Του Γιώργου Πασσά,
Στις 15 Απριλίου 1989, γράφεται μία από τις πιο μαύρες σελίδες της ποδοσφαιρικής ιστορίας. Λίβερπουλ και Νότιγχαμ Φόρεστ διασταυρώνονται στο Χίλσμπορο του Σέφιλντ για τα ημιτελικά του Κυπέλλου Αγγλίας (FA Cup). Το στάδιο ασφυκτικά γεμάτο, οπαδοί κυριολεκτικά ο ένας πάνω στον άλλον και ακόμη περισσότεροι να σπρώχνονται να χωρέσουν στις ήδη υπερχειλείς κερκίδες λίγα λεπτά πριν τη σέντρα του αγώνα, στις 14:00 τοπική ώρα. Και ένα τέταρτο μετά, το γήπεδο θα γέμιζε αιμόφυρτους, ασθενοφόρα και νεκρούς.
Όταν το 1985, στο αποκορύφωμα των χουλιγκανικών επεισοδίων ανά τα γήπεδα της Ευρώπης, διεξάγεται ο «τελικός των πτωμάτων» στο Χέιζελ του Βελγίου, τα επεισόδια που ξεκίνησαν χούλιγκανς της Λίβερπουλ εναντίον των αντιστοίχων της Γιουβέντους στις εξέδρες (και αυτά σαν αντίποινα για τον ξυλοδαρμό οπαδών της Λίβερπουλ από αντίστοιχους της Ρόμα έναν χρόνο πριν) αφήνουν 39 νεκρούς και πάνω από 600 τραυματίες, με τον αγώνα να πραγματοποιείται κανονικά και τη Γιουβέντους να σηκώνει το Κύπελλο Πρωταθλητριών (σημερινό Champions League), επικρατώντας με 1-0 (σκόρερ ο Μισέλ Πλατινί με ανύπαρκτο πέναλτι, ένα-δύο μέτρα εκτός περιοχής), ενώ γύρω στις κερκίδες υπήρχαν πτώματα κλεισμένα σε σακούλες. H τότε Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Μάργκαρετ Θάτσερ, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των εγχώριων φαινομένων οπαδικής βίας, αποφάσισε πως μοναδική λύση για τον εκμηδενισμό τέτοιων αισχρών συμπεριφορών από τους Εγγλέζους οπαδούς ήταν ο αποκλεισμός όλων των αγγλικών ομάδων από τις ευρωπαϊκές διοργανώσεις, απόφαση, πάντως, που ούτως ή άλλως είχε εισηγηθεί η UEFA. Μόνο έτσι, θεωρούσε, θα ήταν εφικτό να μην υπάρξουν άλλα θύματα και τραγωδίες.
Όμως, όπως σε κάθε παθογόνα κατάσταση, η κάθαρση δεν μπορεί να επέλθει μονάχα με απαγορεύσεις, τιμωρίες και καταστολή. Οι χούλιγκανς που ταξίδευαν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ευρώπης και παρουσιάζονταν ως μεθυσμένοι καταστροφείς που άφηναν πίσω τους ρημάδια, σπασμένα μαγαζιά και νεκρούς, ήταν σαφώς οπαδοί με άγριες διαθέσεις και που συμπεριφέρονταν βίαια, μα συχνά διογκώνονταν υπερβολικά οι ενέργειές τους, προκειμένου να φορτωθούν αυτοί την κατ’ επανάληψη ανικανότητα των εκάστοτε αρχών να διοργανώσουν ένα ποδοσφαιρικό παιχνίδι. Σε κάθε περίπτωση, ήταν άνθρωποι απελπισμένοι, τοποθετημένοι πέρα κι από το κοινωνικό περιθώριο, με ελλιπέστατη μόρφωση και μοναδικό πάθος το ποδόσφαιρο, μοναδικό σκοπό στη ζωή τους την «υπεράσπιση», όπως φάνταζε στο δικό τους μυαλό, των ιδανικών της ομάδας τους. Ο τέλειος αποδιοπομπαίος τράγος.
