Η 25ετής συνεργασία Κίνας και Ιράν: Μία νέα πρόκληση για τις σινοαμερικανικές σχέσεις;

Του Γιάννη Μπαλαμώτη,

«Δύο αρχαίοι ασιατικοί πολιτισμοί, δύο συνεργάτες στους τομείς του εμπορίου, της οικονομίας, της πολιτικής, του πολιτισμού και της ασφάλειας, με κοινή οπτική και κοινά συμφέροντα, πρόκειται να γίνουν στρατηγικοί συνεργάτες». Αυτό φέρεται ότι είναι το πνεύμα του προοιμίου της διμερούς οικονομικής και στρατιωτικής Συμφωνίας που υπέγραψαν στις 27 Μαρτίου του 2021 οι Υπουργοί Εξωτερικών της Κίνας και του Ιράν, Wang Yi και Mohammad Javad Zarif, στην Τεχεράνη.

Είχαν προηγηθεί διαρροές διάφορων εκδοχών του κειμένου της Συμφωνίας, χωρίς αυτή ακόμη να έχει επισήμως δημοσιευτεί, με τους δύο εταίρους να κρατούν μια «μυστικοπαθή» στάση. Η ιρανική κυβέρνηση μάλιστα, χωρίς να έχει επικυρώσει τη Συμφωνία στο Κοινοβούλιο και με τις λεπτομέρειες του κειμένου να παραμένουν κρυφές, κατηγορείται ότι έχει παραχωρήσει στην Κίνα μεγάλο μέρος της εθνικής κυριαρχίας της χώρας. Πολλοί είναι αυτοί που κάνουν μία αναγωγή σε παλιότερες συνθήκες μεταξύ Ιράν και Τσαρικής Ρωσίας (1813 και 1828), σύμφωνα με τις οποίες το Ιράν παραχωρούσε μεγάλα τμήματα του Καυκάσου, μεταξύ των οποίων τη Γεωργία, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Από την άλλη μεριά, η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών είχε προταθεί για πρώτη φορά από τον ηγέτη της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Xi Jinping, κατά την επίσκεψή του στην Τεχεράνη, τον Ιούνιο του 2016.

Η Συμφωνία που υπέγραψαν οι δύο Υπουργοί Εξωτερικών αφορά σε μία στενή οικονομική και στρατιωτική συνεργασία, με την Κίνα να δεσμεύεται για επενδύσεις ύψους $400 δισεκατομμυρίων στο βάθος 25 χρόνων. Πέραν των οικονομικών και πολιτικών σκοπιμοτήτων της Κίνας, η συμφωνία εξυπηρετεί ιδιαίτερα και το Ιράν, το οποίο, με την οικονομική ενίσχυση που θα λάβει, σχεδιάζει να «απελευθερωθεί» από την απομόνωση όπου είχε τεθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες την τελευταία πενταετία. Αναφορικά με το οικονομικό σκέλος, η Κίνα θα επενδύσει σε τομείς τηλεπικοινωνιών και υποδομών, εγκαθιστώντας δίκτυα 5G, θα κατασκευάσει αυτοκινητόδρομους, λιμάνια και σιδηροδρόμους. Παράλληλα, θα ενισχύσει το τραπεζικό σύστημα της χώρας αλλά και τον υγειονομικό τομέα. Περνώντας στο σκέλος της ασφάλειας και της στρατιωτικής συνεργασίας, οι δύο χώρες θα συμμετέχουν από κοινού σε στρατιωτικές ασκήσεις, στην έρευνα και ανάπτυξη στρατιωτικού υλικού, ενώ ταυτόχρονα θα υπάρξει συνεργασία σε επίπεδο κρατικών υπηρεσιών πληροφοριών, με στόχο την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, του εμπορίου ναρκωτικών και του trafficking. Από την άλλη, το Ιράν στο διάστημα της 25ετούς συνεργασίας θα αποτελέσει το βασικό προμηθευτή της Κίνας σε πετρέλαιο. Με το 75% του πετρελαίου την Κίνας να εισάγεται από το εξωτερικό, πράγμα που την καθιστά το μεγαλύτερο εισαγωγέα πετρελαίου στον κόσμο με 10 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα, το Ιράν αποτελεί σημαντικό οικονομικό εταίρο για τις ανάγκες του «δράκου» της Ασίας.

