Της Σοφίας Τάνα,
«Γιατί σου αξίζει!». Τρεις λέξεις γεμάτες νόημα, ικανές να ανυψώσουν την υπόσταση και την αυτοπεποίθηση του κάθε ανθρώπου. Το να συνειδητοποιήσουμε, όμως, την αξία μας στη σημερινή εποχή αποτελεί ένα αδιάκοπο ταξίδι και όχι προορισμός, όπου ο καθένας βάζοντας μπροστά τα μοναδικά και κρυσταλλένια χαρακτηριστικά του ωθεί το είναι του στην αποδοχή του ίδιου του εαυτού του. Αυτή είναι μία βασανιστική διαδικασία που παίζει κυρίαρχο ρόλο πλέον στις ζωές κυρίως των νέων ανθρώπων, επειδή κάποιοι αποφασίζουν ότι συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες ατόμων, όπου συνήθως τις χαρακτηρίζουν με αναξιοπρεπείς χαρακτηρισμούς, αξίζουν λιγότερο.
Ποιοι είναι, όμως, εκείνοι που κατακρεουργούν άθελά τους ή ακόμα χειρότερα ηθελημένα τη δίψα για ζωή των ατόμων με αναπηρία; Ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Ντιντερό, στα έργα του Γράμμα για τους τυφλούς προς χρήσιν όσων βλέπουν και Γράμμα για τους κωφάλαλους, παρουσιάζεται ως σθεναρός υποστηρικτής μιας φιλοσοφίας επαναστατικής που αρνείται τη θεϊκή προέλευση του σύμπαντος και των όντων και καταλήγει στον εξελικτισμό. Επομένως, η «κανονικότητα» ως έννοια είναι απόλυτα ρευστή, και ως αποτέλεσμα, η ρευστότητα αυτή χαρακτηρίζει και το αντίθετό της. Ο Ντιντερό, θεωρεί ότι οι τυφλοί και οι κωφοί, στην πραγματικότητα ενδέχεται να βλέπουν και να ακούν πολύ καλύτερα από τους «κανονικούς». Η αίσθηση της πραγματικότητας που προσλαμβάνουμε μέσω των πέντε αισθήσεών μας, δεν κρίνεται ως μία ακριβής αναπαράσταση, αλλά ως μία ανθρώπινη νοητική κατασκευή. Επομένως, οι άνθρωποι με αναπηρία δεν έχουν καμιά αίσθηση ανεπάρκειας ή μειονεξίας.
Βέβαια, ο ορισμός της αναπηρίας κρίνεται ως μία κοινωνική κατασκευή. Κάθε κοινωνία προάγει ένα πρότυπο αναπηρίας ή του διαφορετικού γενικότερα που υποστηρίζει ως αντιτιθέμενο από εκείνο το πρότυπο του «αρτιμελούς/υγιούς/κανονικού» ανθρώπου και θέτοντας αυτό ως σημείο αναφοράς, οριοθετεί το χώρο της κανονικότητας και εκείνον της μη-κανονικότητας. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις συντελούν στη σύνθεση μιας ιδεολογίας με βάση τη διάκριση, που καθιστά αβίωτη την καθημερινότητα τόσο των ανθρώπων με αναπηρία, όσο και όλων εκείνων που έχουν κάποια μορφή διαφορετικότητας που αποκλίνει από το επικρατές κοινωνικό πρότυπο.
Σύμφωνα με τους Mason & McCall, «τυφλός ή μη βλέπων ονομάζεται όποιος δεν έχει καθόλου όραση ή έχει το 1/20 της όρασής του. Τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορεί να έχουν θολή όραση, να μη μπορούν να διακρίνουν αποστάσεις και ταχύτητα, να βλέπουν κάποια πράγματα μόνο από πολύ κοντά, να έχουν περιορισμένη οπτική αντίληψη, δηλαδή σηραγγοειδή όραση. Πολλά άτομα με προβλήματα όρασης μπορεί να βλέπουν κατά ένα μικρό ποσοστό, ενώ υπάρχουν και άτομα που είναι τυφλά».
Βασιζόμενοι στα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας περίπου 285 εκατομμύρια ανθρώπων παγκοσμίως έχουν προβλήματα όρασης. Από αυτούς, τα 39 εκατομμύρια είναι τυφλοί και τα 246 έχουν μειωμένη όραση. Το 90% των ατόμων με προβλήματα όρασης παγκοσμίως ζουν με εξαιρετικά χαμηλό εισόδημα, το οποίο προέρχεται, κατά βάση, από τα προνοιακά επιδόματα». Στην Ελλάδα, υπάρχουν περισσότεροι από 25.000 τυφλοί και άτομα με προβλήματα όρασης. Από αυτούς, ένα ποσοστό 70% είναι άνθρωποι που ανήκουν στην τρίτη ηλικία.