Μονάχα με το μαστίγιο και τον μπαλτά, δύσκολα θα αλλάξει ριζικά μία τέτοιου είδους κατάσταση, ειδικά σε τρομερά δύσκολα χρόνια ανεργίας, ανέχειας και απελπισίας, που βίωναν τα κατώτατα λαϊκά στρώματα (και σε άλλες χώρες, αλλά εν προκειμένω ας περιορίσουμε την αναφορά μας στο Νησί), με αποτέλεσμα το γήπεδο να αντιμετωπίζεται, λανθασμένα προφανώς, ως ένας χώρος ξεσπάσματος. Αντιθέτως, προκειμένου να υπάρξει μία ουσιαστική βελτίωση των γηπεδικών συνθηκών και να αποσοβηθεί ο κίνδυνος των επεισοδίων και, κατ’ επέκταση, τυχόν τραγωδιών μια και καλή, οι όποιες ποινές πρέπει αφ’ ενός μεν να μην είναι καταστροφικές για τον αποδέκτη-οπαδό, μα, κυρίως, αυτές να συνδυαστούν με μία θετική αντίδραση υπό τη μορφή χρηματοδότησης και θέσπισης ειδικών νομοθετικών πλαισίων, ώστε με τις εν λόγω δαπάνες να βελτιωθούν οι κάκιστες υποδομές των γηπέδων (πολλές τραγωδίες είχαν προκύψει από κερκίδες που κατέρρευσαν, ενώ, το 1985, σε αγώνα Μπράντφορντ-Λίνφιλντ για την Γ’ κατηγορία Αγγλίας, 56 άνθρωποι κάηκαν, όταν ξύλινη κερκίδα τυλίχθηκε στις φλόγες από ένα αποτσίγαρο) να τροποποιηθούν τα πρωτόκολλα ασφαλείας, να ενισχυθούν οι εποπτεύουσες αστυνομικές τάξεις και να στελεχωθούν πληρέστερα οι υγειονομικές μονάδες που παρευρίσκονται στους αγώνες. Τίποτα από αυτά δεν συνέβη. Στο Χέιζελ οι υποδομές ήταν απαράδεκτες, τα πρωτόκολλα ανύπαρκτα, η βελγική αστυνομία ανέτοιμη, σχεδόν αδιάφορη. Τότε, όμως, ήταν εύκολο να εστιάσει κανείς κατ’ αποκλειστικότητα στους «μεθυσμένους χούλιγκανς, που τα κάνουν παντού γυαλιά καρφιά», μιας και τα περιστατικά οπαδικής βίας ήταν στο αποκορύφωμά τους τα τελευταία χρόνια. Θα χρειαζόταν κι άλλη τραγωδία, στο Χίλσμπορο, τέσσερα χρόνια αργότερα, προκειμένου να γίνει απολύτως σαφές, πως η βελτίωση των συνθηκών στα γήπεδα δεν μπορεί να περιμένει άλλο.
Στην τραγωδία του Χίλσμπορο, έξι λεπτά μετά τη σέντρα, ο επικεφαλής της αστυνομίας αποφάσισε να επιτρέψει σωρηδόν την είσοδο σε ακόμη 2.000 φιλάθλους της Λίβερπουλ. Η άτακτη είσοδός τους προκάλεσε πανικό στην ήδη ασφυκτικά γεμάτη εξέδρα ορθίων, που, σε μία προσπάθεια να χωρέσουν αυτοί που μόλις μπήκαν, έσπρωχναν όσους ήδη βρίσκονταν μέσα προς τα κιγκλιδώματα. Κάποιοι κατάφεραν να πηδήξουν στον αγωνιστικό χώρο ή να σκαρφαλώσουν στο πρώτο διάζωμα, πολλοί τραυματίστηκαν ή έχασαν τη ζωή τους επί τόπου από ασφυξία, ενώ άλλοι υπέκυψαν αργότερα στα τραύματά τους. Ο αγώνας διακόπηκε και εκεί που πριν λίγα λεπτά παιζόταν ποδόσφαιρο, ο χλοοτάπητας είχε μετατραπεί σε νεκροταφείο, πηγαινοέρχονταν ασθενοφόρα, μεταφέρονταν τραυματίες πάνω σε διαφημιστικές πινακίδες και σκεπάζονταν νεκροί. 94 φίλαθλοι έχασαν εκείνη την ημέρα τη ζωή τους, ανάμεσά τους και αρκετοί ανήλικοι, ενώ δύο ακόμη εξέπνευσαν τις επόμενες ημέρες σε νοσοκομείο, όπου νοσηλεύονταν βαρύτατα τραυματισμένοι. Οι τραυματίες ανήλθαν συνολικά σε 766.
