Της Ελευθερίας Κουράση,
Η συγκρότηση τακτικού στρατού στην επαναστατημένη Ελλάδα του 1821, όπως είναι εύλογο, δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Για 400 περίπου χρόνια, οι υπόδουλοι στον οθωμανικό ζυγό Έλληνες είχαν εκπαιδευτεί στο να οργανώνονται άτακτα, ως κλέφτες και αρματολοί στα βουνά. Ωστόσο, παρά τις αρχικές νίκες των ελληνικών άτακτων σωμάτων, η υπεροχή των αντιπάλων τόσο αριθμητικά όσο και από άποψη πειθαρχίας ενέτεινε την ανάγκη συγκρότησης ελληνικού τακτικού στρατού.
Ο Δημήτριος Μαλέσης, καθηγητής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, επισημαίνει εύστοχα ότι: «όταν ξέσπασε η Επανάσταση, το ζητούμενο ήταν ο τρόπος με τον οποίον θα διεξαγόταν ο πόλεμος· η παράδοση ήθελε τον κλεφτοπόλεμο, ενώ η σύγχρονη αντίληψη της [μεταναπολεόντειας] εποχής ήθελε τακτικό στράτευμα». Κάθε δισταγμός σχετικά με αυτό το ζήτημα παραγκωνίστηκε το 1825, όταν ο Ιμπραήμ Πασάς αποβιβάστηκε δυναμικά στην Πελοπόννησο συνοδευόμενος από περίπου 30 χιλιάδες άντρες, με σκοπό να αναχαιτίσει τον Αγώνα.
Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ως πρώτη απόπειρα συγκρότησης τακτικού στρατού τον «Ιερό Λόχο», ο οποίος συστάθηκε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες το Μάρτιο του 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Αυτό το σώμα επανδρώθηκε εθελοντικά από νεαρούς Έλληνες σπουδαστές, οι οποίοι είχαν τραγικό τέλος λίγους μήνες μετά, στη μάχη στο Δραγατσάνι. Οι Ιερολοχίτες υποβλήθηκαν σε στρατιωτική εκπαίδευση της οποίας το πέρας συνοδεύτηκε με μεγαλοπρεπή τελετή ορκωμοσίας, στην οποία φορούσαν ομοιόμορφες στολές και έφεραν δική τους σημαία. Εκτός από πεζικό τμήμα οργανώθηκε και ιππικό.
Στον ελλαδικό χώρο, η συγκρότηση τακτικού στρατού τέθηκε επί τάπητος στις αρχές του 1822 στην Επίδαυρο κατά τη διάρκεια της Α’ Εθνοσυνέλευσης. Ο πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, αφού εξελέγη πρόεδρος της πρώτης ελληνικής Κυβέρνησης, πρόβαλε ως απαραίτητη την οργάνωση τακτικού στρατού και πρότεινε το νόμο «Περί οργανώσεως του Στρατού». Αυτός ο νόμος ψηφίστηκε την 1η Απριλίου του 1822 και αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο για τη μετέπειτα στρατιωτική νομοθεσία.
Ο τακτικός στρατός συγκροτήθηκε σε τμήματα πεζικού, ιππικού, πυροβολικού και μηχανικού. Το πρώτο σύνταγμα πεζικού που συστάθηκε το διηύθυνε ο μεγάλος Ιταλός Φιλέλληνας Pietro Tarella, ενώ μέρος του πυροβολικού ηγούταν ο Γάλλος Συνταγματάρχης Olivier Voutier. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η συμβολή των Φιλελλήνων Ευρωπαίων στη συγκρότηση του τακτικού μας στρατού ήταν σπουδαία και αποφασιστική. Δυστυχώς, αυτό το στράτευμα, εξαιτίας της έλλειψης πόρων και χρημάτων και μετά την τραγωδία στο Πέτα διαλύθηκε, με τους στρατιώτες να ενσωματώνονται στα άτακτα σώματα.
Τον Ιούλιο του 1824, τα δεδομένα άλλαξαν, με τη συνομολόγηση δανείου από την Αγγλία. Η ελληνική κυβέρνηση διαθέτοντας τους πόρους, προβαίνει δυναμικά στην ανασύσταση του τακτικού στρατού. Στην αρχή επάνδρωσαν τα στρατεύματα εθελοντές πατριώτες και Φιλέλληνες. Περίπου 500 άνδρες συγκρότησαν 4 λόχους πεζικού, ένα λόχο Ευζώνων και έναν επίλεκτο υπό την ηγεσία του Δωδεκανήσιου Παναγιώτη Ρόδιου. Ακόμη, συστάθηκε και ένα σώμα πυροβολικού από 100 άνδρες, το οποίο συντόνιζε ο Γάλλος Voutier.
