Της Διαλεχτής Άνθη,
Διάσημος στην Ελλάδα ως «Σαρλό», ο Τσαρλς Σπένσερ ή αλλιώς «Τσάρλι» Τσάπλιν αποτελεί μία μοναδική προσωπικότητα στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου, ως ο άνθρωπος που παντρεύει την κωμωδία με το δράμα, το γέλιο με τη συγκίνηση, το αιχμηρό πολιτικό σχόλιο με την αφοπλιστική σάτιρα. Ρίχνοντας μια σύντομη ματιά στα παιδικά του χρόνια είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τα στοιχεία που καλλιέργησαν την υποκριτική του δεινότητα και ανέδειξαν το πηγαίο ταλέντο του. Γεννημένος στο Λονδίνο, στις 16 Απριλίου 1889, βίωσε δύσκολα παιδικά χρόνια και αναγκάστηκε να ανταπεξέλθει από μικρός σε αντίξοες συνθήκες διαβίωσης. Με καλλιτεχνικές επιρροές από το οικογενειακό του περιβάλλον, μιας και οι γονείς του εργάζονταν για χρόνια ως μποέμ καλλιτέχνες του μουσικού θεάτρου, ο Τσάρλι βρήκε διέξοδο στο σανίδι και συμμετείχε σταδιακά σε όλο και περισσότερες παραστάσεις στην Αγγλία.
Η άφιξή του στην Αμερική συνδέεται και με την κινηματογραφική πορεία στον βουβό κινηματογράφο. Εισάγει και παγιώνει τη φιγούρα του «Σαρλό», του «Αλήτη» που με βαθιά συναισθηματικότητα και υποκριτική αλήθεια μιλά στην καρδιά του κοινού. Από το 1912 ως το 1918, ακολουθούν πολλές συμμετοχές σε ταινίες που καθιστούν τον «Σαρλό» ως την πιο αγαπητή καλλιτεχνική φιγούρα και τον Τσάρλι Τσάπλιν ως τον πρώτο παγκόσμια αναγνωρίσιμο ηθοποιό. Οι ταινίες του προβάλλουν καθημερινές, οικείες εικόνες για το ευρύτερο κοινό και θίγουν καίρια κοινωνικά ζητήματα, διαχρονικού όμως χαρακτήρα. Η μεγάλη καταξίωση για τον ίδιο θα έρθει με τη συμμετοχή του σε ταινίες όπως οι «Μοντέρνοι καιροί» και «Ο μεγάλος δικτάτωρ», όπου θα εκφράσει και λεκτικά το γέλιο και τη θλίψη που τόσα χρόνια αποτυπώνονταν στα εκφραστικά του μάτια. Με τις αριστουργηματικές ταινίες του συνέβαλε στην καθιέρωση του κινηματογράφου ως 7η τέχνη και δημιούργησε νέες τάσεις και προοπτικές για το μέλλον. Παρόλα αυτά, οι «οσκαρικές» του ερμηνείες, η σκηνοθετική του άποψη και οι μουσικές του συνθέσεις δεν έφτασαν ποτέ στο κόκκινο χαλί των Όσκαρ ώστε να του χαρίσουν το πολυπόθητο για πολλούς αγαλματίδιο της Αμερικάνικης Ακαδημίας Κινηματογράφου. Ανάμεσα στις πολλές ταινίες που θα μπορούσαν να διεκδικήσουν μία θέση ανάμεσα στις λίστες των νικητών, αξίζει να δώσουμε έμφαση σε δύο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα που συγκεντρώνουν όσα έχουν αναφερθεί ως εδώ.