Εν τέλει, η αναφορά του δικαστή Πίτερ Τέιλορ, ο οποίος ανέλαβε την έρευνα κατόπιν εντολής της Θάτσερ, δεν άφησε πολλά περιθώρια αμφισβήτησης σχετικά με το τι πραγματικά συνέβη. Κατηγορώντας αποκλειστικά τις τοπικές αστυνομικές αρχές του Νότιου Γιόρκσαϊρ, ο Τέιλορ τις χαρακτήρισε ως απολύτως ανεπαρκείς, ενώ μερίδιο των ευθυνών επέρριψε και στη Θάτσερ, περισσότερο για τον γενικότερο τρόπο αντιμετώπισης των οπαδών και των χούλιγκανς, κατηγορώντας την, πως οι αποφάσεις της είναι «σαν να χρησιμοποιείς βαριοπούλα, για να ανοίξεις ένα καρύδι» και, αναφερόμενος στο γενικότερο κλίμα πολέμου των τελευταίων χρόνων, πως «αν φέρεσαι στους οπαδούς σαν ζώα, τότε κι αυτοί θα φερθούν αναλόγως». Σε δεύτερη αναφορά του, ο Τέιλορ έθεσε επί τάπητος τις προτάσεις του για την ουσιαστική βελτίωση των συνθηκών στα γήπεδα, οι οποίες και ακολουθήθηκαν από την επόμενη κυβέρνηση του Τζον Μέιτζορ, ενώ καταργήθηκαν επιτέλους οι εξέδρες ορθίων και προστέθηκαν καθίσματα, με αποτέλεσμα να μειωθεί μεν η χωρητικότητα των γηπέδων, αλλά να βελτιωθεί δε κατά πολύ η ποιότητα και η ασφάλειά τους. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, τα χρήματα που δόθηκαν στο αγγλικό ποδόσφαιρο δρομολόγησαν τις εξελίξεις, που το μετέτρεψαν σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα, με τα γεμάτα γήπεδα-στολίδια και τις εξαιρετικές συνθήκες διεξαγωγής αγώνων.
Ο φάκελος της τραγωδίας του Χίλσμπορο δεν έχει κλείσει ακόμη. Το 2012, ανεξάρτητη επιτροπή, με επικεφαλής τον Επίσκοπο του Λίβερπουλ, Τζέιμς Τζόουνς, κατόπιν συγκέντρωσης και εξέτασης 500.000 εγγράφων, απεφάνθη πως 41 από τους 96 νεκρούς θα μπορούσαν να έχουν διασωθεί, εάν τους παρεχόταν η κατάλληλη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ο τότε Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Ντέιβιντ Κάμερον, απολογήθηκε εκείνη την περίοδο δημοσίως, παραδεχόμενος αφ’ ενός πως 59, τελικά, από τους 96, θα μπορούσαν να σωθούν, καταγγέλλοντας αφ’ ετέρου τις αστυνομικές αρχές για παραποίηση των επίσημων καταθέσεων, προκειμένου να πέσει το φταίξιμο και πάλι στους οπαδούς, αναφέροντας επί λέξει πως «ήταν μεγάλο λάθος της αστυνομίας που παραποίησε τις καταθέσεις, για να ρίξει την ευθύνη στους οπαδούς. Οι οπαδοί της Λίβερπουλ, είναι πλέον βέβαιο, δεν ευθύνονται για την καταστροφή».
