της Μαντώς Μανώλη,
Κατά τη διάρκεια του Μουντιάλ του Μεξικού το 1986 στο παιχνίδι της Αργεντινής με την Αγγλία, ο Ντιέγκο Μαραντόνα, προσποιούμενος κεφαλιά, πέτυχε με το αριστερό του χέρι το πιο πολυσυζητημένο γκολ στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Μετά το τέλος του αγώνα, ο Μαραντόνα περιχαρής είπε: «Ήταν το χέρι του Θεού!».
Στη Βραζιλία, όπου το ποδόσφαιρο αγαπιέται όσο πουθενά αλλού, νοσηλευτές γεμίζουν δύο γάντια με ζεστό νερό και ανάμεσα τοποθετούν το χέρι του ασθενή, ο οποίος βρίσκεται σε θάλαμο απομόνωσης Covid, για να νιώσει πως κάποιος τάχα του κρατάει το χέρι. Αυτήν τη συγκινητική πρακτική ονομάζουν «χέρι του Θεού», μια πρακτική που σκοπεύει να μιμηθεί το ανθρώπινο άγγιγμα.
Δεν είναι άξιο σκέψης πως άνθρωποι με τόσες ιατρικές γνώσεις, με χρόνια σπουδών και πείρας στα νοσοκομεία και στις ασθένειες του κόσμου σκαρφίστηκαν αυτό το κόλπο για να προσφέρουν έστω και λίγη θαλπωρή στους απομονωμένους ασθενείς; Δεν είναι ίσως μια μικρή απόδειξη της αξίας της φυσικής επαφής και της θεραπευτικής της ικανότητας;
Για να λέμε και του στραβού το δίκιο, με δύο αισθήσεις, την όραση και την ακοή, τα καταφέραμε όπως-όπως. Αλλά η αφή, μέχρι τώρα, δεν μεταφέρεται με το διαδίκτυο. Τι μπορεί να αντικαταστήσει τη θέρμη της χειραψίας, τη συμπόνια της αγκαλιάς, το κράτημα του χεριού; Η ανάγκη για φυσική επαφή δε συζητιέται πολύ και η έλλειψή της κατά την πανδημία δεν θεωρείται επείγον πρόβλημα.
Όμως, έρευνες αποδεικνύουν πως οι πιθανότητες πρώιμου θανάτου από αίσθηση μοναξιάς και κοινωνικής απομόνωσης με ποσοστό 45% ξεπερνούν αυτές από παχυσαρκία (20%), υπερβολική χρήση αλκοόλ (30%) ή ρύπανση (5%). «Η βιολογικά τοξική δράση της μοναξιάς οφείλεται στο ότι δημιουργεί στο άτομο την υποσυνείδητη αίσθηση μιας χρόνιας απειλής που εξαντλεί το ανοσοποιητικό του σύστημα», σημειώνει η καθηγήτρια Ψυχολογίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Μπετίνα Ντάβου.
Ειδικότερα, η πρώτη έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις της έλλειψης των αισθήσεών μας έγινε το 1956 στον Καναδά. Οι φοιτητές που συμμετείχαν στο πείραμα παρέμειναν σε απομόνωση, φόρεσαν ειδικά γυαλιά που επέτρεπαν ίσα ίσα την είσοδο του φωτός και γάντια που μείωναν την απτική διέγερση. Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά, αφού οι περισσότεροι διέκοψαν τη συμμετοχή τους μετά από δύο ή τρεις μέρες, ενώ άλλοι βίωσαν οπτικές ψευδαισθήσεις, έχασαν την αίσθηση του χρόνου και του χώρου, καθώς και την ικανότητα να συγκεντρώνονται.
Πέρα από την ατομική μας ευημερία, στη φυσική επαφή θεμελιώνονται και οι σχέσεις μας. Γνωριζόμαστε, παρατηρώντας τις χειρονομίες του καθενός, τα βλέμματα, τους μικρούς σπασμούς του προσώπου και τις διακριτικές αλλαγές της φωνής. Αυτή η πλήρης επικοινωνία αποτελούσε ανέκαθεν ανάγκη των ανθρώπων. Δημιουργεί σχέσεις, καθορίζει τη συμμετοχή μας στην κοινωνία και διαμορφώνει το αποτύπωμά μας. Ωστόσο, αυτήν τη στιγμή η φυσική επαφή κρίνεται επικίνδυνη προς όφελος της δημόσιας υγείας και εκατοντάδες άνθρωποι με μάσκες αποφεύγουν στους δρόμους νευρικά ο ένας τον άλλον. Χάνουμε, λοιπόν, την εμπιστοσύνη μας στους άλλους, αποφεύγουμε άβολα τα φιλιά και τις χειραψίες με γνωστούς ή απλώς αλλάζουμε πεζοδρόμιο με αγνώστους.
Πολλοί θα σπεύσουν να θυμίσουν πως η πανδημία κάποια στιγμή θα τελειώσει και θα γυρίσουμε στην καθημερινότητά μας. Ωστόσο, δεν πέρασε ένας μήνας ή δύο, άλλα ένας χρόνος, διανύουμε το δεύτερο lockdown και ίσως να έχουμε αρχίσει να το συνηθίζουμε. Ήδη πριν το lockdown η τεχνολογία είχε φτάσει σε σημείο που μας επέτρεπε να περνάμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας, χωρίς να χρειάζεται η ανθρώπινη επαφή. «Σ’ αυτές τες σκοτεινές κάμαρες, που περνάμε μέρες βαριές», μπορούμε να παραγγέλνουμε φαγητό, να ψωνίζουμε, πλέον και να διδασκόμαστε, να δουλεύουμε και να διασκεδάζουμε με ταινίες και τηλεθέατρο. Είμαστε μόνοι και γινόμαστε μοναχικοί. Η σωματική επαφή, η ουσιώδης και κυριολεκτική, εκτός από επικίνδυνη, αρχίζει να φαντάζει αχρείαστη και απαρχαιωμένη.
Το γκολ με το χέρι του Μαραντόνα, που έμεινε στην ιστορία με τη φράση «το χέρι του Θεού», έδωσε στην Αργεντινή τη δυνατότητα να συνεχίσει την πορεία της και τελικά να κατακτήσει το Μουντιάλ το 1986. Μακάρι θεραπευτικό και καταπραϋντικό να αποδειχθεί για τους απομονωμένους ασθενείς το συγκινητικό γάντι του Θεού, που με απέλπιδα αγάπη εφηύραν οι νοσηλευτές στη Βραζιλία, για όσο δύναται μια ψευδαίσθηση να υποκαταστήσει το χέρι του ανθρώπου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το συγκλονιστικό «χέρι του Θεού» που δίνουν στους απομονωμένους ασθενείς με Covid, mikropragmata.lifo.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Μπετίνα Ντάβου: Η έλλειψη της φυσικής επαφής ειδικά στις στενές μας σχέσεις, μας μαραζώνει, huffingtonpost.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ποίημα: «Τα Παράθυρα» Κ.Π. Καβάφης, odikosmaskavafis.wordpress.com, Διαθέσιμο εδώ
