Της Νικολέτας Κουγεντάκη,
«Είναι αυτή η μέρα του μήνα». «Είμαι στις δύσκολες μέρες μου». «Είμαι αδιάθετη». Εκφράσεις ιδιαίτερα οικίες στις περισσότερες γυναίκες, αλλά και γνωστές στον ανδρικό πληθυσμό, οι οποίες προτιμώνται να χρησιμοποιηθούν για να αναφερθούν στην εμμηνόρροια μετωνυμικά. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Γιατί αποφεύγουμε να κάνουμε την χρήση της ίδιας της λέξης της εμμήνου ρύσεως ή πιο απλά περιόδου;
Μπορεί να πρόκειται για μια απολύτως φυσιολογική λειτουργία του γυναικείου οργανισμού, αλλά σπανίως αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Η περίοδος είναι ταμπού. Τόσο παλιό όσο και η πατριαρχία και τόσο ριζωμένο, όσο ο μισογυνισμός. Οι απαρχές του ξεκινούν από αρχαιοτάτων χρόνων με βασική δικαιολογία ότι η γυναίκα θεωρείται «βρώμικη» κατά τη διάρκεια της περιόδου. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, το αίμα της γυναίκας μπορούσε να κάνει τα χωράφια να στερέψουν. Ακόμη και το Εκκλησιαστικό Δίκαιο του 1917 προέβλεπε πως οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να κοινωνήσουν όσο έχουν περίοδο. Η έμμηνος ρύση χρησιμοποιήθηκε μέχρι και ως επιχείρημα κατά της θεσμοθέτησης εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες. Συγκεκριμένα, στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα», στις 20 Μαρτίου 1928, δημοσιεύτηκε άρθρο, που υποστήριζε ότι εξαιτίας της περιόδου οι γυναίκες βρίσκονται κάποιες μέρες του μήνα σε «πνευματική και συναισθηματική ανισορροπία» και ως εκ τούτου δεν πρέπει να τους επιτραπεί το δικαίωμα της ψήφου.
Σε πολλές περιοχές του κόσμου, μάλιστα, επιβιώνουν ακόμα ακραίες πρακτικές. Στο Νεπάλ, η παράδοση θεωρεί τις γυναίκες που έχουν περίοδο φορείς «μιαρότητας», «κακής τύχης» και επιβάλλει την απομόνωσή τους εκείνες τις ημέρες. Έτσι, υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να ζήσουν σε πρόχειρα παραπήγματα. Στο Μαλάουι, υπάρχουν άνδρες που πληρώνονται για να βιάσουν τα κορίτσια που τους έρχεται πρώτη φορά περίοδος, ώστε να υπάρξει «σεξουαλική κάθαρση». Σε κάποιες περιοχές της Ινδίας, οι γυναίκες μαθαίνουν ότι η περίοδός τους «μολύνει» το φαγητό, γι’ αυτό τις προτρέπουν να μην μαγειρεύουν, όταν είναι αδιάθετες. Συγχρόνως, σε μερικές γυναίκες η εμμηνόρροια συνοδεύεται από αναζήτηση καταφυγίου σε στάβλους ή τιμωρία από την ίδια την οικογένεια. Άλλες πάλι δυσκολεύονται να αγοράσουν σερβιέτες ή ταμπόν και αναγκάζονται να χρησιμοποιούν κουρέλια. Τέλος, δεν είναι λίγες οι γυναίκες οι οποίες έχουν συλληφθεί ή ανακριθεί εξαιτίας διαμαρτυριών, που έχουν ως στόχο να ανατρέψουν το στίγμα.
Εκτός, ωστόσο, από τα παραπάνω υπάρχει και ένας αναχρονιστικός κατάλογος απαγορεύσεων, σύμφωνα με τον οποίο, όταν έχουμε περίοδο, δεν πρέπει να κάνουμε γυμναστική, δεν πρέπει να κάνουμε μπάνιο, δεν πρέπει να φοράμε ταμπόν, καθώς και άλλα πολλά «δεν». Τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Όλοι οι σύγχρονοι επιστήμονες διατρανώνουν πως, όταν έχουμε περίοδο, μπορούμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, μπορούμε άφοβα να ακούσουμε τις επιθυμίες και τις ανάγκες του σώματός μας.