Μοντέρνοι καιροί
Πρωτοποριακή, διορατική και ευφυής είναι μερικά από τα επίθετα που μπορούν να περιγράψουν ορισμένες από τις πτυχές της ταινίας που ξεδιπλώνονται σκηνή προς σκηνή στο κινηματογραφικό πανί. Η ταινία έκανε πρεμιέρα το 1936 και αποτελεί μια ωδή στη σουρεαλιστική προσέγγιση της κινούμενης εικόνας που καυτηριάζει με κωμική χροιά τη βιομηχανική κυριαρχία της περιόδου. Ο «Σαρλό» υποδύεται έναν εργάτη που δουλεύει σε εργοστάσιο, με μοναδική αρμοδιότητα να βιδώνει βίδες που εμφανίζονται μπροστά του επανειλημμένα και για πολλές ώρες. Ο ίδιος προσπαθεί να προσαρμοστεί στην ταχύτητα παραγωγής που ολοένα και αυξάνεται, ώσπου δεν αντέχει, τρελαίνεται και οδηγείται σε παράδοξες αντιδράσεις. Μέσα από αυτή την αντίδραση παρουσιάζεται η απαξιωτική μεταχείριση των εργαζόμενων που υποβάλλονται σε μηχανοποιημένη εργασία με μοναδικό κριτήριο τη μαζική παραγωγή προϊόντων και την επερχόμενη αύξηση του κέρδους. Μετά την παράτολμη διαμαρτυρία του, επαναστάτησε, συλλήφθηκε και φυσικά ερωτεύτηκε μια όμορφη, ορφανή κοπέλα, την οποία ερμηνεύει η Πολέτ Γκοντάρ, που τον συντροφεύει στην πορεία της ταινίας. Οι μεταξύ τους σκηνές είναι και οι μοναδικές στις οποίες υπάρχουν διάλογοι με ήχο, σε αντίθεση με τις σκηνές στο εργοστάσιο, όπου το εργατικό δυναμικό σιωπά. Φυσικά, η σημειολογική προσέγγιση υποδεικνύει με αυτόν τον τρόπο την πραγματική σιωπή των εργατών, που αδυνατούσαν να εκφραστούν στις δυσμενείς εργασιακές συνθήκες. Η ταινία προσφέρει άφθονες στιγμές γέλιου ανάμεσα σε μια ροή που θίγει διαχρονικά ζητήματα του ανθρώπου σε γνώριμες καταστάσεις του χθες, του σήμερα και του αύριο.
Ο Μεγάλος Δικτάτωρ
1940. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί ήδη γεγονός σε ολόκληρο τον κόσμο, με τον Τσάρλι Τσάπλιν να προβάλλει την αντιπολεμική του στάση με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Γράφει, σκηνοθετεί και επιμελείται μουσικά μια ταινία, η οποία όχι μόνο σατιρίζει, αλλά καταλύει με κωμικοτραγικό τρόπο τη ναζιστική και φασιστική ιδεολογία, που εξαπλώνεται με ραγδαίους ρυθμούς ακόμη και εντός των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Τσάρλι Τσάπλιν αναλαμβάνει να ερμηνεύσει δύο αλληλοσυνδεόμενους έμμεσα ρόλους. Η ταινία, αρχικά, εστιάζει στη ζωή ενός φτωχού εβραίου κουρέα, ερωτευμένου με μία νέα όμορφη περιπετειώδη κοπέλα, που τον ωθεί στην Αντίσταση. Ταυτόχρονα, παρουσιάζει τις γελοιοποιημένες φιγούρες των δικτατόρων της Τομανίας, που βασίζονται στα χαρακτηριστικά του Χίτλερ (ερμηνεύεται από τον ίδιο) και της Βακτηρίας που αντιστοιχεί στον Μουσολίνι (τον υποδύεται ο Τζακ Όουκι). «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» αποτελεί την πρώτη ταινία του Τσάπλιν με ήχο σε ολόκληρη τη διάρκεια, μια επιλογή που δεν θεωρείται τυχαία σε αυτή τη χρονική περίοδο. Ο καλλιτέχνης τολμά να εκφράσει ελεύθερα σε μια εποχή άκρατης λογοκρισίας την αντίδρασή του σε αυτή τη μάταιη κατάσταση και επιδιώκει να καταρρίψει με χιούμορ μία προς μία τις θεμελιώδεις αρχές του ναζισμού. Ταυτόχρονα, καταδεικνύει και καταγγέλλει τη ρατσιστική συμπεριφορά σε βάρος των Εβραίων, αναδεικνύοντας τις αρχές της ισότητας και της ενότητας. Αν και η ταινία προτάθηκε για πέντε υποψηφιότητες στα βραβεία Όσκαρ, δεν κατάφερε να κερδίσει το βραβείο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τσάρλι Τσάπλιν: Το έργο, η ζωή και τα μηνύματα της θλιμμένης ματιάς του «Σαρλό», kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ.
- «Μοντέρνοι Καιροί»: Σαν σήμερα έκανε πρεμιέρα το διορατικό αριστούργημα του Τσάρλι Τσάπλιν, cinemagazine.gr, διαθέσιμο εδώ.