Η τυφλότητα δεν είναι ουσιαστικά τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από ένα χαρακτηριστικό. Όταν κατακτήσουμε, λοιπόν, τη φύση της τυφλότητας ως ένα απλό χαρακτηριστικό, όπως τα εκατοντάδες άλλα που μπορεί να έχει ο καθένας μας, τότε ίσως κατανοήσουμε καλύτερα την πραγματική υπόσταση και τις ανάγκες των ανθρώπων με προβλήματα όρασης. Κάθε χαρακτηριστικό είτε το θεωρούμε πηγή αδυναμίας είτε πηγή δύναμης κρίνεται ως ένας εν δυνάμει περιορισμός. Το καθένα χαρακτηριστικό μας, μας ακινητοποιεί ως ένα βαθμό και τοποθετεί ένα μέρος του εαυτού μας σε ένα καλούπι, το οποίο περιορίζει το εύρος των πιθανοτήτων, των ευελιξιών, ακόμα και των ευκαιριών που μας παρουσιάζονται. Η τυφλότητα είναι ένας περιορισμός με αυτή την έννοια. Είναι, όμως, οι τυφλοί περισσότερο περιορισμένοι απ’ ότι οι υπόλοιποι; Αν καταφέρουμε ως κοινωνία να αντιμετωπίζουμε την τύφλωση ως απλώς ένα ακόμα χαρακτηριστικό, τότε θα βελτιωθεί σημαντικά η ποιότητα ζωής όχι μόνο των ατόμων με αναπηρία, αλλά και όλων των υπολοίπων. Θα καταπολεμηθεί η απεχθής έννοια της διάκρισης και θα επιτευχθεί η ένταξη σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Όπως ποιητικά, μάλιστα, αναφέρει ο Foucault: «τα μάτια είναι άστρα γιατί διαχέουν το φως πάνω στα πρόσωπα, όπως τα άστρα μέσα στο σκοτάδι, και επειδή μέσα στον κόσμο οι τυφλοί είναι ό,τι και οι οξυδερκείς μέσα στο κατασκόταδο».
Τα άτομα με προβλήματα όρασης, τα τελευταία χρόνια κατακτούν χρήσιμες τεχνικές που διευκολύνουν την καθημερινότητά τους. Κυριότερες από αυτές κρίνονται οι ασκήσεις σωματογνωσίας, προσανατολισμού στο χώρο και κινητικότητας. Στόχος της όλης διαδικασίας θεωρείται το να μάθουν να στηρίζονται στις αισθήσεις τους εκτός της όρασης, δηλαδή στην αφή, την ακοή, τη γεύση και την όσφρηση. Στα άτομα με προβλήματα όρασης συνιστάται να χρησιμοποιούν το λευκό μπαστούνι, να μαθαίνουν τη μέθοδο braille, ενώ κάποιοι άλλοι έχουν και ένα λεγόμενο σκύλο-οδηγό. Το 2008 ιδρύθηκε στη χώρα μας το κέντρο «Σκύλοι Οδηγοί Ελλάδος», έχοντας ως στόχο την εκπαίδευση σκύλων οδηγών για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης. Ένας σκύλος οδηγός τυφλών είναι ένας πολύ καλά εκπαιδευμένος σκύλος, συνήθως ράτσας Labrador ή Labrador-Retriever που από την ηλικία των 2 ετών μέχρι και τα 8-9 έτη της ζωής του μπορεί να γίνει ένας πιστός φίλος, εξασφαλίζοντας στο χειριστή του ασφάλεια και ανεξαρτησία στην καθημερινότητά του.
Παρόλα αυτά, για τους ανθρώπους με προβλήματα όρασης η ζωή αποτελεί ένα ατελείωτο γαϊτανάκι διακρίσεων όπου στο μεγαλύτερο μέρος της αντιμετωπίζουν βασικά προβλήματα, όπως τον αποκλεισμό από την εργασία, την εκπαίδευση και εν τέλη την απόρριψη της ζωής. Βέβαια, η κατάσταση δε κρίνεται ως μη αναστρέψιμη. Η ΕΕ τείνει να προωθεί πολιτικές, προκειμένου να δημιουργηθεί μία νέα πραγματικότητα χωρίς διακρίσεις, όπου οι τυφλοί θα έχουν σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής κάθε δικαίωμα να διεκδικούν τα δικαιώματα της ίσης μεταχείρισης, της προσβασιμότητας και ιδανικά της κατάργησης των διακρίσεων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Diderot D., (1916). The Letter On The Blind/Lettre sur les aveugles à l’usage de ceux qui voient, (translated and edited by Jourdain Margaret) Chicago and London: The open court publishing company.(Το πρωτότυπο εκδόθηκε το 1749).
- Φουκώ Μ.,(1986). Οι Λέξεις και τα Πράγματα, μια αρχαιολογία των επιστημών του ανθρώπου, (μετ. Παπαγιώργης Κ.) Αθήνα: Γνώση (πρωτότυπη έκδοση 1966),σελ. 60.
- Mason. H., McCall, S.,(2011). Παιδιά και νέοι με προβλήματα όρασης, Η πρόσβαση στην εκπαίδευση, (Ζώνιου-Σιδέρη Α., Ντεροπούλου-Ντέρου Ε. επιστ. επιμέλεια). Αθήνα: Πεδίο, σελ.88-106.