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι το στίγμα γύρω από την εμμηνόρροια ξεπερνά κατά πολύ τις μετωνυμίες. Γιατί, όμως, ενώ μπορεί να πονάμε αφόρητα, να παθαίνουμε κράμπες, να ζαλιζόμαστε, να πρέπει να προσποιούμαστε ότι δεν συμβαίνει τίποτα, για να μη μας θεωρήσουν αδύναμες; Γιατί να ζητάμε ψιθυριστά μεταξύ μας μια σερβιέτα ή ένα ταμπόν, να μας τα δίνουν συνωμοτικά κι εμείς γρήγορα να τα κρύβουμε στην τσέπη μας, λες και πραγματοποιούμε κάποιο deal ναρκωτικών; Γιατί να μαθαίνουμε από μικρές να κρύβουμε την περίοδο, να σκηνοθετούμε με περίτεχνη μυστικοπάθεια την καθημερινότητάς μας κάποιες μέρες του μήνα, να ντρεπόμαστε γι’ αυτήν και να φοβόμαστε μην ξεφύγει καμία σταγόνα αίμα;
Είναι καιρός να σπάσει αυτό το ταμπού και οι γυναίκες να μιλήσουμε ελεύθερα για την περίοδό μας. Η περίοδος είναι μια αλλαγή που συντελείται κάθε μήνα στο σώμα μας. Τα συμπτώματά της ενίοτε μπορεί να είναι πολύ επώδυνα. Αυτό ως γεγονός δεν υπονοεί καμία μειονεξία. Όπως ποτέ δεν θεωρήσαμε ότι μειονεκτεί ένας άνθρωπος που έχει πονοκέφαλο ή πονόδοντο, έτσι δεν μπορούμε να θεωρήσουμε δείγμα μειονεξίας τον πόνο της περιόδου. Και ναι, όταν έχουμε περίοδο, τρέχει αίμα. Είναι κόκκινο. Το μπλε υγρό που απορροφάται από τη σερβιέτα στις διαφημίσεις ήταν θέμα marketing πολλών χρόνων, αναπαράγοντας τα στερεότυπα μυστικοπάθειας γύρω από την εμμηνόρροια. Δεν τίθεται θέμα ότι είναι μολυσμένο ή βρώμικο. Είναι απλώς αίμα, όπως αυτό που τρέχει όταν χτυπάμε ή κοβόμαστε. Επίσης, οι σερβιέτες και τα ταμπόν δεν είναι παράνομα, δεν τα βρίσκουμε στη μαύρη αγορά. Έχουν κανονικά barcode και μάλιστα θα έπρεπε να διατίθενται ελεύθερα στους δημοσίους χώρους, όπως γίνεται με το χαρτί τουαλέτας. Ποιος ο λόγος να κρυβόμαστε και να φοβόμαστε τον στιγματισμό;
Στο ίδιο πλαίσιο, δεν πρέπει να παραβλέψουμε και το ταμπού, που υπάρχει, με την περίοδο και το σεξ. Αναλυτικότερα, το θέμα του σεξ, κατά τη διάρκεια της περιόδου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κακοποιητικά από ορισμένους άντρες. Πολλές φορές τα κορίτσια παίρνουν αντισυλληπτικά, για να ρυθμίσουν τον κύκλο τους, σύμφωνα με τις επιθυμίες του συντρόφου τους. Ακόμη, μεγάλο ταμπού είναι το να αυνανίζεσαι ως γυναίκα γενικά, πόσο μάλλον όταν έχεις περίοδο. Δεν πρέπει να αντιλαμβανόμαστε την περίοδο μόνο συνδεδεμένη με την αναπαραγωγή. Αφορά την καθημερινότητά μας και υπάρχει για να διευκολύνει την υγεία του σώματος και τη σεξουαλικότητά μας.
Έτσι, το ταμπού δημιουργεί ένα φραγμό ενοχής ανάμεσα σε εμάς και το σώμα μας. Μυστικοποιεί ένα βασικό στοιχείο της έμφυλης ύπαρξής μας. Δεν είναι απλώς ένα ζήτημα ατομικής διαχείρισης, αλλά ένα πεδίο φεμινιστικής παρέμβασης. Από το κίνημα των γυναικών “Free Bleeding”, που αρνούνται να φορέσουν σερβιέτα ή ταμπόν, όταν έχουν περίοδο, μέχρι τις καμπάνιες “period positive”, που στοχεύουν στην ενημέρωση και την αποδόμηση των στερεοτύπων, το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα εκφράζεται πια ελεύθερα για αυτήν την όψη της γυναικείας υπόστασης. Είναι κάτι το βασικό, να μάθουμε εμείς οι γυναίκες να εκφράζουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας, να μην ντρεπόμαστε για το σώμα και το αίμα μας και να αποκαλύπτουμε την αλήθεια, που υπάρχει πίσω από αυτό το σκοτεινό, μισογυνικό ταμπού. Διαφορετικά, πώς αλλιώς θα απελευθερωθούμε από αυτό;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ένα τρίλεπτο φιλμ για την περίοδο, bovary.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η περίοδος ως το μέγα ταμπού των media μέσα στα χρόνια, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εκθέσεις/Ταμπού: Όχι, απλώς περίοδος, protagon.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γυναίκες Μιλούν Επιτέλους Ελεύθερα για το Μισογυνικό Ταμπού της Περιόδου, vice.com, διαθέσιμο εδώ
- Ας μιλήσουμε για την εμμηνόροια – και για τις γυναίκες που σπάνε τα ταμπού γύρω από το ζήτημα, amnesty.gr διαθέσιμο εδώ
