Το Τομεακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021-2025 του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών

Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου, 

Το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών (ΥΠΥΜΕ) έθεσε σε δημόσια διαβούλευση τον περασμένο μήνα το Τομεακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης (ΤΠΑ) της οικείας δομής του, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί σε λίγες ημέρες έχοντας συγκεντρώσεις μόλις δύο σχόλια. Το εν λόγω ΤΠΑ αποτελεί μέρος του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης (ΕΠΑ 2021-2025), το οποίο διαμορφώθηκε βάσει του νόμου 4635/2019, και αφορά στην παρεμβατική και υποστηρικτική αρμοδιότητα του κράτους να συνεισφέρει μέσω των εθνικών πόρων του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) μεσοπρόθεσμα στον σχεδιασμό, τη διαχείριση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο των στρατηγικών αναπτυξιακών στόχων και προτεραιοτήτων σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.

Η καθυστέρηση της κατάρτισης του ΤΠΕ από το ΥΠΥΜΕ οφείλονται στις αντικειμενικές συνθήκες που δημιούργησε η επέλαση της πανδημίας με τις υγειονομικές και οικονομικές επιπτώσεις της και προκάλεσαν την ανάγκη για την αναθεώρηση επιμέρους στόχων, ώστε να καλυφθούν τα ελλείμματα που μεγεθύνθηκαν και ανέδειξαν εντονότερα τις τρωτότητες του κρατικού μηχανισμού εν καιρώ κρίσης, αλλά ταυτοχρόνως και την ισχύ αυτού να διαθέτει το μοναδικό αποτελεσματικό έρεισμα για την αντιμετώπισή τους. Η σταχυολόγηση των νέων δεδομένων από το κράτος στη διαμόρφωση της δημόσιας πολιτικής ακολούθησε το ορθολογικό πρότυπο λήψης των αποφάσεων, εντοπίζοντας τα προβλήματα και προτείνοντας τις καταλληλότερες λύσεις από άποψη αποδοτικότητας που θέτουν το κράτος ως γραφειοκρατικό μηχανισμό σε εξέχουσα θέση να ορίζει το ίδιο τους συνομιλητές του. Εκλαμβάνοντας, ωστόσο,  υπόψιν του και τα νέα δίκτυα πολιτικής σε υπερεθνικό, εθνικό και υπο-εθνικό επίπεδο ως προς την εξεύρεση πιο προσοδοφόρων μέσων αντιμετώπισης των ζητημάτων χωρίς να παγιδεύεται στους κόλπους της πολιτικής του εσωστρέφειας, που αντιστρατεύεται ως λύση έκτακτης ανάγκης τη διασυνδεσιμότητα του παγκοσμιοποιημένου προτύπου αγοράς.

Η υγειονομική κρίση σε συνδυασμό με τις ανά περιόδους ανακύπτουσες φυσικές καταστροφές, των οποίων στην πρώτη γραμμή των «θυμάτων» μαζί με τους ανθρώπους και την οικονομία τίθενται και οι υποδομές. Παράλληλα, διαφωτίζει το πεδίο για τα πραγματικά μέτρα που χρειάζεται η χώρα στο συγκεκριμένο πεδίο πολιτικής, στο οποίο η παροδικότητα της έκτακτης κρίσης τίκτει το οξύμωρο σχήμα των μακροχρόνιων συνεπειών με αρνητικό πρόσημο, καθώς οι δομικές και μεταφορικές ελλείψεις μεγεθύνονται και η αστάθεια των υποδομών μετατρέπεται βιαίως σε κατάρρευσή τους. Συνεπώς, οι υποδομές και μεταφορές δεν αποτελούν ένα πεδίο πολιτικής στο οποίο οι πολίτες ως χρήστες αυτών διευκολύνουν απλώς την καθημερινότητά τους και φιλελευθέρως διαιωνίζουν τον κύκλο της ατομικότητάς τους και της πολιτικής τους αυθυπαρξίας, αλλά συνιστούν την ίδια την πηγή που εξασφαλίζει την ασφάλεια της υπόστασής τους. Το διακύβευμα, λοιπόν, που θέτει το ΤΠΕ/ΥΠΥΜΕ, εναγκαλίζει την ασφάλεια ως κύριο συντελεστή και πρώτιστο στρατηγικό στόχο, τοποθετώντας εν συνεχεία τους αναπτυξιακούς πυλώνες του προγράμματος επί της προαναφερθείσας σταθερής βάσης.

