της Αντωνέτας Γαρίτση,
Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1920 τέθηκαν οι απαραίτητες βάσεις για να σχηματοποιηθούν τα χαρακτηριστικά εκείνων των καλλιτεχνών του ελληνικού χώρου, οι οποίοι έμειναν γνωστοί ως «η Γενιά του ’30». Πρόκειται για μια ομάδα νέων λογοτεχνών, αλλά και εικαστικών, οι οποίοι εισήγαγαν πρωτοποριακά ρεύματα στην Ελλάδα και κατόρθωσαν να επιτύχουν την αποκρυστάλλωση της ενιαίας, έως τότε, εκδοχής της «παράδοσης».
Ανάμεσα σε αυτούς τους καλλιτέχνες βρίσκεται και ο Γιάννης Μόραλης. Ζωγράφος και σκηνογράφος με διακρίσεις τόσο μέσα όσο και έξω από τα όρια του ελλαδικού χώρου, υπήρξε, σύμφωνα με τον Μάνο Χατζιδάκι, ο τελευταίος ευπατρίδης της ελληνικής ζωγραφικής. Γεννήθηκε στην Άρτα το 1916 και μεγάλωσε στην Πρέβεζα. Από μικρή ηλικία συνειδητοποίησε την κλίση του για τις τέχνες, ενώ ήδη από το 1931, σε ηλικία μόλις 15 ετών, ξεκινά την προετοιμασία του για την εισαγωγή στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Πρώτα, φοιτά στο εργαστήρι του Παρθένη, όμως φεύγει από εκεί λόγω της αυστηρής ατμόσφαιρας που επικρατεί και μεταγράφεται στο εργαστήρι του Αργυρού. Στο ελληνικό καλλιτεχνικό προσκήνιο κάνει επίσημα την εμφάνισή του το 1936, όταν αποφοιτά από τη σχολή, και συμμετέχει στην Έκθεση Ελληνικής Χαρακτικής στην Τσεχοσλοβακία, όπου υπογράφει το έργο του ως «Ζαχαρίας Παπαντωνίου». Το 1947 εκλέγεται καθηγητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Tεχνών, από όπου και αποχωρεί ως ομότιμος καθηγητής το 1983.
Το μεγαλύτερο μέρος των έργων του βρίσκεται σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη. Η τεχνική του παρουσιάζει εξέλιξη. Τα πρώτα του έργα μαρτυρούν έναν κλασικό ζωγράφο με αγάπη για την τάξη και την αρμονία, τις καθαρές μορφές και την επιφανειακή οργάνωση της σύνθεσης. Στην πορεία, όμως, γίνεται πλατωνικός, κατευθύνεται προς τις ιδέες των μορφών και, αφαιρώντας, ανακαλύπτει την ουσία. Λαμβάνοντας ως κριτήρια το αισθητικό περιεχόμενο και τη χρονολόγηση των έργων του, η Εθνική Πινακοθήκη τα κατηγοριοποιεί σε πέντε ενότητες. Με αφετηρία τη δεκαετία του 1930, ξεκινά η πρώτη ενότητα, τα έργα της οποίας αφορούν νεκρές φύσεις, προσωπογραφίες, τοπία και γυμνά. Παρατηρείται πως η αισθητική του, αυτή τη δεκαετία, διακατέχεται από ένα πέπλο μυστηρίου και γαλλικού διαφωτισμού, τα οποία επιτυγχάνονται μέσα από τη φωτοσκίαση και τη χρήση τοπικών χρωμάτων. Χαρακτηριστικό έργο αυτής της χρονικής περιόδου είναι «Ο ζωγράφος με τον Νίκο Νικολάου». Χρονολογείται το 1937 και φέρει όλα τα στοιχεία που προσδιορίζουν την αισθητική των πρώτων πορτρέτων του, την τάση προς ενδοσκόπηση και την εσωτερικότητα των μορφών. Με αντίστοιχα χαρακτηριστικά ακολουθεί και η δεύτερη ενότητα, η οποία καλύπτει τη δεκαετία του 1940. Αποτελείται από έργα με άψογη απεικόνιση της πραγματικότητας, η οποία όμως δεν έχει ως βάση την αντιγραφή, αλλά την ερμηνεία της μέσα από την προσωπική εμπειρία του ζωγράφου.
