκλογών. Έτσι, ο Τρικούπης προήγαγε το σύστημα του δικομματισμού με υποστήριξη της μοναρχίας προς την πλειοψηφία της λαϊκής βούλησης για την πολιτική που προτιμούσαν οι Έλληνες να ακολουθηθεί.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο Τρικούπης επανήλθε με νέο ανώνυμο άρθρο με τίτλο «Παρελθόν και Ενεστώς», όπου εξέθετε την άποψή του περί της αναγκαιότητας εφαρμογής της Δεδηλωμένης, φυσική συνέχεια του «Τις πταίει;». Τα δύο άρθρα του, όντας μανιφέστο νέων πολιτικών ιδεών για τον ελληνικό χώρο αποτέλεσαν την απαρχή για τη μετάβαση σε ένα αλλιώτικο Κοινοβούλιο, περισσότερο δημοκρατικό και με δύο κόμματα να επικρατούν, εναλλάξ. Ο θρόνος βέβαια αντέδρασε άμεσα, καθότι πλήττονταν τα συμφέροντά του και συνέλαβε πρώτα τον εκδότη Κανελλίδη, ο οποίος θεωρήθηκε υπεύθυνος. Όμως, ο Τρικούπης, που ήθελε εξ αρχής να υπογράψει με το ονοματεπώνυμό του, παραδόθηκε, δηλώνοντας πως αυτός ήταν ο συντάκτης. Γρήγορα, ο Τρικούπης αφέθηκε ελεύθερος και –εντός του 1875– ακολούθησε η πρώτη ολιγόμηνη διακυβέρνησή του, που σκοπό είχε την ομαλή μετάβαση στη νέα εποχή. Έτσι, στην περίπτωση αυτή ο Τρικούπης είχε την υποστήριξη του Στέμματος με την ελπίδα πως ο ρηξικέλευθος και ένθερμος μεταρρυθμιστής θα μπορούσε να βγάλει τη χώρα από την πολιτική κρίση. Στις εκλογές του 1875, ο Τρικούπης ηττήθηκε, με το κόμμα του Κουμουνδούρου να επικρατεί. Στη συνέχεια όμως, ως το 1882 ο Κουμουνδούρος θα αφυπηρετούσε και ο Τρικούπης θα έδειχνε με κάθε ευκαιρία πως θα ήταν ο πρωταγωνιστής των πολιτικών πραγμάτων για τις επόμενες δεκαετίες. Οι κυβερνήσεις ακόμα εναλλάσσονταν με γρηγορότερο ρυθμό από αυτόν που επιθυμούσε ο Τρικούπης για να εφαρμοστεί πρακτικά Δικομματισμός και να προωθήσει δραστικότερα το πολιτικό του πρόγραμμα.
Η όλη μεταβατική περίοδος μέχρι το 1882 έφερε πολλές αλλαγές, με κυριότερα χαρακτηριστικά τη σμίκρυνση των ολιγομελών κομμάτων και τη στροφή των προς τα δύο ισχυρότερα κόμματα που διαμορφώθηκαν πλέον με επικεφαλής τους Θεόδωρο Δηλιγιάννη και το Χαρίλαο Τρικούπη. Ο τελευταίος, ήταν ως γνωστόν ο μεγάλος μεταρρυθμιστής, που εκσυγχρόνισε το κράτος και επιτάχυνε τους ρυθμούς παραγωγής και ανάπτυξης. Ο Δηλιγιάννης όμως, εκπροσωπούσε σχετικά αναχρονιστικές πρακτικές και ήταν παρά ταύτα ικανότατος δημαγωγός, κάτι που δυσχέραινε το έργο του Τρικούπη. Λόγω της ευγλωττίας του κατάφερε αρκετές φορές να ανεβεί στην κυβέρνηση, μέχρι και τις εκλογές του 1895. Τότε ήταν που αναγκάστηκε να αποσυρθεί από την πολιτική ζωή ο Τρικούπης, απογοητευμένος από την παραγκώνισή του, αφού το κόμμα του (Νεωτεριστικό) ηττήθηκε κατά κράτος και ο ίδιος δεν εκλέχθηκε καν βουλευτής, στο Μεσολόγγι, όπου ήταν υποψήφιος.