Αναλυτικότερα, η κατάρτιση του προγράμματος υλοποιήθηκε με την συναρμογή στρατηγικών κειμένων-κειμένων πολιτικής και την επιδίωξη συμβολής σε ορισμένες οριζόντιες αρχές μέσω των προσδοκώμενων στρατηγικών και αναπτυξιακών στόχων. Τα κείμενα αυτά αφορούν στο Στρατηγικό Πλαίσιο Επενδύσεων Μεταφορών 2014-2025, την Εθνική Στρατηγική για τα Ευφυή Συστήματα Μεταφορών 2015-2025, το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Μεταφορών της Ελλάδας 2017-2037, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, το οποίο συνιστά έναν αναλυτικό οδικό χάρτη για την επίτευξη συγκεκριμένων ενεργειακών και κλιματικών στόχων έως το 2030, την Έκθεση Ευρωπαϊκού Εξαμήνου 2020, το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων 2020 και την Πράσινη Βίβλο, η οποία περιλαμβάνει πολιτικές που αφορούν το κλίμα και την ενέργεια με χρονικό ορίζοντα το έτος 2030. Οι επιδιωκόμενες οριζόντιες αρχές συνιστούν τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, την Ισότητα Ευκαιριών και Κατάργηση των Διακρίσεων, ιδίως σε ό,τι αφορά τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ), την Ισότητα μεταξύ των δύο φύλων και το αναμενόμενο οικολογικό-περιβαλλοντικό αποτύπωμα.

Στο ΤΠΑ παρουσιάζεται διεξοδικά η μεσοπρόθεσμη αναπτυξιακή στρατηγική του ΥΠΥΜΕ, έχοντας αναλύσει πρώτα την υφιστάμενη κατάσταση ως προς τα θετικά και αρνητικά της στοιχεία στους τομείς που εμπίπτουν στο κανονιστικό πεδίο των αρμοδιοτήτων του, αλλά και επιχειρώντας την αποτίμηση των αναμενόμενων αποτελεσμάτων από τα ήδη υλοποιούμενα έργα υποδομών και μεταφορών. Οι Στρατηγικοί Στόχοι συνδέονται με Άξονες Προτεραιότητας και αντίστοιχες Δράσεις, που συσχετίζονται ανά περίπτωση με τους Στόχους και τις Προτεραιότητες του ΕΠΑ, περιγράφονται αναλυτικά ως προς το περιεχόμενο, τα μέσα, τις εκροές, τους δυνητικούς δικαιούχους και τους δείκτες αποτελέσματος και τεκμηριώνεται η ανάγκη χρηματοδότησής τους από το ΕΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του χρονοδιαγράμματος υλοποίησής τους, με την πλειονότητα των δράσεων να έχουν χρονικό ορίζοντα ολοκλήρωσης το έτος 2025.

