Της Κέλλυς Πάντου,
Γεννημένος τον Ιούλιο του 1862, ο αυστριακής καταγωγής Γκουστάβ Κλιμτ (Gustav Klimt, 1862-1918) αποτέλεσε σημαντικό εκπρόσωπο του κινήματος της Απόσχισης και της Αρτ Νουβό. Ακόμα, μέρος της δουλειάς του ακολουθεί το ρεύμα του Συμβολισμού. Γνωστός για την κληρονομιά του από 161 πίνακες, τοιχογραφίες και σκίτσα του, ο Κλιμτ ασχολείται και αποθεώνει το γυναικείο σώμα και τη φύση του, σε ένα κλίμα ειλικρινούς ερωτισμού. Μέσα από τα αλληγορικά σκηνικά του, τα πορτραίτα και τα τοπία, που απεικόνιζε, είναι εμφανής η επιρροή του από την ιαπωνική τέχνη και τις μεθόδους της. Καθώς κέρδιζε φήμη με τη δουλειά του, άρχισε να αναπτύσσει το προσωπικό του στυλ, το οποίο από πολλούς θεωρήθηκε αμφιλεγόμενο και κατακριτέο. Έτσι, έπαψε να αναλαμβάνει αναθέσεις έργων και ξανακέρδισε το ενδιαφέρον του κοινού του μέσα από τους πίνακες της «χρυσής περιόδου» της καριέρας του. Η τελευταία πήρε το όνομά της από τη συνήθη χρήση φύλλων χρυσού και αργύρου, καθώς και της αντίστοιχης χρωματικής παλέτας στη διακόσμηση των πινάκων του καλλιτέχνη.
Ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους από τους πίνακες του Κλιμτ είναι «Το φιλί», που εκτέθηκε για πρώτη φορά το 1908. Ένα εξαιρετικό αρχέτυπο της χρυσής εποχής του καλλιτέχνη και της Αρτ Νουβό, που αποθανατίζει μια σκηνή καθαρής αβρότητας και πάθους. Αυτή η απαστράπτουσα, επιχρυσωμένη και χρωματιστή σκηνή δύο ατόμων εικονιζόμενα σαν ένα την ώρα, που αγκαλιάζονται, κρύβει μια άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία. Ο καλλιτέχνης έλαβε έντονη κριτική για το έργο, που, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα της έκθεσης του 1908, τον οδήγησαν σε οικονομική καταστροφή. Γιατί, ωστόσο, το έργο αυτό προκάλεσε αναταραχή παρά θαυμασμό; Αυτό που βλέπουμε, σε σημερινή ανάλυση, είναι ένα ζευγάρι κάτω από έναν χρυσό και γεμάτο στολίδια μανδύα, που φαίνεται να προστατεύει και να περικυκλώνει το δίδυμο. Ο συμβολισμός αυτός υποδεικνύει πως η αγάπη τους μοιάζει ιερή και αθάνατη κι όσο όμορφη και πολύτιμη όσο ο χρυσός μανδύας, παρότι βρίσκονται εκτεθειμένοι στην άκρη ενός κομματιού γης. Έπειτα, διακρίνουμε τα ασπρόμαυρα γεωμετρικά σχήματα στη μεριά του άνδρα, που έρχονται σε αντίθεση με τους κύκλους και τα λουλούδια στην πλευρά της γυναίκας. Τα πρώτα τονίζουν την αρρενωπότητα, τη δύναμη και την ανθεκτικότητα της ανδρικής φύσης, ενώ τα τελευταία τη ρευστή θηλυκή πλευρά, εύθραυστη, αν και σύνθετη.
Βλέπουμε το ζευγάρι σε μια στιγμή, που παραδίδονται αμφότεροι στις επιθυμίες τους, αποσυνδεδεμένοι από την πραγματικότητα τόσο, που έχουν γίνει ένα με τη φύση και το περιβάλλον τους, κρίνοντας από τα λουλούδια, που έχουν φτάσει από το έδαφος στα κεφάλια τους. Το πρόσωπο του άνδρα κρύβεται στην κίνηση της αγκαλιάς και δίνεται έμφαση στη γυναίκα. Μέσα από τα κλειστά της μάτια, τονίζεται η τέρψη, η αγαλλίασή της, που βρίσκεται στα χέρια του αγαπημένου της. Τα χέρια και των δύο τους αποτυπώνουν μια έντονη, αλλά ταυτόχρονα τρυφερή επαφή, που συμπληρώνει τον αδιαπέραστο κύκλο της αγκαλιάς τους. Στην αρχή, η ανδρική φιγούρα μοιάζει να επισκιάζει τελείως τη γυναικεία, μέχρι που, παρατηρώντας τα γονατισμένα πόδια της, κατανοούμε πως, αν στεκόταν όρθια, οι ρόλοι θα αντιστρέφονταν. Η εικόνα πιθανώς να αποτελεί αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του καλλιτέχνη με τη σύντροφό του και πολλάκις μούσα του, Έμιλι Φλέγκε (Emilie Flöge).