Ως τότε, είχε καταφέρει να εκσυγχρονίσει την οικονομία, κατασκευάζοντας ένα μεγάλο σύστημα φάρων και λιμενικών έργων, προκειμένου να διευκολύνει τη ναυτιλία και αύξησε τα ατμόπλοια, που επιτάχυναν τους ρυθμούς της οικονομίας. Κατά τις κυβερνήσεις του προωθήθηκαν επίσης, με επιδέξιο τρόπο τα μεγάλα εθνικά έργα της διάνοιξης της διώρυγας Κορίνθου και η αποξήρανση της λίμνης Κωπαΐδας, χάριν δημιουργίας νέων αγροτικών εκτάσεων. Επί Τρικούπη ενισχύθηκε ποιοτικά και ποσοτικά η αμυντική ισχύς της Ελλάδας, μειώνοντας την υποχρεωτική θητεία, αλλά βελτιώνοντας την εκπαίδευση στις Στρατιωτικές Σχολές και καταβάλλοντας απαραίτητες δαπάνες για τον εκσυγχρονισμό των εξοπλισμών, με νέα γαλλικά θωρηκτά. Στο δημόσιο τομέα έφερε και το νόμο «περί προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων» για τη διακοπή των πελατειακών σχέσεων και τη στελέχωση με ικανό και άξιο προσωπικό. Απαγόρευσε επίσης και την κατάσχεση των μισθών των κρατικών υπαλλήλων, αφού η πρακτική της παρακράτησης μισθών ήταν συνήθης στους πολιτικούς που επιχειρούσαν να εκβιάσουν, προκειμένου να επωφεληθούν στις εκλογές. Αξιοσημείωτες βελτιώσεις έγιναν επίσης στο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, όπως και σε πολλούς ακόμα τομείς.
Ο Δηλιγιάννης θα συνέχιζε μέχρι και το 1905 (οπότε και δολοφονήθηκε) να εκλέγεται ανά μικρά διαστήματα πρωθυπουργός, όμως η δημοτικότητά του, μετά και τον καταστροφικό ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 θα έπεφτε σημαντικά, όπως και ο Δικομματισμός, ως πολιτικό σύστημα. Τα άρθρα του Τρικούπη όμως στην εφημερίδα «Καιροί» θα έμεναν ως υψίστης ιστορικής σημασίας, όπως και η Αρχή της Δεδηλωμένης και το σύστημα του Δικομματισμού, που θα επανέρχονταν δυναμικά, σημαδεύοντας τα πολιτικά δρώμενα ως και τις μέρες μας. Έτσι λοιπόν δημιουργήθηκαν και οι βάσεις του σύγχρονου Κοινοβουλευτισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αρώνη-Τσίχλη Κ., Τρίχα Λ.[επιμ.], Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του- Πολιτικές επιδιώξεις και κοινωνικές συνθήκες, Παπαζήση, Αθήνα 2000
- Βακαλόπουλος Α., Νέα Ελληνική Ιστορία (1204-1985), Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1998
- Βακαλόπουλος Α., Νέα Ελληνική Ιστορία- Από το 1204 έως τις αρχές του 21ου αιώνα, Ηρόδοτος, Αθήνα 2020
- Μπάλτα Α., Βόγλη Ε., Χρηστίδης Χ., Θέματα ελληνικής ιστορίας (19ος-20ος αι.), Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα kallipos.gr, ΣΕΑΒ (Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών), Αθήνα 2015
- Σβορώνος Ν., Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα 2007
- Σφυρόερας Β., Η περίοδος της Βασιλείας Γεωργίου του Α΄, Αθήνα 1978
- Τρίχα Λ., Χαρίλαος Τρικούπης- Ο πολιτικός του «Τις πταίει;» και του «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», Πόλις, Αθήνα 2016
- Τσοκόπουλος Γ., Χαρίλαος Τρικούπης- Βιογραφία, Γεωργίου Δ. Φέξη, Αθήνα 1896
- Koliopoulos J., Veremis Th., Modern Greece- A History since 1821, Wiley-Blackwell, Chicester 2009
