Της Εύας Μόσχου,
«Ποτέ δεν θα γίνει δυνατή η πλήρης περιγραφή της συνείδησης των οραμάτων και ο περιορισμός της ιστορίας τους, επειδή αυτά είναι η ίδια η ζωή… Το βασικό χαρακτηριστικό της ζωής είναι η συνείδηση του οράματος».
– Oskar Kokoschka
Κάτω από αυτές τις σκέψεις έζησε και φιλοτέχνησε ο ανεξάρτητος του Εξπρεσιονισμού, Oskar Kokoschka (Όσκαρ Κοκόσκα, 1886-1980). Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τέχνης, που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 15 Απριλίου, αξίζει να δοθεί «φωνή» σε έναν καλλιτέχνη με μια βαθιά και ευαίσθητη καλλιτεχνική χροιά, με ένα έντονο ταπεραμέντο, αλλά και με ένα ταλέντο αδιαμφισβήτητο. Αυστριακής καταγωγής, προερχόμενος από πατέρα χρυσοχόο, έστρεψε γρήγορα το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον του στις Τέχνες. Μάλιστα, κατόρθωσε να αποκτήσει και μια υποτροφία για τη Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών, όπου και φοίτησε. Η συνέχεια τού επεφύλασσε μια πολύ σημαντική γνωριμία με τον Klimt. Τον θαύμαζε και η γνωριμία τους είναι το σημείο, από όπου ξεκινά να γίνεται αναγνωρίσιμος. Στα επόμενα χρόνια, γίνεται ιδιαίτερα αγαπητός για τα πορτρέτα του, ιδωμένα από ψυχολογική σκοπιά, σαν απότοκα της λατρείας του στον Freud. Την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τραυματίστηκε, αλλά δεν σταμάτησε να ζωγραφίζει. Ο Kokoschka υπηρέτησε και στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Δρέσδης, αλλά ίδρυσε και τη δική του «Σχολή της Όρασης», τη δεκαετία του 1950.
Πέραν των εικαστικών, ασχολήθηκε και με τη συγγραφή, υπογράφοντας το εξπρεσιονιστικό δράμα Ο Δολοφόνος, ελπίδα των γυναικών. Σε αυτό το μονόπρακτο, διαφαίνεται η πάλη μεταξύ των δύο φύλων. Ακριβώς αυτή την πάλη τη βίωσε και στον έρωτα, όταν ήρθε σε επαφή με την Alma Mahler (Άλμα Μάλερ, 1879-1964), το 1912. Η ερωτική τους σχέση ήταν κάτι περισσότερο από θυελλώδης. Με περίσσεια ευκολία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εμμονική. Το αποκορύφωμά της δίνει με το έργο «Η νύφη του ανέμου» ή αλλιώς «Η θύελλα». Όπως λέει ο ίδιος: «Ζωγράφισα τη θύελλα από μνήμης, όταν όλα μεταξύ μας είχαν τελειώσει. Δεν μου αρέσει να ξαναγυρίζω σε εκείνη την εποχή…».
Το έργο, ολοκληρωμένο το 1914, απεικονίζει ένα νεαρό ζευγάρι, αγκαλιασμένο και «χαμένο» στα χρώματα. Ο Kokoschka αποτυπώνει τον εαυτό του ως εντέχνως σκεπτικό, με ορθάνοιχτα μάτια, για να δηλώσει την έκρυθμη ψυχική του κατάσταση. Η γυναίκα γέρνει στο στήθος του, αλλά εκείνος μοιάζει παγωμένος και παραδομένος σε μια πληθώρα συναισθημάτων, ανίκανος να αναμετρηθεί μαζί τους. Ολόκληρος ο πίνακας αποτελεί έναν χρωματικό πόλεμο, μια δίνη. Πινελιές, που θυμίζουν στρόβιλο, σχηματίζουν ένα απόκοσμο τοπίο. Το μπλε και το πράσινο, που κυριαρχούν, επιφορτίζουν συναισθηματικά τον θεατή, δημιουργώντας μια ανησυχία. Ο Kokoschka κατάφερε να δώσει δύο αγαλμάτινες και συνάμα απροσδιόριστες μορφές, μέσα σε μια φλογοβόλα αντίληψη του χώρου. Επιχείρησε να διεισδύσει στο «εσωτερικό», συλλαμβάνοντας έτσι τη συναισθηματική και πνευματική ιδιαιτερότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η συναισθηματική εμπειρία με την Alma Mahler έληξε άδοξα. Η τριετής σχέση τους δεν ήταν αρκετή, για να πείσει την Alma να τον παντρευτεί, ενώ, σε συνδυασμό με τον αλλόκοτο χαρακτήρα του, την έκαναν να απομακρυνθεί, μετά από μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Ο τερματισμός της κύησης ήταν και ο τερματισμός της σχέσης με τον Kokoschka. Η ιστορία τους, όμως, δεν σταματά εκεί. «Η νύφη του ανέμου» δεν ήταν ικανή να στρέψει τον Kokoschka μακριά από την Alma, που την αναζητούσε με μανία. Έτσι, αποφάσισε να παραγγείλει ένα ξύλινο ομοίωμά της, άκρως αδέξιο από καλλιτεχνικής πλευράς. Ζήτησε, μάλιστα, να είναι φυσικών διαστάσεων και να αποτυπώνει κάθε φυσιογνωμική λεπτομέρεια. Το οριστικό τέλος σε αυτή την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά δόθηκε από τον ίδιο αρκετά χρόνια αργότερα, καθώς είχαν μεσολαβήσει ο τραυματισμός του και η είδηση του γάμου της Alma. Το 1919, σε ένα ξέφρενο πάρτι στη Δρέσδη, αποχωρίστηκε οριστικά την Alma ή έστω το ομοίωμά της, καταστρέφοντάς το, και μαζί με αυτό τον ψυχαναγκασμό, που τον κρατούσε έρμαιο μιας ουτοπικής κατάστασης. Όπως θα έλεγε και ο ίδιος, αν ζούσε, η σχέση του με την Alma, μάλλον, ήταν για αυτόν μια «τρικυμία εν κρανίω».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bride of the Wind by Oskar Kokoschka: History, Analysis and Facts, archive.com, διαθέσιμο εδώ
- J. P. Hodin, Style and Personality: “A Graphological Portrait of Oscar Kokoschka“, Τhe Journal of Aesthetics and Art Criticism, Vol. 6, No. 3 (Mar., 1948), pp. 209-211+213-215+217-225
- Oskar Kokoschka, The Bride of the Wind, artsy.net, διαθέσιμο εδώ