Ο προϋπολογισμός του ΤΠΜ/ΥΠΥΜΕ ανέρχεται σε 3.380 εκατομμύρια ευρώ, προερχόμενα από τους εθνικούς πόρους του ΠΔΕ που χρησιμοποιεί το ΕΠΑ ερειδόμενο στις δεσμεύσεις του ισχύοντος Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής και στις οικονομικές προοπτικές της χώρας εντός των ορίων του χρονικού προγραμματισμού. Επιπλέον, λειτουργεί συμπληρωματικά ως προς τις συγχρηματοδοτούμενες από την Ευρωπαϊκή Ένωση παρεμβάσεις, αλλά και επικουρικά ως προς τις ανακύπτουσες ανάγκες άλλων προγραμμάτων ανάπτυξης χρηματοδοτούμενων από το ΠΔΕ ή άλλες πηγές, στις ανακύπτουσες ανάγκες από έργα της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου ΕΣΠΑ που δεν ολοκληρώνονται εντός αυτής, αλλά και για τις ανάγκες ωρίμανσης έργων προς μελλοντική ένταξη στο ΕΠΑ, στο ΕΣΠΑ, στα προγράμματα του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου ή σε άλλα εθνικά, ευρωπαϊκά ή διεθνή προγράμματα.

Οι Στρατηγικοί Στόχοι του ΤΠΜ/ΥΠΥΜΕ, λαμβάνοντας υπόψιν την γεωπολιτική σημασία της θέσης της Ελλάδας και την αξία ανάδειξής της σε κόμβο μεταφορών με καινοτόμα και ασφαλή μεταφορικά δίκτυα, την ανάγκη ενίσχυσης της παραγωγικότητας της οικονομίας με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη και την αναβάθμιση της ποιότητας διαβίωσης των πολιτών μέσω ποιοτικών υποδομών, την πρόληψη και την προστασία από τις παροντικές και μελλοντικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών, καθώς και την ανάγκη παροχής βελτιστοποιημένων υπηρεσιών μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού των τομέων ευθύνης του Υπουργείου – ιεραρχούνται ως εξής: 1. Ανάπτυξη Υποδομών, 2. Πράσινη Ανάπτυξη, 3. Κοινωνική Ανάπτυξη, 4. Έξυπνη Ανάπτυξη και 5. Υποστήριξη Προγραμμάτων. Παρακάτω παρουσιάζονται σχηματοποιημένα οι Άξονες Προτεραιότητας και οι αντίστοιχες Δράσεις ανά Στρατηγικό Στόχο, αναγράφοντας παράλληλα την κατανομή των πόρων:

Καταληκτικά, η αποτίμηση του Προγράμματος δείχνει ότι πρόκειται για μία δημόσια δράση με καινοτόμο χαρακτήρα, εναρμονισμένη με το ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής και με πλήρως επικαιροποιημένα στοιχεία, τα οποία καθιστούν αγώγιμη την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων της ανθρώπινης ασφάλειας αλλά και των έκτακτων και μη αναγκών της πολιτείας και των πολιτών. Οι στόχοι και οι προτεραιότητες τίθενται με σαφήνεια και επαρκή τεκμηρίωση χωρίς αντιφάσεις και αυτο-αναιρέσεις, γεγονός που εξηγεί τον σχεδόν μηδαμινό αριθμό σχολίων στην ηλεκτρονική πλατφόρμα της δημόσιας διαβούλευσης. Τέλος, η μέριμνα για την Τεχνική Βοήθεια και εν γένει η Υποστήριξη των Προγραμμάτων, όπως διαφαίνεται και από το σημαντικό ποσοστό χρηματοδότησής του, αποδεικνύουν εν τοις πράγμασι το οργανωσιακό πλεονέκτημα του ΤΠΕ/ΥΠΥΜΕ να μην επιτρέψει στις γραφειοκρατικές παθογένειες του συστήματος να βυσσοδομήσουν το εγχείρημα και να θέσουν φραγμούς στην αναπτυξιακή τροχιά της χώρας σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση για το Τομεακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021- 2025 του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, pengov.gr, διαθέσιμο εδώ
• «Τομεακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης 2021-2025», Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, Αθήνα, Μάρτιος 2021
• Σπανού Κ. (2000), Διοίκηση, Πολίτες και Δημοκρατία, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση
• Muller P., Surel Y. (2002), H ανάλυση των πολιτικών του κράτους, Εκδόσεις ΤΥΠΩΘΗΤΩ-Γιώργος Δαρδανός