Το χρονικό φάσμα από το 1950 έως το 1960 θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μία μεταβατική φάση για την αισθητική του καλλιτέχνη. Αφορά επιτύμβιες συνθέσεις και γυμνά, τα οποία σταδιακά οδηγούνται στην πλήρη αφαίρεση. Ως παραδείγματα σύγκρισης μπορούμε να φέρουμε τη «Μορφή» του 1951 με τη «Φιγούρα» του 1954. Παρατηρώντας κανείς αυτά τα δύο έργα είναι εύκολο να αντιληφθεί τον υπαινικτικό πλέον τρόπο απόδοσης των μορφών που υιοθετεί ο καλλιτέχνης, ακόμα και μέσα στο μικρό διάστημα των τριών χρόνων. Στις επόμενες δύο δεκαετίες, που αφορούν και τις τελευταίες δύο ενότητες αντίστοιχα, γίνεται ξεκάθαρη η επιθυμία του Μόραλη για περαιτέρω καλλιτεχνικούς πειραματισμούς σε σχέση με τη μορφολογική απόδοση των ιδεών του. Ο απόηχος αυτής της εκφραστικής εξέλιξης λαμβάνει χώρα μετά το 1970, όταν πλέον η αφαίρεση συνοδεύεται από την πλήρη γεωμετρικότητα των μορφών. Έργα που τεκμηριώνουν την παραπάνω καλλιτεχνική φάση είναι ο «Διάλογος» και το «Ερωτικό». Σε αυτά μετουσιώνεται η ολοκλήρωση του νέου τρόπου έκφρασης του ζωγράφου, ο οποίος φαίνεται να δέχεται επιδράσεις από τα έργα του Matisse και του Picasso.
Από την εφηβική του ηλικία, ο Μόραλης παρακολουθούσε κλασικά έργα του ελληνικού και ξένου θεάτρου και φαινόταν να έχει ιδιαίτερη σχέση με αυτό. Η πρώτη του σημαντική δουλειά σε αυτόν τον χώρο φαίνεται να ήταν οι «Έξι λαϊκές ζωγραφιές», με σκηνοθέτη τον Αλέξη Σολομό. Ακολουθούν φιλοτεχνίες σε πολλά ακόμη έργα, όπως το ελληνικό χορόδραμα «Ερωφίλη» της Ραλλού Μάνου, αλλά και μία χρόνια συνεργασία με τον Κάρολο Κουν για την πραγματοποίηση των έργων «Πλούτος» και «Οιδίπους Τύραννος». Κατά το διάστημα 1961-1965, ασχολείται συστηματικά και με την αρχιτεκτονική. Συμμετέχει στη διακόσμηση των εξωτερικών τοίχων του ξενοδοχείου Χίλτον στην Αθήνα και αποκτά πολλές διακρίσεις σε παγκόσμιους διαγωνισμούς.
Ένας από τους πιο αξιόλογους και επιφανέστερους Έλληνες ζωγράφους του περασμένου αιώνα, ο Γιάννης Μόραλης, άφησε πίσω του ένα μεγάλο πολιτιστικό πλούτο. Η δράση του καλύπτει σχεδόν όλα τα πεδία της καλλιτεχνικής έκφρασης· από τα εικαστικά, την εικονογράφηση ποιητικών συνθέσεων του Ελύτη και του Σεφέρη, τη σκηνογραφία μέχρι την αρχιτεκτονική. Έχει τιμηθεί πολλές φορές για τα καλλιτεχνικά του επιτεύγματα μέσα από ατομικές, αλλά και συλλογικές εκθέσεις, με πιο πρόσφατη την αναδρομική αφιέρωση που πραγματοποιήθηκε από το Μουσείο Μπενάκη το 2018. Πραγματοποίησε ταξίδια στη Ρώμη, το Παρίσι, τη Βενετία, όμως αποφάσισε να μείνει στην Ελλάδα. Όταν, μάλιστα, ερωτήθηκε γιατί το 1937 δεν παρέμεινε στη Ρώμη, η απάντησή του ήταν: «Στη Ρώμη βρίσκονται ο Ραφαήλος, ο Μιχαήλ Άγγελος. Κι εγώ, θα επιθυμούσα να γνωρίσω όλους όσους υπάρχουν ενδιάμεσα», κάνοντας έτσι φανερή την αγάπη του για τη μελέτη, την έρευνα, αλλά και την πατρίδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, Τιμή στον Γιάννη Μόραλη, διαθέσιμο εδώ
- Κωτίδης, Αντ., Μοντερνισμός και «Παράδοση» στην ελληνική τέχνη του Μεσοπολέμου, 1993
- Ντοκιμαντέρ για τον Γιάννη Μόραλη, διαθέσιμο εδώ