Ωστόσο, με την απόβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, οι Έλληνες αγωνιστές συνειδητοποίησαν τα οφέλη του οργανωμένου στρατού έναντι των άτακτων και ότι η συγκρότησή του αποτελεί μονόδρομος για την αντιμετώπιση του εχθρού. Γι’ αυτόν το λόγο, η Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος αποφάσισε την ενίσχυση του στρατού με απογραφή και στρατολόγηση σε όλη την επικράτεια με αναλογία 1 στρατιώτης ανά 100 κατοίκους. Εκδόθηκε μάλιστα και σχετικός νόμος «Περί Απογραφικής Στρατολογίας» το Μάιο του 1825.
Η ανάγκη αντιμετώπισης του πολυπληθούς στρατεύματος του Ιμπραήμ δε γινόταν πλέον να βασίζεται στον εθελοντισμό των πατριωτών και Φιλελλήνων. Οι στρατεύσιμοι που κληρώνονταν είχαν ηλικία από 18 έως 30 ετών και εξαιρούνταν οι μοναχογιοί και οι σωματικά ανήμποροι. Η θητεία τους ορίστηκε για 3 έτη. Η προσδοκία της Κυβέρνησης σχετικά με τη στρατολόγηση 7.000 ανδρών (ανάμεσα στους 700.000 Έλληνες) διαψεύστηκε παταγωδώς, καθώς υπήρχαν αρκετές δυσχέρειες. Σημαντική στα στρατεύματα ήταν η συμβολή των ανδρών από τα ελεύθερα ελληνικά νησιά.
Ως επικεφαλής του τακτικού στρατού ορίστηκε ο Γάλλος Συνταγματάρχης Charles Fabvier (Φαβιέρος), ενώ ενσωματώθηκε στο στρατό και ένα μικρό σώμα ιππικού υπό την ηγεσία του Γάλλου Επίλαρχου Regnault (Ρενιώ). Τα σώματα αυτά επάνδρωσαν γύρω στα 800 άτομα εκ των οποίων πολλοί ήταν Έλληνες του εξωτερικού, καθώς και Ευρωπαίοι λάτρες της Ελλάδας. Έδρα τους επιλέχτηκε για στρατηγικούς λόγους το Ναύπλιο.
Η οργάνωση του ελληνικού τακτικού στρατού έμελλε να αναζωπυρωθεί με την έλευση του μεγάλου πατριώτη Ιωάννη Καποδίστρια, τον Ιανουάριο του 1828. Ο πρώτος Κυβερνήτης της χώρας μας δεν έχασε χρόνο και αμέσως συνέταξε το «Πολεμικό Συμβούλιο», ένα είδος συμβουλευτικού οργάνου, ενώ το 1829 συγκρότησε τη «Γραμματεία επί των Στρατιωτικών και Ναυτικών Υποθέσεων». Κύριο μέλημά του ήταν να αναδιοργανώσει τα άτακτα στρατεύματα, όπως είχε αποπειραθεί και η Α’ Εθνοσυνέλευση το 1822.
Το σχέδιο του Καποδίστρια στέφθηκε από επιτυχία, καθώς οι ανασχηματισμοί των άτακτων στρατευμάτων έδωσαν νέα ώθηση στους Έλληνες αγωνιστές και εξάλειψαν τις μεγάλες «απειλές» των Οθωμανών στη Στερεά Ελλάδα. Μετά τη μάχη στην Πέτρα Βοιωτίας, δημιουργήθηκαν σταδιακά 13 τάγματα πεζικού, το πρώτο εθελοντικό τάγμα Πυροβολικού και το 1829 συστάθηκε το «Σώμα Αξιωματικών Οχυρωματοποιίας και Αρχιτεκτονικής», το οποίο αποτελεί το πρώτο τμήμα Μηχανικού. Επιπλέον, ο Κυβερνήτης, στηριζόμενος στην τακτική που είχε ακολουθηθεί τα προηγούμενα χρόνια, όρισε Γάλλους Αξιωματικούς της Στρατιάς του Micolas Joseph Maison (Μαιζόν) ως προγυμναστές των νέων Ελλήνων στρατιωτών, με βάση τα γαλλικά πρότυπα.