Το ερώτημα, βέβαια, που ανακύπτει σχετίζεται με την στάση που θα κρατήσουν οι Η.Π.Α στη νέα αυτή πρόκληση του Πεκίνου. Η Κίνα προσπαθεί συστηματικά να διεισδύσει και να παίξει καθοριστικό περιφερειακό ρόλο σε μια περιοχή που ανέκαθεν ήλεγχαν οι Η.Π.Α. Αυτές με τη σειρά τους ανησυχούν ιδιαίτερα για τις επεκτατικές κινήσεις της Κίνας, με το κλίμα στις μεταξύ τους σχέσεις να οξύνεται διαρκώς. Άλλωστε, τα τελευταία χρόνια η εξωτερική τους πολιτική στον τομέα των σινοαμερικανικών σχέσεων χαρακτηρίζεται από αμηχανία και δυσκολία στο να ερμηνεύει με επιτυχία τις κινήσεις και τους στόχους του αντιπάλου της. Στο εσωτερικό των Η.Π.Α υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και ερμηνείες σχετικά με τους στόχους και τις προθέσεις των κινήσεων της Κίνας. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με την «αξιολόγηση» της συγκεκριμένης συμφωνίας. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η Κίνα με αυτές τις κινήσεις επιθυμεί να αμφισβητήσει την κυριαρχία των Η.Π.Α στη Μέση Ανατολή, εκμεταλλευόμενη μία αδράνεια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, η Κίνα αισθάνεται τόσο ισχυρή, που αγνοεί, ή τουλάχιστον πιστεύει ότι είναι σε θέση να αντιμετωπίσει πιθανά αντίμετρα από την πλευρά των Η.Π.Α.

Οι ανησυχίες είναι έντονες, καθώς η οικονομική δραστηριότητα της Κίνας στο Ιράν πιστεύεται θα προκαλέσει σειρά και άλλων επενδύσεων στην ισλαμική χώρα. Αυτό θα επηρέαζε την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή και θα υποδαύλιζε την σταθερότητα και την ειρήνη. Η στρατιωτική συνεργασία των δύο χωρών προκαλεί αμηχανία και ανησυχία στην Ουάσιγκτον, τη στιγμή που ήδη οι τρείς χώρες ανταγωνίζονται η μία την άλλη στην περιοχή του Περσικού Κόλπου. Με την Κίνα, μάλιστα, να θέλει να επενδύσει και στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και συγκεκριμένα στο δίκτυο 5G, επανέρχεται στο προσκήνιο το θέμα της Huawei, στην οποία ο τέως Πρόεδρος των H.Π.Α, Donald Trump, είχε απαγορεύσει να αναπτύξει ανάλογο δίκτυο στο εσωτερικό της χώρας του, ενώ παράλληλα είχε προσπαθήσει, ανεπιτυχώς, να συμπαρασύρει και άλλες χώρες σε αυτήν την πολιτική. Συνοψίζοντας, πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι οι κινήσεις της Κίνας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής οφείλονται σε μια αδράνεια και αδυναμία των Η.Π.Α και ανησυχούν για μία ενδεχόμενη μετωπική σύγκρουση των δύο δυνάμεων.

Στον αντίποδα, υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν ότι οι κινήσεις της Κίνας και η συμφωνία με το Ιράν δε χρήζουν ανησυχίας. Πιστεύουν ότι πρόκειται για μία κίνηση εντυπωσιασμού και δε συνιστά τίποτα άλλο παρά έναν οδικό χάρτη μελλοντικής, αλλά αόριστης ακόμη, συνεργασίας, χωρίς συγκεκριμένους οικονομικούς στόχους. Ανάλογες συμφωνίες έχουν συναφθεί και στο παρελθόν με άλλες δυνάμεις της περιοχής, το Ιράκ (2015), τη Σαουδική Αραβία (2016) και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (2018). Οι συμφωνίες αυτές ανήκουν στην κατηγορία των CSPs (Comprehensive Strategic Partnerships) και έχουν ως κύριο στόχο να διαμορφώσουν κατευθύνσεις για μελλοντικές οικονομικές και στρατιωτικές συνεργασίες.