Παρ’ όλα αυτά, τον Νοέμβριο του 2019, ο αστυνομικός επικεφαλής του μοιραίου ημιτελικού κυπέλλου μεταξύ Νότιγχαμ και Λίβερπουλ, Ντέιβιντ Ντάκενφιλντ, απαλλάχθηκε από την κατηγορία της ανθρωποκτονίας από βαριά αμέλεια. Την ίδια στιγμή, οι πρώην αστυνομικοί Ντόναλντ Ντέντον και Άλαν Φόρστερ, καθώς και ο τότε συνήγορός τους, Πίτερ Μέτκαλφ, κατηγορούνται για παρακώλυση απονομής δικαιοσύνης σχετικά με την ίδια, αρχική υπόθεση, με τη δίκη να πρόκειται να διεξαχθεί, έπειτα από πολλές αναβολές, στις 19 Απριλίου, την επόμενη εβδομάδα.
32 χρόνια μετά, δικαιοσύνη δεν έχει απονεμηθεί. Οι οπαδοί σπανίως βρίσκουν το δίκιο τους, μιας και, όπως και στην περίπτωση των 96 του Χίλσμπορο, παρ’ ότι όλοι συνομολογούν την κάκιστη κρίση του εκάστοτε υπεύθυνου αστυνομικού, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο οι υπαίτιοι αθωώνονται. Αντίστοιχη περίπτωση είναι και η τραγωδία της Θύρας 7, στις 8 Φεβρουαρίου 1981, όταν 21 οπαδοί των ερυθρολεύκων εγκλωβίστηκαν στις θύρες που άφησαν κλειδωμένες από απερισκεψία οι φύλακες. Πανηγυρίζοντας τον θρίαμβο του Ολυμπιακού με 6-0 επί της ΑΕΚ, ένας γλίστρησε, πολλοί έπεσαν ο ένας πάνω στον άλλον, δίχως να μπορούν να περάσουν από τις κλειδωμένες πόρτες, ποδοπατήθηκαν και σκοτώθηκαν σφιχταγκαλιασμένοι, χωρίς ποτέ να αποδοθεί δικαιοσύνη και να καταλογιστούν ευθύνες. Άλλοι 21 νεκροί, παιδιά, νέοι και ενήλικες που πήγαν να τραγουδήσουν για την αγαπημένη τους ομάδα και δεν γύρισαν ποτέ στα σπίτια τους, επειδή κάποιος εγκληματικά αμέλησε να κάνει το ελάχιστο των καθηκόντων του.
Την επόμενη εβδομάδα, η δίκη για το Χίλσμπορο συνεχίζεται. Με την ελπίδα πως, έστω τόσα χρόνια μετά, έστω σε τόσο μικρό βαθμό, θα αποδοθεί δικαιοσύνη.
Για κάθε μητέρα και πατέρα που είδαν τελευταία φορά τον γιο τους τυλιγμένο με το αγαπημένο του κασκόλ, να τραγουδάει χαμογελαστός και να ξεμακραίνει προς το γήπεδο. Για κάθε αδικοχαμένο φίλαθλο και οπαδό. Για πάντα στο μυαλό και τις καρδιές μας.
Outside the Hillsborough flame,
I heard a kopite calling,
“Why so many taken on that day?”
Justice has never been done
But the memory will carry on
Now there’s glory ’round the fields of Anfield Road
(στίχοι από το The Fields of Anfield Road, διαθέσιμο εδώ)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- Οι πιο αιματηρές τραγωδίες σε ποδοσφαιρικά γήπεδα, Sport24, διαθέσιμο εδώ
- Χίλσμπορο: Η σοκαριστική τραγωδία και μία συγκλονιστική μαρτυρία, Sport24, διαθέσιμο εδώ