Άξια αναφοράς είναι και η σύσταση του «Λόχου των Ευελπίδων» με διαταγή του Καποδίστρια στο Ναύπλιο το έτος 1828. Αυτό το σώμα συγκροτήθηκε έχοντας ως αποστολή την παροχή αναγκαίας στρατιωτικής αγωγής και επαγγελματικής κατάρτισης στους μελλοντικούς στρατιώτες. Ωστόσο, ο πρώτος διοικητής του Λόχου Romyllode Santelli αποδείχθηκε τόσο ακατάλληλος, ώστε να διαλυθεί το σώμα και να ανασυγκροτηθεί υπό την ηγεσία του ικανότερου Λοχαγού Πωζιέ με την ονομασία «Κεντρικόν Πολεμικόν Σχολείον».
Όσον αφορά τον οπλισμό των Ελλήνων αγωνιστών, ο καθένας πολεμούσε με τα δικά του όπλα στα άτακτα στρατεύματα. Όταν οργανώθηκε όμως, ο τακτικός στρατός το 1825 γεννήθηκε η ανάγκη για ενιαίο οπλισμό. Συγκεκριμένα, οι στρατιώτες εξοπλίζονταν με λογχοφόρα τυφέκια και αυτό οδήγησε στη λειτουργία εργοστασίου επισκευής και μετασκευής παλαιών τυφεκίων και πυροβόλων και κατασκευής πυρομαχικών και βλημάτων πυροβολικού. Το «Οπλοστάσιον», όπως ονομάστηκε, λειτούργησε στο Ναύπλιο υπό την επίβλεψη του Γάλλου Συνταγματάρχη Arnaud (Αρνώ).
Επιπροσθέτως, η ενδυμασία των πολεμιστών παρουσιάζει ενδιαφέρον. Τον Απρίλιο του 1822 εκδόθηκε νόμος που όριζε ότι κάθε πολεμιστής δικαιούται μία δωρεάν στολή. Οι στολές αυτές βασίστηκαν στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Παρόλα αυτά, το 1824, το τάγμα υπό το Ρόδιο διατήρησε την ελληνική παραδοσιακή φορεσιά, δηλαδή την άσπρη φουστανέλα και το φέσι. Τελικά, το 1829 ο τακτικός στρατός με διάταγμα υιοθέτησε τη γαλλική στολή και ορισμένα τάγματα κατ’ εξαίρεση έμειναν «πιστά» στην ελληνική.
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831, δολοφονείται ο Ιωάννης Καποδίστριας στο Ναύπλιο και, όπως γνωρίζουμε, έπεται στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος το απόλυτο χάος. Φυσικά, δεν έμεινε ανεπηρέαστη η οργάνωση του στρατού, που με τόσο κόπο ο Κυβερνήτης είχε προσπαθήσει να ρυθμίσει. Οι στρατιώτες του τακτικού στρατού μεταπήδησαν ξανά στα άτακτα σώματα και πολλοί Ευρωπαίοι Φιλέλληνες που είχαν αναλάβει διοικητικές στρατιωτικές θέσεις αναχώρησαν για τις πατρίδες τους, αφήνοντας μετέωρη τη στρατιωτική εκπαίδευση των Ελλήνων. Το έργο του Καποδίστρια ωστόσο, δεν ήταν μάταιο. Τέθηκαν τα θεμέλια για τη στρατιωτική εκπαίδευση και οργάνωση πάνω στα οποία έχει βασιστεί μέχρι σήμερα ο ελληνικός στρατός!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Π. Ζούβα (1969), Η οργάνωσις τακτικού στρατού κατά τα πρώτα έτη της επαναστάσεως του 1821. Αθήναι
- ΓΕΣ, Διεύθυνση Πεζικού/3α (2014), Στρατιωτικός Κανονισμός Η ιστορια του Πεζικού. Αθήνα:Τυπογρ. Ελλην. Στρατου
- Χ. Bυζάντιος (2020), Ιστορία του Τακτικού Στρατού 1821-1833, Αθήνα:Eκδ. Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
- Γενικό Επιτελείο Στρατού (s. d.) Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού. [Πρόσβαση 14 Απριλίου] Διαθέσιμο εδώ