Για πολλούς Αμερικανούς πολιτικούς αναλυτές, οι CSPs αποτελούν απλώς ένα εργαλείο της Κίνας, που επιδιώκει να διασφαλίσει ασφάλεια και σταθερότητα στην περιοχή, με απώτερο στόχο τη διείσδυση και τη διασφάλιση των συμφερόντων της. Από τη στιγμή που η Κίνα έχει προχωρήσει στη σύναψη ανάλογων συμφωνιών και με άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής, παρέχοντας ίδιο επίπεδο οικονομικής και στρατιωτικής συνεργασίας, το Ιράν δε θα μπορούσε να μείνει εκτός νυμφώνος για πολύ καιρό. Η Κίνα έχει συνάψει παρόμοιες συμφωνίες με κράτη που ανήκουν και στις δύο σφαίρες επιρροής. Η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, είναι η κατεξοχήν συμμαχική δύναμη των Η.Π.Α στην περιοχή και ταυτόχρονα αντίπαλη προς το Ιράν. Συνεπώς, για λόγους εθνικής ασφάλειας το Ιράν δε θα μπορούσε να απέχει από τέτοιους είδους διμερείς συμφωνίες. Τέλος, το ποσό των $400 δισεκατομμυρίων θεωρείται απίθανο, καθώς στο διάστημα των 25 ετών οικονομικής συνεργασίας, η Κίνα θα πρέπει ετησίως να επενδύει $16 δισεκατομμύρια, ποσό που είναι αστρονομικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι Η.Π.Α έχουν επενδύσει $5,5 δισεκατομμύρια στη Σαουδική Αραβία, που αποτελεί τη μεγαλύτερη χώρα παραγωγής πετρελαίου παγκοσμίως.

Από την άλλη μεριά, οι σχέσεις Ιράν και Η.Π.Α, οι οποίες έγιναν ακόμα πιο περίπλοκες κατά την προεδρία Trump με την απόσυρση των H.Π.Α από το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας, ενισχύουν τις προοπτικές του σινοϊρανικού εμπορίου και καθιστούν το Ιράν τον κύριο εξαγωγέα πετρελαίου της περιοχής προς την Κίνα. Ωστόσο, η τελευταία δεν θα επιθυμούσε να εμπλακεί περισσότερο στο ζήτημα της ασφάλειας στη Μέση Ανατολή, καθώς οι σχέσεις μεταξύ των κρατών είναι ήδη αρκετά περίπλοκες και η ισορροπία των δυνάμεων ασταθής. Τέλος, η συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας δεν συνιστά στρατιωτική συμμαχία και το Πεκίνο δεν έχει δεσμευτεί για κάτι τέτοιο, διότι μία τέτοια συμφωνία θα έβλαπτε τα οφέλη που αποκομίζει η Κίνα από το οικοδόμημα ασφαλείας που έχουν χτίσει οι Η.Π.Α. στην περιοχή.

Με τον νέο Πρόεδρο των Η.Π.Α., Joe Biden, οι σινοαμερικανικές σχέσεις και η πολιτική στην περιοχή θα αλλάξουν κεφάλαιο, με σκοπό να συνδυάσουν, στο σημείο που αυτό είναι εφικτό, τη συνεργασία και τον ανταγωνισμό. Φαίνεται να υπάρχει το εξής παράδοξο: από τη μία, οι Η.Π.Α ανησυχούν για την αυξανόμενη δύναμη της Κίνας, από την άλλη, με κάποιες πολιτικές τους, την ωθούν σε μία ανάλογη ανάπτυξη. Μία ανάπτυξη που θα ενισχύσει τον ανταγωνισμό μεταξύ τους και θα επιδιώκει την αναμόρφωση του διεθνούς συστήματος και όχι την ανατροπή του. Για να συμβεί αυτό, η οικονομία των Η.Π.Α στη νέα εποχή θα πρέπει να γίνει πιο παραγωγική, καινοτόμα και ελκυστική, κάτι που η Κίνα φαίνεται να το επιτυγχάνει ήδη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• How to Craft a Durable China Strategy, Foreign Affairs, διαθέσιμο εδώ

• Iran and China sign 25-year cooperation agreement, The Guardian, διαθέσιμο εδώ

• China, Iran expected to sign 25-year accord, Iranian state media says, Reuters, διαθέσιμο εδώ

• Iranian leaders pressed to disclose details of 25-year China pact, The Guardian, διαθέσιμο εδώ