Ένας ακόμα χαρακτηριστικός πίνακας της συγκεκριμένης περιόδου του Κλιμτ αποτελεί το πρώτο από τα δύο συνολικά έργα της Ιουδίθ (Judith) μετά τον αποκεφαλισμό του Ολοφέρνη. Το βιβλικό αυτό πρόσωπο έχει αποτελέσει κύριο θέμα σε πολλά έργα της Αναγέννησης και του Μπαρόκ. Ο μύθος λέει, πως η όμορφη χήρα αποκεφαλίζει τον στρατηγό Ολοφέρνη, επειδή σκόπευε να καταστρέψει το σπίτι της, την πόλη της Βαιτυλούας (Bethulia). Ο Κλιμτ, χρησιμοποιώντας ιμπρεσσιονιστικές και ρεαλιστικές τεχνικές, απεικονίζει την ηρωίδα ως μια επικίνδυνη, αλλά ταυτόχρονα σαγηνευτική femme fatale, που διέπραξε έγκλημα εκδίκησης, μια εικόνα που διαφέρει από τη μέχρι τότε αγνή και φιλόπονη ερμηνεία της. Ο καλλιτέχνης επικεντρώνεται στην τραγική γυναικεία φιγούρα, οριακά αγνοώντας την αποτρόπαια πράξη της, μη εστιάζοντας στο κεφάλι του θύματος. Αντίθετα, το βάρος πέφτει στην σκηνή πριν τον αποκεφαλισμό, την αποπλάνηση του στρατηγού, που έφερε την ηρωίδα μας μέσα στη σκηνή του και εξηγεί τη μισάνοιχτη φορεσιά της γυναίκας. Στην έκφρασή της διαγράφεται η ηδονή, η διαστροφή και η ευχαρίστηση της Ιουδίθ, με ένα λάγνο, αισθησιακό βλέμμα και μισάνοιχτα χείλη· ο θρίαμβος της γυναικείας φύσης, που επιβλήθηκε στην ανδρική χυδαιότητα και αυθάδεια. Κοιτάζοντας απευθείας τον θεατή της, η δελεαστική αυτή γυναικεία μορφή θολώνει τις γραμμές του εγκλήματός της, ενώ στέκει θριαμβευτικά πάνω από το έπαθλό της. Τα έντονα μαύρα μαλλιά και χαρακτηριστικά της έρχονται σε τέλεια αντίθεση με το λευκό δέρμα της και τους έντονους χρυσούς στολισμούς της, προσδίδοντάς της μια κομψότητα.
Τέλος, κοιτάζουμε ένα αφοπλιστικό έργο Συμβολισμού και Αρτ Νουβό, το «Θάνατος και Ζωή». Ο ίδιος ο Κλιμτ αναγνώρισε το συγκεκριμένο ως ένα από τα πιο σημαντικά αλληγορικά έργα του και η προσοχή του κοινού σίγουρα τον δικαίωσε. Οι πιστές στην πραγματικότητα διαστάσεις του πίνακα βοηθούν να ζωντανέψουν τις προβαλλόμενες φιγούρες. Κοιτώντας κανείς το έργο μπορεί να παρατηρήσει όλα τα στάδια της ζωής του ανθρώπου, από μωρό στην αγκαλιά της μητέρας, σε παιδιά, σε νεαρούς, μέχρι και στις ενηλικιωμένες δυνατές φιγούρες που φαίνεται να στηρίζουν τη δομή της ζωής. Ο καλλιτέχνης, αρχικά, είχε γεμίσει το φόντο της εικόνας με χρυσά φύλλα, όπως και σε πολλά άλλα έργα του, αλλά τα αντικατέστησε με τη γκρίζα απόχρωση, που βλέπουμε. Το έργο αποπνέει ταυτόχρονα μια ειλικρίνεια και μία αισιοδοξία, με τον θάνατο να μην παραμονεύει, αλλά να στέκεται απόμακρος από τη ζωή και να την περιμένει ως φυσική εξέλιξή της. Στο έργο, χωρίς έκπληξη, επικρατεί η γυναικεία μορφή, θέλοντας να υπογραμμίσει τη φύση της ως γενέτειρα και δημιουργό όλης της ζωής. Ιδού, λοιπόν, όχι ο κύκλος της ζωής, αλλά οι δύο φάσεις: η ζωντανή γεμάτη λουλούδια, χρώματα και συνανθρώπους να μας κάνουν παρέα στο ταξίδι μας, σε αντίθεση με τη μοναχική φιγούρα του θανάτου, που στέκει κοκαλωμένος, με σκουρόχρωμη ενδυμασία, φέροντας τη μαγκούρα του. Κάπως έτσι απεικονίζει ο Κλιμτ τον χάροντα, να κοιτάζει τη ζωή να ανθίζει και να κυλά, χωρίς αυτή να του ρίχνει ούτε μια κλεφτή ματιά, αποδεχόμενη τη θνητότητά της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Artsper Magazine, διαθέσιμο εδώ
- Harald Salfellner: “Klimt: An Illustrated Life”, Vitalis, 2018
- Belvedere Museum, διαθέσιμο εδώ
- Arthur Digital Museum, διαθέσιμο εδώ
- Leopold Museum, διαθέσιμο εδώ
- Obelisk Art History, διαθέσιμο εδώ
